میلیاردرها پشت رل

فرمول یک هیجان انگیزترین و گران ترین ورزش کره زمین

دیگر نباید فرمول یک را یک ورزش به حساب بیاوریم. در سال های اخیر مسابقات فرمول یک بیش از اینکه صحنه رقابت رانندگان ماهر باشد، عرصه جنگ کمپانی های بزرگ خودروسازی دنیاست. کمپانی هایی که موفقیت در هر گرندپری از مسابقات برای آنها یک پیروزی ویژه است و باعث می شود انبار اتومبیل آنها در عرض چند ساعت خالی شود. در سال ۱۹۵۰ که مسابقات اتومبیلرانی پیست سرعت در دنیا باب شد، کسی نمی توانست باور کند که گذشت نیم قرن زمان این مسابقات را به هیجان انگیزترین مسابقات روی کره زمین تبدیل کند اما حالا در دنیا هیچ ورزشی توانایی رقابت با فرمول یک را ندارد. با اینکه همه فوتبال را ورزشی هیجان انگیزتر از مسابقات فرمول یک به حساب می آورند اما نباید فراموش کرد که حتی فینال مسابقات جام جهانی فوتبال هم می تواند رقابتی سرد و کسل کننده از آب در بیاید، اما در فرمول یک هیچ تماشاگری کسل نمی شود. تماشای رقابت اتومبیل هایی با سرعت بالای ۳۵۰ کیلومتر در ساعت به قدر کافی برای شگفت زدگی انسان ها کافی است.

با اینکه از نیم قرن پیش رقابت های اتومبیلرانی در پیست های آسفالت آغاز شد، اما فرمول یک بازمانده چیزی است که از سال ۱۹۸۳ در دنیای اتومبیلرانی به وجود آمد. تا پیش از آن اتومبیل های شرکت کننده در مسابقات محدودیت هایی را در طراحی موتورهایشان داشتند، اما در سال ۱۹۸۳ وقتی فدراسیون جهانی اتومبیلرانی استانداردهای طراحی موتور در این مسابقات را عوض کرد، «فرمول یک» زاده شد. در اصل «فرمول» به معنای قانونی است که موتور اتومبیل ها باید آن را لحاظ کنند و «یک» هم نشان دهنده استاندارد ممتاز آن. به هر حال در آخرین استانداردهای طراحی، موتورهای فرمول یک V۸S است، با حجم ۴/۲ لیتر که با ۲۰ هزار دور در دقیقه قدرتی معادل ۵۸۰ کیلووات را تولید می کنند. هر چند در این مسابقه رقابت نه تنها بر سر طراحی بهینه موتور است که حتی طراحی آیرودینامیک ماشین، نوع تایرها و وزن اتومبیل هم در پیروزی نقش تاثیرگذاری دارند.

● فصل شش ماهه فرمول یک

هر فصل مسابقات فرمول یک کمتر از شش ماه طول می کشد. مسابقات در روزهای میانی فصل بهار آغاز می شود و در روزهای میانی فصل تابستان به پایان می رسد. انتخاب این بازه زمانی تنها به خاطر پایداری آب و هوا است و البته پیست هایی که در این شش ماه بیشترین اصطکاک را با تایرها دارند وگرنه دیگر همه می دانند که در فصل بارش حتی رانندگان فرمول یک هم نمی توانند با سرعت ۳۵۰ کیلومتر در ساعت روی آسفالت خیس پیست ۲۷۰ درجه دور بزنند. در سال ۲۰۰۷ قهرمان مسابقات فرمول یک پس از پایان ۱۷ گرندپری تندیس قهرمانی را مال خود کرد. فاصله زمانی بین هر گرندپری با گرندپری بعدی هم هفت تا چهارده روز بود که البته فاصله جغرافیایی بین گرندپری ها فاکتور اصلی در انتخاب این فاصله زمانی بود. مسابقات هر گرندپری از صبح جمعه آغاز می شود. جایی که رانندگان تیم های فرمول یک اجازه تمرین در پیست را دارند. در این روز نه تنها دو راننده فیکس که حتی راننده ذخیره تیم ها هم سوار بر اتومبیل خود ساعت ها در پیست رانندگی می کنند. عصر جمعه هم رانندگان این اجازه را دارند تا اینکه صبح شنبه رانندگان برای رقابت تمرینی به پیست می آیند. در این روز هر دو راننده تیم ها به پیست می آیند تا برای جایگاه خط استارت روز مسابقه رقابت کنند.

