رمضان‌خوانی در بیرجند

در گویش بیرجندی کلمه رمضان «رمزا» تلفظ شده و ۱۱ ماه دیگر سال «سالگان» گفته می‌شود و با این نامگذاری «رمضان» را از ماه‌های دیگر ممتاز می‌کنند.
از گذشته‌های نه‌چندان دور مردم بیرجند …

در گویش بیرجندی کلمه رمضان «رمزا» تلفظ شده و ۱۱ ماه دیگر سال «سالگان» گفته می‌شود و با این نامگذاری «رمضان» را از ماه‌های دیگر ممتاز می‌کنند.

از گذشته‌های نه‌چندان دور مردم بیرجند و روستاهای این شهرستان از فردای شبی که هلال ماه رمضان رویت می‌شود با مراسم و آیین‌هایی روزه‌داری را آغاز می‌کنند.

با آغاز نخستین روز رمضان در وضع زندگی مردم تغییراتی حاصل می‌شود، زیرا مردم بیشتر از هر کاری به عبادت پرداخته و مساجد رونق مضاعف می‌یابند.

مناجات و شب‌خوانی (شوخانی) از نخستین شب رمضان آغاز می‌شود، بدینسان که هر شب برخی مردان خوش‌صدا پس از نیمه شب ۳ نوبت بر بالای بام خانه رفته و با صدای بلند به خواندن ادعیه و نیایش می‌پردازند که با این عمل، مردم با شنیدن صدای آنان از خواب بیدار شده و تدارک سحری را می‌بینند.این آیین هنوز در روستاهای بیرجند رواج دارد. مجالس پررونق افطاری بویژه دعوت افراد مسکین، فامیل و همسایگان دور و نزدیک از نمودهای بارز احیای سنت زیبای «صله رحم» طی ماه مبارک رمضان در این شهرستان است.در این ماه زنان و دختران خانواده نیز برای پختن شیرینی‌های محلی و آماده کردن مواد غذایی ماه رمضان به منزل یکدیگر می‌روند.

جمع‌آوری خیرات و کمک‌های نقدی مردم هر منطقه برای کمک به یتیمان و بی‌سرپرستان و تعمیر و توسعه مساجد از دیگر برنامه‌های ماه مبارک رمضان در مناطق مختلف بیرجند است.

یکی دیگر از مراسم قدیمی ماه مبارک رمضان در بیرجند، خواندن «رمضانی» است؛ این مراسم به این‌گونه است که در شب‌های رمضان پس از نماز و افطار، جمعی از پسران و نوجوانان در دسته‌های ۴ تا ۶ نفری به راه افتاده و به در خانه‌های همسایه بویژه سرشناسان و توانگران می‌روند و به قصد گرفتن انعام برنامه ویژه‌ای اجرا می‌کنند.

آنان با خواندن اشعاری معروف به «رمضانی» با لهجه بیرجندی از صاحب خانه طلب انعام می‌کنند. برخی ابیات اشعار مزبور به این شرح است:

رمضو یارب، یارب رمضو رمضو آمد خوشنام خدا. رمضو آمد، مهمانش کنید بز و بزغاله قربانش کنید، رمضو آمد خود سیصد سوار چوبی وردشته که‌ آی روزه بدار رمضو آمد، مهمانش کنید بز و بزغاله رو قربانش کنید، بز و بزغاله که چیزی نمشو، گاو و گوساله را قربانش کنید، این سرا از کیه رو ور باده دو پسر داره که نو داماده این سرا از کیه رو ور روزه دو دختر داره که مخمل دوزه، این سرا از کیه رو ور قبرستو پدر مو گفته برو دو قرو بستو.

رمضانی خوانی با یک مقدمه دعایی که توسط استاد خوانده می‌شود، آغاز شده و با آمین شاگردان ادامه پیدا می‌کند.

خواندن اشعاری در مدح حضرت محمد(ص) و حضرت علی(ع) و رباعی‌هایی در مرثیه ائمه اطهار از دیگر اشعار خوانده شده در مراسم «رمضانی خوانی» است.

گروه مزبور با خواندن اشعاری مبنی بر تشکر و آرزوی توفیق برای صاحبخانه برای خواندن رمضانی به خانه بعدی مراجعه می‌کنند.سر زدن به مزار رحلت‌کنندگان از دنیای فانی به جهان باقی در روزهای پنجشنبه هر هفته طی این ماه از رونق فزون‌تری برخوردار می‌شود و برخی نیز با حضور سر قبر عزیزان از دست رفته خود روزه را افطار می‌کنند.

محمد قربانی

جام‌جم بیرجند