فن آوری صدا در سینمای ایران به كدام سو می رود

عوامل مختلفی برای اینكه فیلمی به بهترین وجهی ظرائف و جذابیت خود را به مخاطب نشان دهد یا قطعه ای موسیقی با كیفیت مناسب, شنونده را اقناع كند, دست اندركار هستند از جمله این عوامل كه نقش كلان و بسیار مهمی دارد, می توان به استودیوها و عملكردهای متنوع آن اعم از استودیوهای فیلم, موسیقی, تدوین, صدا و

عوامل مختلفی برای اینكه فیلمی به بهترین وجهی ظرائف و جذابیت خود را به مخاطب نشان دهد یا قطعه‌ای موسیقی با كیفیت مناسب، شنونده را اقناع كند، دست‌اندركار هستند.

از جمله این عوامل كه نقش كلان و بسیار مهمی دارد، می‌توان به استودیوها و عملكردهای متنوع آن اعم از استودیوهای فیلم، موسیقی، تدوین، صدا و ... اشاره كرد كه در فرآیند تولید و ارائه محصولات هنری و فرهنگی نقش بسزا و در عین حال پنهان داشته و دارند.

فعالان و دست‌اندركاران استودیوها جدا از تلاش برای ارائه كیفی محصول، به نوعی در چرخه‌ای تولیدی (اقتصادی - صنعتی) دخیل هستند و در سایه حمایت‌های اصولی، منظم، برنامه‌ریزی شده، غایت‌مند و رهایی از برخی محدودیت‌های دست و پاگیر موجود می‌توانند به عرصه‌های متنوع و گسترده بازارهای جهانی نیز وارد نشوند.

از این رو به نظر می‌رسد می‌یابد زمینه برای كارآیی بیشتر این گروه فعال هنری - فرهنگی و به نوعی اقتصادی (به دلیل نقش درآمدزایی بالقوه آن) در تهیه تجهیزات، امكانات مطلوب امروزی و عوامل فنی در حوزه‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری فراهم شود و این طیف از جامعه فرهنگی و هنری كشور در چارچوب و ضوابط مبتنی بر قوانین كارآمد و ثمر‌بخش و به دور از سیستم رابطه‌ای به ارائه خدمات مناسب و تجهیز بهتر عوامل فنی خود بپردازند.

چنین روندی از یكسو گردش اقتصادی این چرخه هنری - صنعتی را بهینه می‌كند و از سوی دیگر عملكرد آنها را با معیارها و الگوهای استاندارد شدهٔ جهانی بیش از پیش منطبق خواهد كرد. نباید از یاد برد كه این بخش از جامعه در برابر فراگیری رو به رشد و گسترش "جهانی شدن" نیازمند حمایت‌های جدی دولت و همكاری بخش‌ها و مراكز خصوصی و دولتی و همكاری و همیاری پیشكسوتان و كهنه‌كاران این حوزه است.

در این گزارش نیز سعی بر آن است تا با بیان دیدگاه‌های برخی از مدیران و فعالان استودیوها ضمن آشنایی كلی از وضعیت استودیوهای مربوطه، به معضلاتی كه در این بخش هنری، فرهنگی كه در عین حال اقتصادی و صنعتی نیز به شمار می‌رود، پرداخته شود. مشكلاتی كه برای بیشتر صاحبان استودیو و به بیان بهتر بخش خصوصی به شكل موانعی جدی در برابر پیشرفت و رشد آنها جدول شده است.

پرواضح است حمایت‌های اصولی و متناسب با این بخش از سینما نه تنها آنها را از بحران‌های كنونی و سردرگمی‌های موجود رها می‌كند بلكه گردش مالی و اقتصادی مطلوبی نیز برای آنان به ارمغان می‌آورد. این نكته مهم و قابل اعتنا را نیز نباید فراموش كرد كه برخی از هنرمندان و تولید‌كنندگان فیلم و موسیقی در خارج از مرزهای كشور تمایل بسیاری برای ارتباط و استفاده از خدمات قابل قبول استودیوهای ایران نشان داده‌اند.

