تمرین دموکراسی در زمین فوتبال

آنچه در پشت پرده برنامه های یورو ۲۰۰۸ گذشت

باید زودتر از اینها می‌فهمیدیم؛ همان زمان که عادل فردوسی‌پور به عنوان گزارشگر در برنامه‌های یورو ۲۰۰۸ حاضر شد و خیلی شفاف از تیم اسپانیا طرفداری کرد، بدون‌ آنکه ابایی از تعداد طرفدارانش داشته باشد و بدون آنکه از باخت تیم اسپانیا بترسد. این رک‌گویی در برنامه‌های یورو ۲۰۰۸ در واقع شروع فصل تازه برنامه‌های فوتبال در تلویزیون ایران است. خودشان هم می‌گویند به دنبال نظرات شخصی افراد می‌گردند و نمی‌خواهند به سمت مسائل فنی و تکنیکی بروند. به همین خاطر است که مهمان‌های برنامه از بین منتقدان سینمایی انتخاب می‌شوند و از بین مربیان و کارشناسان جوان‌تر. این ایده تازه تلویزیون است، تلاش برای آنکه به نظرات شخصی آدم‌ها احترام ویژه بگذاریم.

● نظر بیننده‌ها مشخص نیست

تعداد افرادی که مسابقات فوتبال را از شبکه‌های ماهواره‌ای پیگیری کردند، آنقدر زیاد نیست که بتوان ایراد را به پخش مسابقات از شبکه رسمی تلویزیون ایران مرتبط دانست و برای موفقیت یک برنامه دلیلی بالاتر از این می‌خواهید؟ در تمام ۳۲ مسابقه جام ملت‌های اروپا و حتی دو برنامه‌ای که در پایان مسابقات نمایش داده شد، ‌بیننده‌های زیادی پای برنامه نشستند تا با رضا جاودانی، چهار گزارشگر ثابت، سه مهمان و کارشناسان مربیگری و داوری برنامه همراه شوند و این، یک شروع دوباره برای برنامه‌ای است که تا پیش از این در مسابقات جام ملت‌های اروپا در سال ۲۰۰۴ و جام‌جهانی در سال ۲۰۰۶ با آن همراه بوده‌ایم. حالا دیگر نوبت آن است تا آدم‌ها با نام خودشان و با نظرات شخصی‌شان شناخته شوند. رک‌گویی‌های عادل فروسی‌پور در برنامه ۹۰ حالا به فوتبال‌های خارجی هم رسیده است و قرار بر این است تا برنامه با محوریت نظرهای فنی و تکنیکی کارشناسان اجرا نشود. البته هنوز و در پایان مسابقات آمار دقیقی از تعداد تماشاگران به دست تهیه‌کننده و عوامل برنامه نرسیده است. مرکز تحقیقات سازمان صدا و سیما تا چند روز دیگر آمار دقیق را به دست این افراد می‌دهد اما آنچه تا به امروز مشخص شده تعداد اس‌ام‌اس‌هایی است که در شب فینال جام ملت‌های اروپا به مرکز اس‌ام‌اس ایرانسل رسید. تنها در یک برنامه، آن هم شب مسابقه فینال بین ۵/۱ تا ۲ میلیون اس‌ام‌اس به دست عوامل رسید و تنها کسانی می‌توانستند در این نظرسنجی شرکت کنند که سیم‌کارت‌های ایرانسل داشتند.