سبک رقابت هم که دیگر سال هاست عوض نشده. مثلاً در مسابقات فرمول یک ۲۰۰۷ که یازده تیم حضور داشتند، ۲۲ راننده فیکس رقابت تمرینی را با یک ربع ساعت رانندگی آزاد آغاز می کنند. پس از آن پنج راننده یی که عقب تر از دیگران می رانند از دور خارج می شوند تا در خط استارت روز مسابقه به ترتیب در پنج جایگاه آخر پارک کنند. اگر در رقابت تمرینی یک ربع ساعت دیگر منتظر بمانید، پنج راننده دیگر هم از دور خارج می شوند. ربع ساعت دیگر، پنج راننده دیگر تا اینکه بالاخره کار به آخرین راننده برسد. رانندگان با این فرمول برای روز مسابقه تعیین خط می شوند. مسابقه عصر روز یکشنبه آغاز می شود و دست کم سه ساعت طول می کشد. این تقویم مرسوم هر گرندپری از مسابقات فرمول یک است. هر چند که در گرندپری موناکو دور تمرینی به جای روز جمعه، پنجشنبه ها آغاز می شود.

پیست مسابقات فرمول یک همیشه یک سیکل بسته است، هر چند که در گرندپری موناکو این سیکل بسته از بین خیابان های شهر انتخاب می شود. طول این پیست هم دیگر از پنج کیلومتر بیشتر نخواهد بود و رانندگان در هر گرندپری فرمول یک دست کم باید هفتاد بار پیست را دور بزنند. پیست ایندیاناپولیس در امریکا شاید جذاب ترین پیست مسابقات فرمول یک باشد؛ پیستی که ظرفیت سکوهای تماشاگران در آن چهار مرتبه بیشتر از سکوهای ورزشگاه آزادی خودمان است. البته ظرفیت چهارصد هزار نفری این پیست تنها جذابیت آن نیست. ایندیاناپولیس دومین پیست سرعتی فرمول یک است که هر دو قسمت پرویراژ و مستقیم را در خود دارد. اصولاً در طراحی پیست های فرمول یک، جای دادن پیچ های متوالی در مسیر از مهارت طراحان آن و البته سخت ترین بخش رانندگی در فرمول یک است.

شاید باور نکنید اما در بخشی از این پیست ها حتی پیچ های ۲۷۰ درجه هم می گذارند که دیگر رانندگان نمی توانند با ۳۵۰ کیلومتر در ساعت سرعت از آن بگذرند.برای همین اصلاً عجیب نیست که رانندگان در هر گرندپری از مسابقات فرمول یک فقط در حال گاز دادن و ترمز گرفتن باشند. در این وضعیت چیزی که بیش از سرعت اتومبیل برای رانندگان اهمیت دارد، شتاب ماشین است و برای همین است که در طراحی موتور اتومبیل های فرمول یک فاکتوری که نقش حیاتی را بازی می کند، صفر تا صد ماشین هاست. شاید باور نکنید اما در آخرین ورژن از طراحی موتور اتومبیل های فرمول یک زمانی که این موتورها برای رساندن سرعت اتومبیل از صفر تا صد صرف می کنند به ۹/۱ ثانیه رسیده. در این ورژن از موتور احتراقی، اتومبیل در کمتر از هفت ثانیه به سرعت ۳۰۰ کیلومتر در ساعت می رسد که واقعاً شگفت انگیز است.

● جان شما در امان است

شاید در تمام این مدت نتوانید به خودتان بقبولانید که «فرمول یک» یک رشته ورزشی است ولی اگر بدانید که رانندگان فرمول یک باید چه توانایی بدنی بالایی داشته باشند دیگر برایتان عجیب نیست که فرمول یک را هم یک ورزش به حساب بیاورید. غیر از عضلات پا و کشاله ران که به خاطر تحرک زیاد روی پدال های گاز و ترمز باید قدرت زیادی داشته باشد، رانندگان فرمول یک باید روی قدرتمند کردن عضلات گردن خود هم کار کنند. اگر نمی دانید که آنها چرا باید این کار را بکنند باید برگردیم به پیست مسابقات و سر پیچ های ۲۷۰ درجه بایستیم تا بفهمیم گردن رانندگان سر پیچ چه فشاری را تحمل می کند. گویا در آن لحظه عضلات گردن رانندگان فشاری معادل پنج برابر فشار جاذبه زمین را تحمل می کند. اگر می خواهید مقیاس قابل تصورتری از این فشار داشته باشید، باید یک وزنه ۲۶ کیلوگرمی به گردن تان آویزان کنید. شدیدترین فشاری که هر انسانی در زندگی خودش تحمل می کند، معادل فشار جاذبه زمین است. هر چند که پس از طراحی ورژن جدید موتور اتومبیل های فرمول یک گویا در توانایی های بدن انسان هم تجدیدنظر صورت گرفته. البته در فرمول یک به خاطر سرعت بالای اتومبیل ها، ایمنی رانندگان اهمیت زیادی دارد. اصولاً در فرمول یک وقتی رانندگان پشت فرمان می نشینند، لباس مهمترین بخش محافظ آنهاست. البته کلاه ایمنی را هم باید اضافه کرد که دیگر از پلیمرهای ویژه ساخته می شود و با وجود مقاومت بالا حتی کمتر از یک کیلوگرم وزن دارد.