●ماهیت، تاریخچه و جریان تأسیس استودیوها

فرتاش آژیر مدیر استودیو حوزه هنری در خصوص تاریخچه شكل گیری و هدف از تأسیس این استودیو می‌گوید: پس از انقلاب با حمایت نهادهای انقلابی مركزی فرهنگی با نام حوزه هنر و اندیشه فعالیت خود را آغاز كرد.

حوزه هنر و اندیشه با گذشت مدت زمانی و همراهی پشتیبانی‌های مستقیم سازمان تبلیغات اسلامی در اوایل دهه ۶۰ به حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی تغییر نام داد و شروع به تولید آثار هنری كرد. از جمله این فعالیت‌های فرهنگی ساخت فیلم‌هایی سینمایی بود كه در آغاز برای تولید آن، تجهیزات و ابزار مورد نیاز سینمایی،كمك‌هایی از نهادهای ذی‌ربط ارائه می‌شد اما با جدی شدن فعالیت این حوزه، واحد سینمایی برآن شد تا بخش پشتیبانی فیلم را نیز تأسیس كند.

وی در این باره می‌افزاید: انبارهای جدید و لوازم فنی نظیر دوربین و امثال آن زیر مجموعهٔ این بخش به شمار می‌رفت. نیاز به تجهیزات بخش صدا سبب تأسیس استودیو شد. این جریان استودیویی با فضایی كاملاً استاندارد با اندازه و ابعاد مقتضی شرایط ضبط صدا را فراهم كرد و حاصل آن استودیویی حرفه‌ای شامل سالن بزرگ فنی، امكان ضبط دوبله و افكت، اتاق فرمان و تدوین و صداگذاری به همراه آپاراتخانه و آرشیو صدا بود.

این مدیر استودیو با بیان اینكه بخش آرشیو صدا از هزاران قطعه افكت‌های مختلف تشكیل شده است، می‌گوید: استودیو در ابتدا، فعالیت خود را با تعدادی "میز" STEENBECK آغاز كرد و بیشتر به امور صدای فیلم‌ها می‌پرداخت و فعالیت امور تدوین محدود به فیلم‌های حوزه بود.با اضافه شدن دو میز (STEEN BECK) در دهه ۷۰ نام استودیو صدا و فعالیت آن به استودیو صدا و تدوین تغییر یافت و در میان فیلمسازان به عنوان استودیویی حرفه‌ای برای تدوین و صداگذاری فیلم شناخته شد. در سال ۱۳۸۲ نیز تمامی تجهیزات تدوین و صداگذاری آن به سیستم دیجیتالی مجهز شد.

محمد مصطفی‌زاده مدیر استودیو ساندفیلم كه كار صدا، تدوین سینمایی ۱۶ و ۳۵ میلیمتری و صداگذاری ویدیویی را بر عهده دارد، در این خصوص معتقد است: با راهیابی سینما در ایران، پیش از تأسیس سازمان رادیو و تلویزیون نیاز به ایجاد و تشكیل استودیوها الزامی به نظر می‌رسید تا سینمای نوپای ایران تغذیه شود. در این سال‌ها تولیدات سینمایی در ایران با تولد استودیوها همراه شد.

وی همچنین اضافه می‌كند: پس از انقلاب و با ركود شدید سینما در سال‌های اولیه انقلاب و شروع انقلاب فرهنگی، تقریباً استودیوها تا مرز نابودی پیش رفتند و خیلی از استودیوهای قدیمی تعطیل شدند و تعدادی فقط ساختمان استودیو را حفظ كردند. این دسته از استودیوداران از طریق كارهای دیگر گذران زندگی می‌كردند به امید شروع دوباره فعالیت استودیوها كه به تدریج در سال‌های بعد امكان‌پذیر شد. آنچه استودیوهای بخش خصوصی را با تمام مشكلات، كمبودها و بیكاری‌ها زنده و پویا نگهداشته است، فقط و فقط عشق و علاقه صاحبان و مدیران آنها به این حرفه و هنر بوده است و بس.

