مقایسه رونق توریسم در ایران و مالزی

اهمیت تمرکز بر جذب گردشگران داخلی

مقایسه صنعت گردشگری ایران با کشورهایی همچون مالزی و ترکیه، نقل محافل گردشگران ایرانی است. سال‌ها است این سوال در ذهن ما برجسته شده که چه مسیری را طی کنیم تا ایران نیز از صنعت توریسم و گردشگری بهره بیشتری ببرد. با این وجود، به نظر می‌رسد که تمرکز فراوان بر مقوله جذب گردشگران خارجی، ما را از توجه به رونق بخشیدن به گردشگری داخلی غافل داشته است؛ مقوله‌ای که می‌تواند مبنای تمرین و ممارست به منظور تقویت زیرساخت‌های گردشگری در کشور محسوب شده و در بلندمدت بستر مناسبی برای پذیرایی از گردشگران خارجی را ایجاد کند.

فراموش نکنیم حتی در کشوری مانند مالزی که رتبه نهم جهانی در زمینه جذب توریست خارجی را به خود اختصاص داده است، در سال ۲۰۱۰ نزدیک به ۱۴۰ میلیون سفر (نزدیک به شش برابر گردشگران خارجی) توسط گردشگران داخلی انجام شده است.

با این اوصاف، در این نوشتار تلاش می‌شود به جنبه دیگری از صنعت توریسم اشاره شود؛ یعنی توجه به جذب گردشگران داخلی. توجه کنیم که مردم ایران به شدت مشتاق سفر، تفریح و استراحت در فضایی متفاوت از زندگی روزمره هستند و این مساله می‌تواند فضای مناسبی را برای کارآفرینان و سرمایه‌گذاران فراهم کند تا با نگاهی دقیق‌تر به موضوع گردشگری داخلی، بتوانند زمینه‌ساز افزایش رونق کسب و کار برای کارآفرینان و سرمایه گذاران، اشتغال برای جوانان و رفاه برای مردم باشند.

«اگر مدیریت جاذبه‌های توریستی استان اصفهان در اختیار مالزی قرار‌گیرد، سالانه برابر با ارز‌آوری نفت برای ایران سودآور خواهد بود».

جمله فوق، که توسط دکتر «ماهاتیر محمد» _ نخست وزیر اسبق مالزی_ در یکی از سفرهایش به ایران گفته شده بود، از جمله اظهارنظرهای مهمی است که انگیزه مقایسه صنعت توریسم در مالزی و ایران را به شدت افزایش می‌دهد.

وقتی به صنعت گردشگری اشاره می‌شود، ناخودآگاه غصه و حسرت و مقایسه آزارمان می‌دهد. مالزی و ترکیه را به یاد می‌آوریم و آرزوهای بزرگی را در سر می‌پرورانیم. بسیاری از هموطنان در سال‌های گذشته به مالزی یا ترکیه سفر کرده‌اند و به رونقی که از طریق صنعت توریسم در اقتصاد این کشورها ایجاد شده، حسرت خورده‌اند.

نگارنده مدتی پیش در مقاله‌ای تحت عنوان «چشمی بر پاسارگاد»[۱]، این پیشنهاد را مطرح کرد که با تاکید بر برخی از نکات فرهنگی، می‌توان به توسعه اقتصاد کشور از طریق جذب گردشگران خارجی کمک کرد. «وقتی بهاءالدین خرمشاهی و بسیاری دیگر از قرآن‌پژوهان تایید می‌کردند که ذوالقرنین (آیات ۹۳ تا ۹۷ سوره کهف) همان کورش هخامنشی پادشاه مشهور ایرانی است به این فکر می‌کردم که اگر کشور ما یک کشور توریستی بود قطعا این سال‌ها با تاکید براین مطلب بسیاری از مسلمانان جهان علاقه‌مند می‌شدند آرامگاه ذوالقرنین در پاسارگاد را زیارت کنند. به عنوان مطلبی مرتبط، شاید به این موضوع بتوان اشاره کرد که بنا بر گزارش وزارت توریسم مالزی، استراتژی اصلی مالزی بر جذب توریست از کشورهای اسلامی و علی‌الخصوص کشورهای عربی و خاورمیانه تمرکز دارد. برای مثال، گزارش وزارت توریسم مالزی نشان می‌دهد این کشور توانسته است در سال ۲۰۰۷ حدود ۱۲۰‌درصد رشد در جذب گردشگر از عربستان سعودی را تجربه کند.