به هر حال این کلاه ایمنی به قدری باید مقاوم باشد که اگر در تصادف تکه های جدا شده اتومبیل مثل یک ترکش به سمت جمجمه راننده آمد، از کلاه ایمنی عبور نکند. جنس پوسته بیرونی کلاه از فیبرهای تقویت شده رزین است که روی فیبرهای کربن کشیده می شود. البته لایه دیگری هم در کلاه ایمنی تعبیه شده که از پلاستیک مخصوص شیشه های ضدگلوله در آن استفاده می شود. در پوسته داخلی کلاه هم از مواد جاذب ضربه و البته پارچه های ضدحریق استفاده می شود و طلق جلوی کلاه هم از جنس پلی کربنات شفاف است. برویم سراغ لباس رانندگان؛ لباسی که مهمترین بخش محافظ راننده است و البته باید ضدحریق باشد. آخرین رکوردی که در طراحی لباس رانندگان به آن رسیده اند، مقاومت ۱۲ ثانیه یی لباس در آتش است. جنس این لباس از یک نوع فیبر به نام نومکس ساخته شده و البته تمام لباس کمتر از دو کیلوگرم وزن دارد. جدیدترین سیستم محافظت از راننده هم برمی گردد به محافظت از سر و گردن راننده که از فصل ۲۰۰۳ استفاده از آن در مسابقات فرمول یک اجباری شده. در این آیتم محافظی که راننده به دور گردن خود می بندد از تکان های شدید سر و گردن جلوگیری می کند. گویا مایکل شوماخر راننده افسانه یی تاریخ مسابقات فرمول یک هم کلکسیونی از لباس ها و کلاه های ایمنی دارد که تماشای آن هر تماشاگری را به وجد می آ ورد. به هر حال نباید فراموش کرد که اگر این اصول ایمنی نبود، شاید تا حالا فرمول یک منسوخ می شد. در فرمول یک فصل ۱۹۹۴ چهار راننده در پیست جان خود را از دست دادند؛ اتفاق تلخی که هم این ورزش را به عنوان پرخطرترین ورزش دنیا بر سر زبان ها انداخت هم فدراسیون جهانی اتومبیلرانی را مجبور کرد که در طراحی موتورهای احتراقی ماشین ها محدودیت هایی را به وجود بیاورد.

● جنبه های اقتصادی فرمول یک

کوچک ترین پیست های مسابقات فرمول یک از بزرگ ترین استادیوم های فوتبال هم ظرفیت تماشاگر بیشتری دارد. شاید این اولین فاکتوری است که فرمول یک را اقتصادی ترین ورزش دنیا کرده. اگر برویم سراغ هزینه هایی که یازده تیم حاضر در فصل ۲۰۰۷ مسابقات برای هفده گرندپری سال خرج کردند، می رسیم به اینکه گران ترین ورزش کره زمین نه گلف و بولینگ و بانجی جامپینگ که مسابقات فرمول یک است. گویا گردش مالی مسابقات فصل ۲۰۰۷ چیزی نزدیک به سه میلیارد دلار امریکا بوده است. اما بشنوید از پولی که این تیم ها برای دو راننده خود خرج کردند تا آنها قهرمان فصل شوند؛ تویوتا ۴۱۸ میلیون دلار، فراری ۴۰۶ میلیون دلار، مک لارن ۴۰۲ میلیون دلار، هوندا ۳۸۰ میلیون دلار، ب ام و ۳۵۵ میلیون دلار، رنو ۳۲۴ میلیون دلار، ردبول ۲۵۲ میلیون دلار، ویلیامز ۵/۱۹۵ میلیون دلار، اسپایکر ۱۲۰ میلیون دلار، تورو روسو ۷۵ میلیون دلار و سوپر آگوری ۵۷ میلیون دلار.