مسعود بهنام مدیر استودیو بهمن كه صداگذاری و میكس از فعالیت‌های این استودیو به شمار می‌رود، در این باره یادآور می‌شود: پس از انقلاب با گذشت چند سال اول كه مصادف با ركود شدید سینمای ایران بود، تلاش‌های گروه كوچكی كه از سینمای پیش از انقلاب باقی مانده بود با ورود خیل عظیمی از جوانان فعال و مشتاق كه به تازگی به سینما راه یافتند، پیوند یافت، این همراهی در كنار فعالیت‌های چشمگیر بنیانگذاران بنیاد سینمایی فارابی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سبب شد تا با رشد دور از انتظار و انفجاری كمی و كیفی در فعالیت‌های حوزه سینمایی كشور مواجه شویم.

وی در ادامه تصریح می‌كند، بخش خدمات بعد از تولید سینما نیز كه استودیوهای صدا جزئی از آن به شمار می‌آیند، نمی‌توانست جدا از این حركت بماند. به ویژه اینكه با تغییرات بنیادی كه در عملیات صداگذاری و میكس فیلم‌ها پس از رواج صدابرداری و همزمان در سال ۱۳۶۴ اتفاق افتاد، استودیوهای صدا را مجبور كرد تا با این دگرگونیهای گسترده هماهنگی كنند. در این دوره شاهد راه‌اندازی چند استودیوی جدید در بخش دولتی و همچنین تجهیز و نوسازی چند استودیوی دیگر در بخش دولتی بودیم. اما در بخش خصوصی با وجود تعطیلی چند استودیو، تنها یك استودیو جدید‌التأسیس شد.

علی عطشانی مدیر استودیو بیتا فیلم كه كار صدابرداری، صداگذاری، میكس و مونتاژ ویدیویی از فعالیت‌های این استودیو محسوب می‌شود، در این باره می‌گوید: با اختراع رادیو و رسانه‌های جمعی نیاز روز‌افزون برای افزایش كیفیت ضبط و پخش صدا احساس شد. از این رو كشورهای مختلف از جمله آمریكا و دیگر كشورهای توسعه یافته سعی در بهینه كردن برنامه به منظور افزایش مخاطبان داشتند. به طور حتم كشور ما نیز از این قاعده مستثنی نبوده و نیست و پا به پای رشد استودیوها در خارج از مرزها با اندكی تأخیر به سوی به روز كردن این شاخه از تكنولوژی كوشیده است.

ناصر فرهودی مدیر استودیوی پاپ با فعالیت ضبط موسیقی نیز در این باره تأكید می‌كند: استودیو بل در سال ۱۳۴۸ با امكانات ضبط بر روی ۲ كانال، استودیو پاپ در سال ۱۳۵۳ با امكانات ضبط بر روی ۸ كانال و استودیو صبا در سال ۱۳۵۶ با امكانات ضبط بر روی ۱۶ كانال به فعالیت می‌پرداختند. روند رشد و توسعه تجهیزات استودیوها قبل از انقلاب به گونه‌ای بود كه در ظرف مدت كوتاهی از سیستم ۲ تراك به ۱۶ تراك ارتقا یافت. البته قرار بود استودیو پاپ به سیستم ۳۲ تراك مجهز شود اما در سال ۵۷ این پروژه متوقف شد.

وی همچنین می‌افزاید: هدف از تأسیس این استودیوها ارتقای كیفی ضبط موسیقی بود و در اوایل انقلاب كار استودیوها به علت بلاتكلیفی موسیقی دچار اختلال و ركود شد و كسی به تغییر در تجهیزات استودیوها علاقه‌ای نشان نمی‌داد.

در خصوص چگونگی وضعیت مالی و پشتیبانی از استودیوها آژیر معتقد است: به طور كلی تمام استودیوهای كشور اعم از خصوصی و دولتی نیاز به حمایت مالی دولت دارند زیرا مشكلات مختلف سینما در مقوله‌هایی نظیر نوع و موضوع فیلم‌ها، وضعیت سالن‌های سینما، مشكل جذب مخاطب و ... سبب شده فروش فیلم‌ها قابل توجه و مطلوب نباشد. البته به جز اندكی انگشت شمار بقیه فیلم‌ها نیازمند وام‌های دولتی هستند.