● اتفاقی به نام حمیدرضا صدر

تهیه‌کننده برنامه، حسین ذکایی می‌گوید: «بیننده‌ها از ما خواستند که وارد بحث‌های فنی و سیستم بازی نشویم، این مخاطب دوست دارد از زوایای دیگر اطلاعات بگیرد و بحث‌ها صرفا کارشناسی نباشد. از آنجایی که حمیدرضا صدر در برنامه ما مورد توجه قرار گرفت، به دنبال افرادی گشتیم که میزان اطلاعاتشان به اندازه ایشان باشد و بتوانند بحث‌ها را از شکل کارشناسی صرف خارج کنند.» رضا جاودانی این جمله را به شکل‌تر و تمیزی می‌گوید: «دنبال حمیدرضا صدر دیگری می‌گردیم.» حمیدرضا صدر، به عنوان یک منتقد سینما و تئاتر شناخته شده است ولی از آن دسته منتقدان سینما که عشق فوتبال هستند. تا به امروز چهار سال است که با این برنامه همکاری می‌کند و نماد افرادی است که فوتبال را حسی تماشا می‌کنند و به آن عشق می‌ورزند. گروه دیگری هم این حس را نسبت به سینما دارند تا حدی که بعد از دیدن هر فیلم، شبیه به شخصیت اول آن فیلم می‌شوند و حتی فرم لباس پوشیدنش را تقلید می‌کنند. این نوع نگاه حسی به ماجراها، بیشتر از آنکه برآمده از تکنیک‌های ۴-۳-۲ باشد، به همان لحظه‌ای برمی‌گردد که توپ از دست دروازه‌بان خارج شده و به تور دروازه می‌چسبد. این دسته از افراد، برای هیجان بخشیدن به یک مسابقه فوتبال رقیب ندارند. می‌توانند ساعت‌ها درباره یک گل یا کات توپ یا حتی یک پاس بی‌نظیر صحبت کنند و تنها کافیست تا دایره واژگانشان کمی گسترده باشد. در این صورت می‌توانند بازی فوتبال را به یک فیلم سینمایی تشبیه کنند و آن جمله استثنایی گفته شود: «درام بازی بیشتر شد» یا آنکه صفتی که برای گل به کار می‌برند، واژه تغزلی باشد، چیزی که تا پیش از این در برنامه‌های رسمی فوتبال صدا و سیما ندیده‌ایم.

● به دنبال حمیدرضا صدر دیگر می‌گردیم

ذکایی می‌گوید: «در مشورت‌های اولیه به امیر پوریا و سعید قطبی‌زاده رسیدیم. یکی دو جلسه با آنها نشستیم و صحبت کردیم و به این نتیجه رسیدیم که این افراد می‌توانند به عنوان مهمان در برنامه ما شرکت کنند.» این مهمان‌های برنامه قرار نیست ویژگی خاصی داشته باشند، همین اندازه که «علاقه‌مند به فوتبال باشند و در این زمینه مطالعه کنند» کفایت می‌کند. اینها ویژگی‌هایی بود که در ابتدای راه آنها را مد نظر قرار دادند. شبیه به خصوصیتی که در حمیدرضا صدر وجود داشت، «به دلیل نگاه متفاوت صدر به ورزش و فوتبال در این چند سال طرفداران زیادی پیدا کرده ‌است.» این طرفداران حمیدرضا صدر، عوامل برنامه را به این سمت برده که بتوانند افرادی شبیه به حمیدرضا صدر داشته باشند و این افراد به عنوان شومن در برنامه حاضر شوند. «اما حمیدرضا صدر هم از همان اول این نبود. فرصت بیشتری لازم است تا افراد بتوانند بر فضا مسلط شوند و افکار خودشان را به درستی بیان کنند و خوب روی آنتن مانور بدهند، ما در این برنامه، چنین فرصتی نداشتیم.»

● تمرین دموکراسی از زمین فوتبال

اما وقتی برنامه به سمت نگاه‌های شخصی پیش می‌رود امکان دعوا هم وجود دارد، چیزی که به آن تضارب آرا می‌گویند. این اتفاق در اولین گام برای برنامه فوتبال هم پیش آمد. حمیدرضا صدر و مجید جلالی به عنوان دو مهمان برنامه نظرات متفاوتی داشتند. حمیدرضا صدر معتقد به فوتبال حسی است و جلالی معتقد به فوتبال تکنیکی و همین ماجرا باعث شد تا دو مهمان به مشکل بربخورند و از این برنامه به بعد در کنار هم قرار نگیرند یا به عبارتی حاضر نشوند در کنار هم بنشینند. اما شکل داستان در برنامه‌ای که برای مسابقه فینال برنامه‌ریزی شده بود، به هم ریخت و تمام آنهایی‌که منتظر بودند تا پس از پایان مسابقات در جریان یک دعوای بزن و بکوب قرار بگیرند، ناامید شدند و ماجرا با واسطه‌هایی حل شد و همان تیمی که روز اول مسابقات در کنار هم بودند، بازی فینال را هم در کنار هم گزارش کردند. اما از زبان رضا جاودانی، مجری اصلی برنامه بخوانید که چطور داستان ختم به خیر شد: «اصلا، داستان دعوا نبود و ما نمی‌خواستیم کسی را با کسی آشتی بدهیم. بعد از آن مسابقه، آقای صدر به انگلیس رفت تا در جلسه‌ای شرکت کند و آقای جلالی به دلیل کلاس‌های مربیگری نمی‌توانست در برنامه ما شرکت کند.»

