پیامدهای مثبت و منفی توسعه گردشگری فرهنگی

هنگامی که منابع گردشگری فرهنگی به خوبی شناسایی شده و توسعه یابند, شاهد اثرات مثبتی در اجتماع و محیط فرهنگی خود خواهیم بود مهم ترین این اثرات حفظ شدن و پایدار ماندن میراث فرهنگی, هنرها, سنت ها و آداب و رسوم ملت ها است

هنر برنامه ریزان و مدیران گردشگری در بخش دولتی و خصوصی آن است که با اعمال شیوه ای صحیح ضمن افزایش اثرات مثبت توسعه گردشگری فرهنگی، اثرات منفی آن را به حداقل برسانند. در ادامه با بیان اثرات مثبت و منفی توسعه گردشگری فرهنگی، به بیان شیوه های صحیح مدیریتی برای هر یک از انواع گردشگری فرهنگی می پردازیم.

هنگامی که منابع گردشگری فرهنگی به خوبی شناسایی شده و توسعه یابند، شاهد اثرات مثبتی در اجتماع و محیط فرهنگی خود خواهیم بود. مهم ترین این اثرات حفظ شدن و پایدار ماندن میراث فرهنگی، هنرها، سنت ها و آداب و رسوم ملت ها است. منطقه میزبان مجبور است به منظور ارایه این منابع، آنها را مدیریت کرده و استانداردهایی را برای حفظ کیفیت آن ها اعمال کند. که در صورت اعمال این شیوه، علاوه بر حفظ کیفیت منابع فرهنگی، آن ها را برای استفاده مداوم گردشگران مهیا خواهد کرد. به این صورت ما شاهد یک سیستم خودکار در حفاظت از منابع فرهنگی خواهیم بود که مدیریت آن می تواند در دست بخش خصوصی و یا دولتی باشد. به عنوان مثال هنگامی که ما مراسم تعزیه خوانی را به عنوان یک جاذبه فرهنگی ارایه می کنیم، مجبور خواهیم بود برای استفاده مداوم گردشگران آن را از نسلی به نسل بعد منتقل کنیم و برای تعزیه خوانان و دست اندرکاران آن مشوق هایی را در نظر بگیریم که این خود باعث حفظ این منبع فرهنگی می شود. در این صورت ما برای بودجه هزینه شده در حفاظت از منابع فرهنگی توجیهی خواهیم داشت و آن را نوعی سرمایه گذاری قلمداد می کنیم.

توسعه گردشگری فرهنگی باعث سازماندهی منابع فرهنگی می شود. یعنی این که طی فرآیند توسعه گردشگری فرهنگی، ما شاهد خواهیم بود که منابع فرهنگی ما به طور خودکار سازماندهی، نمونه برداری و ثبت می شوند. که در این صورت در بودجه اختصاص یافته برای این امر، صرفه جویی قابل توجهی صورت می گیرد. در همین مثال تعزیه، در صورتی که به عنوان یک جاذبه معرفی شود، بسیاری از گردشگران از آن فیلم ساخته و بسیاری از شرکت ها هم آن را تبلیغ خواهند کرد که به نوعی باعث هدفدار شدن تعزیه و اجرای آن می شود. باید توجه کرد که می توان از درآمد حاصل از ورودیه ها یا بلیت ها برای توسعه خود آن منبع فرهنگی استفاده کرد. این امر نیز سبب صرفه جویی در بودجه و هزینه ها خواهد شد.

یکی دیگر از آثار مثبت توسعه گردشگری فرهنگی احیای غرور فرهنگی و ملی خواهد بود. هنگامی که مردم یک منطقه مشاهده می کنند که یک گردشگر مسافت زیادی را پیموده تا شیوه جشن گرفتن آن ها را تماشا کند، به خود می بالند و به فرهنگ و آداب و رسوم خود افتخار خواهند کرد. این امر سبب جلوگیری از بیگانه گرایی و احساس حقارت فرهنگی خواهد شد و به نوعی اعتماد به نفس فرهنگی را در جامعه تزریق می کند. در این صورت جامعه میزبان و مردم محلی در مورد آن دسته از ابعاد فرهنگی که به خاطر توسعه اقتصادی فراموش شده اند، احساس غرور و برتری می کنند و به احیای مجدد آن می پردازند.

