بر بال آلباتروزها

اگر وسیله پرنده ای بتواند هزاران کیلومتر مسافت را با سوختی تمیز, قابل بازیافت, بدون آلوده کردن محیط زیست و اتلاف انرژی پرواز کند, به طور حتم, آن یک آلباتروس, گونه بزرگ مرغ دریایی, خواهد بود

اگر وسیله پرنده ای بتواند هزاران کیلومتر مسافت را با سوختی تمیز، قابل بازیافت، بدون آلوده کردن محیط زیست و اتلاف انرژی پرواز کند، به طور حتم، آن یک آلباتروس، گونه بزرگ مرغ دریایی، خواهد بود. امکان داشته است که یک جفت آلباتروس برای دادن یک وعده غذا به نوزاد خود شانزده هزار کیلومتر مسافت،۳/۵ برابر فاصله تهران تا لندن، را طی کنند.

آنچه گفته شد نکات کوتاهی از شگفتی های این پرنده زیبا و عظیم الجثه است. آلباتروس، Albatross ، یکی از انواع مرغان دریایی از گونه دیومدوئیدها است که حداقل۲۴ نوع مختلف دارند. بیش از۹ گونه آن در مناطق سردسیر جنوب کره زمین زندگی می کنند و ریشه نام آنها از تغییراتی در واژه لغت اسپانیایی الکاتراز به معنی پلیکان، یک نوع مرغ ماهیخوار، گرفته شده است.

آلباتروس، از انواع ماهی ها، و موجودات زنده دریایی برای تغذیه خود استفاده می کند. از آب دریا می نوشد و مازاد نمک آنرا از بدن خارج می کند. آلباتروس ها بزرگترین ماشین پرنده طبیعی و زنده جهان لقب گرفته اند. یک آلباتروس۵۰ ساله در طول حیات خود حداقل۶ میلیون کیلومتر مسافت را پرواز کرده است. با این میزان پرواز می توان۱۵۰ بار کره زمین را دور زد! برخلاف برخی از پرندگان آنها بال زنهای خیلی قوی نیستند، ولی گلایدرهایی هستند بسیار ماهر و توانا.

عرض بال گونه های مختلف این مرغان دریایی۲ تا۳/۵ متر است. گونه بزرگ آن، رویال آلباتروس، دارای وسیع ترین بال کنونی در جهان است.

● چگونه پرواز می کنند؟

روش پرواز آنها با سایر پرندگان بسیار متفاوت است. یک پرنده مانند مرغابی با بال زدنهای مکرر سعی در غلبه بر باد و حرکت به جلو دارد و باد یک مانع برای پرواز اوست، ولی برای این مرغ دریایی وزش باد ایده ال است. عموماً در این شرایط با بکارگیری دو روش پرواز می کنند. در روش اول بالهای خود را در جهت باد تنظیم کرده و سینه خود را مقابل آن قرار داده و سپس اوج می گیرند. سپس با استفاده از نیروی جاذبه زمین با یک شیرجه سرعت خود را به حدود۶۰ کیلومتر در ساعت رسانیده و بار دیگر برای اوج گیری به سمت باد می پیچد. بطور خلاصه آلباتروس ها از دو نیروی وزش باد و جاذبه زمین برای پرواز استفاده می کنند.

در روش دیگر از وزش باد که توسط امواج در نزدیکی سطح آب بوجود می آید، استفاده کرده پرواز می کنند. کنترل پرواز خود را با حرکت دادن قسمتی از بال خود مانند سکان های فرمان هواپیما انجام می دهند. آنها قادرند صدها کیلومتر مسافت را بدون بال زدن طی کنند. پژوهشگران با ردیابی توسط ماهواره دریافتند که یک آلباتروس، روزانه در حدود هشتصد کیلومتر پرواز می کند. مشکل آنها فقط در زمان برخاستن و به پرواز در آمدن است. این مورد خصوصاً برای تازه متولد شده هایی که برای اولین مرتبه می خواهند پرواز کنند، وجود دارد.

● مغز شگفت انگیز

قدرت پرواز طولانی تنها مهارت این پرنده نیست، بلکه مغز بسیار شگفت انگیزآن،گویی برای ناوبری و جهت یابی پیشرفته طراحی شده است.

هیچ پرنده دیگری جرات پرواز برروی یک اقیانوس را به خود راه نمی دهد، حتی اگر به فرض مغز او را درون سریک آلباتروس قرار دهند مسیر راه خود را گم خواهد کرد! آلباتروس ها برای صرف صبحانه طول اقیانوس را می پیمایند. بیشتر آنها فقط برای تولید مثل و تخم گذاری به زمین فرود می آیند. ماهها بلکه سالها روی خشکی را به خود نمی بینند. توقف برای این پرنده به غیر از تولید مثل بسیار نامطلوب است.