● سیاست تازه، مربیان تازه، کارشناسان تازه

هدف جدید برنامه تنها به مهمان‌هایی که دعوت می‌شوند، ارتباط ندارد. بلکه این سیاست تازه، در دعوت از کارشناسان هم نقش بازی می‌کند. تهیه‌کننده برنامه از حضور کارشناسان مربیگری و داوری جوانی صحبت می‌کند که قرار بود نماینده‌ای از نظرات مختلف حوزه گسترده فوتبال باشند. ذکایی می‌گوید: «در کنار افرادی مثل حاج‌رضایی، جلالی و چراغ‌پور از مربی‌ و کارشناسان جوان استفاده کردیم تا آنها هم بتوانند برداشت‌های شخصی‌شان را به زبان بیاورند و اگر سوالی دارند از مربیان و کارشناسان قدیمی بپرسند.»

● اشتباه‌ها را جدی نگیرید

تهیه‌کننده برنامه اصرار دارد تا حرکت تازه‌ای که در برنامه‌اش انجام داده زیر ذره‌بین تیز انتقاد از کاستی‌ها، له نشود و می‌گوید: «اگر ایرادی هم هست، بگذارید به پای حرکت تازه. ما می‌خواستیم کمی اظهارنظرهای شفاف‌تر داشته باشیم.» با وجود تمام نوآوری‌ها، نمی‌توان نادیده گرفت که چرا حالا که نوبت به روزنامه‌نگاران رسیده تا در برنامه‌های تلویزیون حاضر شوند، از افرادی استفاده می‌شود که بیشتر با نام سینمایی‌شان شناخته می‌شوند و روزنامه‌نگار ورزشی نیستند. رضا جاودانی، مجری اصلی برنامه می‌گوید: «قبول دارم اما ما به دنبال نگاه متفاوت به فوتبال بودیم، افرادی که بتوانند درباره سیستم ۴-۴-۲ و ۵-۳-۲ صحبت کنند، زیادند.»

● عشق فوتبال‌های اساسی

شاید بشود در پایان گزارش، جمله رضا جاودانی را کمی پس و پیش کرد و گفت: «به دنبال عشق فوتبال‌های اساسی می‌گردیم»؛ کسانی که می‌توانند با هیجان درباره فوتبال اظهارنظر کنند و اطلاعاتشان را از جایی غیر از روزنامه‌های داخلی تامین می‌کنند. نقل شده از حمیدرضا صدر که در پایان یک همایش، مجری برنامه را کنار کشیده و گفته: «از دستت ناراحتم. قرار نبود ما را دعوت کنی و حرف‌های جدی درباره فوتبال بزنی. وقتی درباره فوتبال حرف می‌زنی باید هیجان داشته باشی.» و این همان چیزی است که در ابتدای راه عادل فردوسی‌پور را به عنوان یک گزارشگر و مجری جنجالی به مخاطبان برنامه نود شناساند؛ یک رک‌گویی ذاتی که تا به امروز نظرات شخصی افراد را به عنوان خط قرمز می‌شناخت و از امروز تبدیل به یکی از سیاست‌های برنامه‌های فوتبال شده است. از همان روز اول، از همان روز که عادل فردوسی‌پور با اعتماد به نفس فراوان از تیم اسپانیا طرفداری کرد، باید می‌دانستیم تغییری در سیاست‌های برنامه‌های ورزشی اتفاق افتاده است. چه بسا از آن روز که حمیدرضا صدر و مجید جلالی با هم کل‌کل جدی داشتند. به هر صورت اگر داستان به همین منوال ادامه پیدا کند، می‌توان منتظر برنامه‌های ورزشی جذابی در حوزه فوتبال تلویزیون بود و اگر تغییری در سیاست‌ها اتفاق نیفتد تا چند وقت دیگر می‌توان از زبان عادل فردوسی‌پور شنید که طرفدار آبی‌هاست یا قرمزها.