بروز تبادلات بین فرهنگی نیز یکی دیگر از اثرات مثبت توسعه گردشگری فرهنگی است. این امر سبب آشنایی مردم میزبان و گردشگران با فرهنگ یکدیگر شده و راه را برای گفت وگوی تمدن ها هموار می کند. بدون شک در دنیای آینده، فرهنگی باقی خواهد ماند که خود را محصور نکرده و با فرهنگ ها و تمدن های دیگر ارتباط برقرار کند تا ضمن متعادل کردن نگرش خود، موارد مثبتی را هم به فرهنگ خود اضافه کند.

اما توسعه گردشگری دارای اثرات منفی ای نیز خواهد بود که در صورت توجه نکردن به آن ها می تواند اثرات جبران ناپذیری را روی فرهنگ جامعه میزبان وارد کند. یکی از این اثرات منفی تجاری شدن بیش از حد و از بین رفتن اصالت فرهنگی است. یعنی جامعه میزبان به منظور جذب گردشگر بیشتر و سود اقتصادی زیادتر، در ارایه منابع فرهنگی خود زیاده روی کرده و آنها را به سلیقه گردشگران تغییر دهد. این امر سبب از بین رفتن اصالت و خلوص هنرهای سنتی، آداب و رسوم و الگوی معیشت خواهد شد که سرانجام مرگ آن ها را در پی خواهد داشد. در این حالت شخصیت فرهنگی جامعه میزبان از بین می رود و مردم به اصطلاح جو زده خواهند شد. این امر لزوم اعمال یک شیوه مدیریتی صحیح را گوشزد می کند.

علاوه بر این در صورت عدم کنترل تعاملات فرهنگی، توسعه گردشگری فرهنگی می تواند سبب ایجاد تعارض و سوءتفاهم های فرهنگی بین مردم محلی و گردشگران شود. این امر به دلیل تفاوت در زبان، آداب و رسوم، ارزش های مذهبی، اجتماعی و الگوهای رفتاری است. در مدیریت این بخش نیازمند نظرات جامعه شناسان و روانشناسان خواهیم بود تا با بررسی رفتارشناسی فرهنگی جوامع به نوعی آنها را واکسینه کنیم. به عنوان مثال در صورتی که ارزش های فرهنگی برای یک نوجوان روستایی در یکی از مناطق غربی کشور روشن نشده باشد، او به راحتی جذب شیوه لباس پوشیدن، غذا خوردن و به طور کلی الگوی معیشت یک زوج غربی که برای بازدید به آن منطقه سفر کرده اند، خواهد شد و این امر در دراز مدت صدمات جبران ناپذیری را بر کلیت فرهنگی ما وارد خواهد کرد.

کشور ما به علت داشتن ارزش های مذهبی و معنوی خاص در زمینه مقابله با فساد، فحشا، مصرف مواد مخدر و... می تواند خود را تا حدودی از صدماتی از این دست مصون بدارد. اما نباید لزوم مدیریت فرهنگی در لایه های زیرین جامعه را فراموش کرد. در نهایت در صورتی که تعداد گردشگران کنترل نشود، می توان شاهد پدیده هایی همچون آلودگی های زیست محیطی، جرم و جنایت، تخریب زیرساخت های عمومی و در نهایت ازهم گسیختگی اجتماعی شویم که جلوگیری از بروز این امر نیازمند تعیین ظرفیت تحمل و اعمال مدیریت بر مبنای آن است.

حسن انصاری