● تولید مثل و تغذیه نوزادان

انتخاب جفت مناسب برای یک مرغ دریایی از نوع آلباتروس، مدتها به طول می انجامد. در برخی موارد یک یا دو سال معاشرت منجر به پیوند خواهد شد. آنها به جفت خود بسیار وفادارند و اکثراً پیوندشان همیشگی است. بقای حیات جوجه ها بستگی به انتخاب خوب جفت دارد. یک مرغ دریایی ماده در فصل تولید مثل فقط می تواند یک تخم بگذارد و انرژی و توان بیشتر برای چند عدد تخم را ندارد. پرورش یک جوجه حدود یک سال به طول می انجامد. برای گرفتن نیرو و بدست آوردن وزن کافی برای تخم گذاری، یک سال وقفه لازم است.

بعد از تولد جوجه ها، کار مشکل تغذیه آغاز می شود. شاید یک سوم کره زمین را برای یافتن یک وعده غذای مناسب دور بزنند. بعد از تهیه، آلباتروس طعمه را درون بدن خود به یک روغن بسیار غلیظ با افزودن مواد غذایی مقوی و کالری بسیار بالا تبدیل می کند که آنرا با سوخت مایع مقایسه می کنند، زمانی که والدین به بچه میرسند نوزاد با اشتیاق نوک خود را باز کرده، آماده دریافت غذا می شود. سپس والدین روغن تهیه شده را درون دهان نوزاد تخلیه می کنند، درست مانند پرکردن یک تانک سوخت کوچک! حدود پانزده دقیقه طول می کشد تا تمام روغن وارد دهان نوزاد شود.

این مقدار غذا در حدود یک سوم وزن جوجه است. بعد از تغذیه نوزاد، دوباره برای بدست آوردن غذا هفته ها و یا ماهها با طی صدها کیلومتر به پرواز در می آیند. روغن خورده شده در این مدت تبدیل به اعضای بدن مانند استخوان، گوشت، پر و نظایر آن می شود. در فاصله دو تغذیه، نوزاد آنقدر رشد می کند که والدین پس از بازگشت، قادر به تشخیص نوزادشان از سایرین نمی شوند. فقط با صدا و بو آنها را از دیگران تشخیص می دهند.

● خطر انقراض

این پرندگان زیبا نیز مانند سایر حیوانات در معرض خطر انقراض هستند. انسانها در حد بسیاری آنها را شکار کرده و تعدادشان در دهه اخیر بشدت کاهش پیدا کرده است. شکارچیان نهنگ و خوک دریایی در اوایل سالهای۱۸۰۰ میلادی، به علاوه کشاورزان مهاجر به جزایر محیط زیست آنها، در دهه۱۹۰۰ با آوردن خوک و سایر حیوانات مانند سگ، موش و نظایر آن باعث کشتار بسیار آنها شدند.

تخم این پرنده در حدود یک پوند، شش برابر یک تخم مرغ معمولی وزن دارد و برای تازه واردین غذای خوبی بوده است. موش ها خسارات بسیاری به محیط زیست آنها و از بین بردن تخم هایشان وارد می کنند. شکارچیان ژاپنی در سالهای۱۹۰۳ به بعد و در اطراف جزایر هاوایی ده ها هزار آلباتروس را شکار کردند به گونه ای که روزولت ریاست جمهوری وقت ایالات متحده آمریکا برای محافظت از نسل آنها بسیاری از جزایر آن منطقه واقع در شمال اقیانوس آرام را حفاظت شده اعلام کرد و با استقرار ناوهای جنگی از کشتار آنها جلوگیری کرد، ولی صدای الباتروس ها در بسیاری از جزایر منطقه به گوش نمی رسد. در مناطق حفاظت شده، در حدود نیم میلیون جفت آلباتروس وجود دارند. از بین رفتن آنها به دلایل دیگر نیز هست. بسیاری از آنها برای تهیه غذا در اطراف کشتی های ماهیگیری پرواز کرده و در تور و یا کابل های کشتی گرفتار شده و از بین می روند.

از بین رفتن این پرنده زیبا دلیل دیگری نیز دارد و آن عدم امکان تهیه غذا با توجه به تغییر ساختار محیط زیست است. مطالعات در خصوص انواع آنها در اقیانوس هند نشانگر آنست که چهل درصد نوزادان تازه به پرواز درآمده در طول دو ماه بعد از پرواز بر اثر گرسنگی از بین می روند. با مطالعات انجام گرفته در جزایر فالکلند نسل آنها یک درصد در سال در حال کاهش است. معلوم نیست که آلباتروس های جوان تجارب پرواز و شکار را از بزرگترها می آموزند؟ این موضوع هنوز برای متخصصان مشخص نیست.

اگر بخواهیم نسل آنها را حفظ کنیم باید به از بین بردنشان خاتمه دهیم در غیر این صورت آنها باید جهان دیگری را برای زندگی خود انتخاب کنند، اما بالهایشان قادر به بردنشان به آنجا نیستند.

منابع:

۱- نشریه National Geographic - دسامبر۲۰۰۷

۲- دایره المعارف بریتانیکا