البته این تمام پول در گردش مسابقات فرمول یک نیست. هر گرندپری از فرمول یک در ۲۰۰ کشور دنیا به صورت مستقیم پخش می شود و البته ساخت هر پیست برای این مسابقات هزینه زیادی را روی دست دولت میزبان می گذارد. برگردیم به دو سال پیش که دولت ترکیه به دنبال افتتاح پیست فرمول یک استانبول بود. در سال ۲۰۰۵ پیست «اسپید پارک» استانبول با هزینه ۷۰ میلیون دلار ساخته شد. این پیست ۵۳۰۰ متری را معماری آلمانی به نام هرمان تیلکه در جهت خلاف عقربه ساعت طراحی کرد. پیست ۱۴ پیچ تند داشت و البته دولت ترکیه ۱۵۰ میلیون دلار دیگر را هم صرف زیرساخت های مسابقات فرمول یک در کشورش کرد. حالا اگر می خواهید بدانید توجیه این ولخرجی دولت ترکیه چه بوده باید برویم سراغ حرف های رجب طیب اردوغان نخست وزیر وقت دولت ترکیه که روز افتتاح پیست گفت؛ «فرمول یک کمک بزرگی برای ترکیه و اقتصادش است. در این مدت تمام مردم درباره ۲۲۰ میلیون دلاری که برای ساخت پیست هزینه کردیم حرف می زنند ولی نمی توان اعتباری را که این مسابقات برای ترکیه به ارمغان می آورد ارزشگذاری کرد.» ترکیه در آن سال سیاست جذب توریست را جدی تر از گذشته آغاز کرد و میزبانی سالیانه یک گرندپری از مسابقات فرمول یک بخشی از سیاست آنها برای افزایش درآمد ترکیه از صنعت توریسم بود. این استراتژی دولت ترکیه جواب هم داد.

آنها در سال ۲۰۰۶ به مرز درآمد سالیانه ۱۸ میلیارد دلار از صنعت توریسم رسیدند که البته همه می دانستند میزبانی فرمول یک چقدر در رسیدن به این هدف تاثیر داشت. هنوز کسی فراموش نکرده که در گرندپری استانبول در فصل ۲۰۰۵ تمام رانندگان با آرم سازمان گردشگری ترکیه مسابقه دادند و در طول مسابقات تمام هتل های استانبول رزرو شده بود. به هر حال پس از آنکه استانبول پایتخت تجاری ترکیه میزبانی فینال لیگ قهرمانان اروپا بین لیورپول و میلان را برعهده داشت و پس از اینکه ازمیر میزبان بازی های دانشجویان جهان شد و البته در وضعیتی که استانبول در کسب میزبانی المپیک ۲۰۰۸ و ۲۰۱۲ ناکام ماند، فرمول یک سیاست جدید دولت ترکیه برای جذب توریست بود.

البته پیست ۱۵۰ هزار نفری فرمول یک در ترکیه برخلاف ورزشگاه آتن که پس از پایان المپیک بی استفاده ماند، چندان هم در استانبول بی استفاده نیست. غیر از یک گرندپری سالیانه فرمول یک در این پیست، مسابقات دیگر اتومبیلرانی و حتی موتورسواری هم در «اسپید پارک» انجام می شود تا ۲۲۰ میلیون دلاری که دولت ترکیه برای ساخت پیست هزینه کرده است با چند میلیارد دلار سود برگردد. سال گذشته در بحرین هم پیست فرمول یک افتتاح شد. همان طور که پیش از آن قاره آسیا با پیست شانگهای، میزبانی مسابقات فرمول یک را تجربه کرده بود. هرچند که گویا پیست هند هم تا سال ۲۰۱۰ به بهره برداری می رسد. به هر حال در سال ۱۹۵۳ اولین بار یک کشور غیراروپایی میزبان مسابقات شد. در سال ۱۹۵۳ آرژانتین این عنوان را مال خود کرد.

البته در سال ۱۹۵۸ مراکش اولین کشور آفریقایی میزبان لقب گرفت. در سال ۱۹۷۶ ژاپن و در سال ۱۹۸۵ استرالیا کشورهای پیشرو قاره هایشان در میزبانی مسابقات فرمول یک به حساب می آمدند. به هر حال این تعبیر آرزوی مدیر تجاری مسابقات فرمول یک است. برند اکلستون مدیر تجاری فرمول یک می گوید؛ «با فرمول یک دنیا را فتح می کنم.»

مهدی امیرپور