بهنام در این باره اذعان می‌كند: تا یكی دو سال پیش سیاست‌های حمایتی دولت تقریباً در زمینه تولید صرف، عمل می‌كرد و می‌توان گفت میزان حمایت از خدمات پس از تولید به ویژه درباره استودیوهای صدای بخش خصوصی، بسیار كم و نزدیك به صفر بود.

عطشانی نیز با تقسیم‌بندی استودیوها به دو بخش خصوصی و دولتی، متذكر می‌شود: بخش دولتی استودیو از حمایت‌های دولتی بهره‌مند هستند، اما متأسفانه در بخش خصوصی با توجه به درونی بودن سیستم درآمد و هزینه، مشكلاتی گریبانگیر این صنف شده كه امید است با حمایت‌های مجدانه دولت این مشكل نیز حل شود.

مصطفی‌زاده نیز در این خصوص تأكید كرد: تأمین هزینه‌های استودیوهای خصوصی فقط از محل سرمایه‌های شخصی است و گاهی در موارد خاص از سوی دولت حمایت‌هایی انجام می‌شود كه به شكل وام‌های دراز مدت و در برخی موارد ویژه، وام‌هایی تبصره‌ای ارائه شده است.

مدیر استودیو حوزه هنری درباره تفاوت میان استودیو‌های تحت حمایت دولت و بخش خصوصی می‌گوید: بخش خصوصی می‌بایست كلیه هزینه‌های استودیوی خود از جمله برق، آب، گاز و نظایر آن را به شكل خودگردان پرداخت كند، چه رسد به هزینه‌های خرید دستگاه‌های جدید، پیدا كردن محل جدید استودیو و هزینه‌های جاری آن كه بیشترین مشكلات كلان بخش خصوصی در این باره است.

آژیر همچنین در این خصوص می‌افزاید: استودیوهایی كه مجهز به سیستم‌های جدید صداگذاری دیجیتال هستند هم ناچار می‌شوند هر از گاهی به دنبال محل جدیدی برای ادامه كار باشند، بنابراین نیازمند توجه و پشتیبانی‌های بیشتری خواهند شد و به همین منظور معاونت پشتیبانی وزارت ارشاد نیز اقدامات مثبتی را انجام داده است تا این بخش فعال‌تر از پیش به كار خود ادامه دهد و بتواند از پس هزینه‌های خود برآید.

فرهودی نیز در این مورد می‌‌گوید: قبل از سال ۱۳۵۷ سرمایه‌گذاری‌ها در بخش خصوصی انجام می‌شد. در حالی كه پس از آن به علت نداشتن توجیه اقتصادی و ركوردكاری، این بخش به منظور گسترش استودیوها و ساماندهی آنها هیچ گونه سرمایه‌گذاری انجام نداد در حالی كه بخش دولتی در این مدت چند استودیو را راه‌اندازی كرد. این روند نیمه تعطیل و راكد ادامه داشت تا اینكه موسیقی پاپ در سال ۱۳۷۵ با حجم كار فراوان فعالیت خود را آغاز كرد. مدیر استودیوی پاپ خاطرنشان می‌كند: به همین دلیل عده‌ای به فكر تأسیس استودیو افتادند اما گرانی تجهیزات حرفه‌ای سیستم آنالوگ موجب شد كه اكثر قریب به اتفاق آنان به سوی سیستم دیجیتال غیرحرفه‌ای روی آوردند. ارزانی این سیستم باعث شد هر فردی كه دغدغه كار تولیدی داشت به فكر تأسیس استودیو بیافتد و ادامه چنین طرز تفكری پیدایش و بازگشایی چندین به اصطلاح استودیو بود و نتیجه آن ضربه بزرگی به روند ارتقای كیفی ضبط موسیقی زد و باعث اختلال در فعالیت استودیوهای قدیمی شد.

علی نجمی

---