● دست ما نبود

اصلی‌ترین و اولین سوالی که جرقه نوشتن این گزارش را زد، به بازی فینال جام ملت‌های اروپا برمی‌گشت و به تصویری که نمایش داده نشد. میشل پلاتینی جام را در دست گرفت و همراه کاسیاس، دروازه‌بان و کاپیتان تیم اسپانیا، به جایگاه نزدیک شد، از این لحظه دیگر تصویری در دست نیست تا آنکه دوربین دوباره به زمین بازگشت و دیگر جام در دستان تیم اسپانیا بود. برای ندیدن این تصویر باید دلیل قانع‌کننده‌ای وجود می‌داشت. ذکایی، تهیه‌کننده برنامه یورو ۲۰۰۸ بلافاصله پس از پایان مسابقات راهی سفر شده تا خستگی کار سخت و طاقت‌فرسای یک ماهه را فراموش کند، او می‌گوید: «در سازمان صدا و سیما قواعدی برای پخش آگهی‌ها وجود دارد. این قواعد از طریق واحد بازرگانی سازمان وضع می‌شوند و به رابطه‌های این واحد با سازمان‌ها و شرکت‌ها برمی‌گردد. طبق این قواعد آگهی‌ها اول یا آخر یا وسط هر بازی نمایش داده می‌شوند و ما باید وقت برنامه را با این آگهی‌ها تنظیم کنیم. ما تلاش خودمان را انجام دادیم تا آگهی‌ها وقت اصلی برنامه را نگیرند ولی طبیعی است که در این بین، یکی- دو صحنه هم دچار خوردگی شود.» اصرار تهیه‌کننده برنامه بر این است که عمدی در کار نبوده و اگر عمدی وجود داشت در ۳۱ برنامه قبلی اتفاق می‌افتاد، در حالی‌که بعضی روزها پیش می‌آمد که آگهی‌ها چند دقیقه‌ای قطع می‌شد تا تصویرهای اشک و شادی بازیکنان نمایش داده شود. علاوه بر اینکه عوامل تلاش کرده‌اند تا بلافاصله بعد از سوت پایان بازی، پخش آگهی‌ها را آغاز نکنند. دلیل این محدودیت‌ها، به قواعد سازمان بازرگانی صدا و سیما برمی‌گردد و به آگهی‌هایی که نگذاشتند لحظه اهدای جام به کاسیاس دوربین‌ها زمین مسابقه را نشان دهند: «دست ما که نیست. سازمان بازرگانی صدا و سیما برای هر مسابقه ۲۰ دقیقه پیش از مسابقه، ۱۵ دقیقه وسط مسابقه و ۷-۸ دقیقه در پایان مسابقه آگهی پخش می‌کند و این قواعد باید اجرا شود.» تهیه‌کننده برنامه علاوه بر تمام اینها می‌تواند از سریال‌ها هم مثال بیاورد و بگوید: «شبیه به پخش آگهی‌ها در طول سریال است. بعضی‌وقت‌ها یک سریال را در لحظه حساس قطع می‌کنند و سه دقیقه آگهی نمایش می‌دهند.»

● این مردان چه کسا نی هستند

در مجموع نزدیک به چهار گزارشگر، سه مجری، سه مهمان، یک کارشناس داوری و پنج کارشناس مربیگری، به صورت ثابت در برنامه‌های جام ملت‌های اروپا شرکت داشتند و بودند افرادی که به صورت تک و توک در برنامه‌ها حاضر شدند. رضا جاودانی، مجری اصلی برنامه بود و جواد خیابانی و عادل فردوسی‌پور هم در چند برنامه وظیفه اجرا را برعهده گرفتند. گزارشگران برنامه، جواد خیابانی، عادل فردوسی‌پور، مزدک میرزایی و پیمان یوسفی هم گزارشگران اصلی برنامه بودند که مسابقات حساس را این چهار نفر گزارش کردند. حمیدرضا صدر، امیر پوریا، سعید قطبی‌زاده، سه مهمان برنامه بودند. علیزاده هم در ۲-۳ مسابقه آلمان به عنوان مهمان حاضر بود. کارشناس‌های ثابت برنامه، جلالی، چراغ‌پور، انصاری‌فرد، پیروانی و حاج‌رضایی بودند. برای اطلاعات بیشتر و برای آنکه بدانید گزارش‌های بازی را از زبان چه کسانی شنیده‌اید، بد نیست بدانید مدرک تحصیلی این افراد چیست؟

▪ جواد خیابانی: فوق دیپلم راه و ساختمان

▪ عادل فردوسی‌پور: فوق‌لیسانس صنایع

▪ پیمان یوسفی: لیسانس زیست‌شناسی

▪ مزدک میرزایی: مهندسی صنایع چوب

▪ رضا جاودانی: لیسانس حقوق

نگار مفید

مرتضی ناعمه