سازمان جهانی توریسم در سال ۱۹۷۵ تاسیس شده و دارای ۱۵۴ عضو است. جالب است بدانیم ایران در همان سال تاسیس، به عضویت این سازمان درآمده است؛ در حالی که مالزی در سال ۱۹۹۱ یعنی شانزده سال بعد به این سازمان پیوسته است. با این حال، مالزی در این سال‌ها چنان گوی سبقت را از ایران ربوده که درآمدش از توریسم، ده‌ها برابر درآمد ایران از توریسم است. وقتی با مردم مالزی صحبت می‌کنید به راحتی اعلام می‌کنند که قدیمی‌ترین اثر تاریخی در مالزی حداکثر مربوط به صد سال قبل است، اما مالزی توانسته است در زمینه جذب توریست، از بسیاری از کشورهای مفتخر به دارا بودن آثار تاریخی، پیشی بگیرد. مالزی توانسته است فضایی ایجاد کند که بسیاری از شهروندان کشورهای اسلامی سفر به مالزی را در لیست اولویت های خود قرار دهند. بر اساس رتبه‌بندی سازمان جهانی توریسم، مالزی رتبه نهم جهان را در سال ۲۰۱۰ با جذب حدود ۲۵ میلیون توریست کسب کرده؛ ضمن آنکه توانسته است در مقایسه با کشورهای آسیایی هم، بعد از چین و ترکیه، رتبه سوم را در زمینه جذب توریست به خود اختصاص دهد. در این رده‌بندی، متاسفانه کشور ایران به رغم بهره‌مندی از تاریخ و تمدن چند‌ هزار ساله و با وجود آنکه جزو ده کشور برتر دنیا از نظر قابلیت جذب توریست به حساب می‌آید، در رتبه هشتادم جهان در زمینه جذب توریست قرار گرفته و سالانه کمتر از یک میلیون توریست جذب کرده است.

التفات به نکات فوق باعث می‌شود که بیشترین توجه ما عمدتا به موضوع جذب گردشگران خارجی جلب شود. اما باید این واقعیت را بپذیریم که شرایط موجود در کشور ما آنگونه نیست که برای جذب گردشگران خارجی، بتوانیم به الگو قرار دادن کشورهایی همچون مالزی یا ترکیه فکر کنیم. با این حال همه راه‌ها بسته نیست و ظرفیت‌های زیادی وجود دارد. می‌توان با جدیت به گزینه‌ای مشابه اندیشید که عبارت است از توجه به موضوع مهم گردشگری داخلی؛ مساله‌ای که گاهی اوقات تمرکز ما بر حسرت ناشی از ناتوانی در جذب گردشگران خارجی، باعث می‌شود که به حد کافی به آن توجه نداشته باشیم.

اصلا بگذارید فرض بگیریم روزی روزگاری همه اراده‌ها بر ایجاد شرایطی متمرکز شوند که بتوان مردم جهان را برای بازدید از کشورمان دعوت کرد. چه مسیری را طی کنیم که ایران نیز از صنعت توریسم و گردشگران خارجی بهره مند شود؟ آیا ما برای آن زمان به اندازه کافی آمادگی داریم؟ آیا به اندازه کافی برای پذیرایی از گردشگران خارجی تمرین و ممارست کرده‌ایم؟

این تمرین و کوشش، باید از توجه به گردشگران داخلی شروع شود.

● فقر شدید زیرساخت‌های گردشگری در مناطق توریستی ایران

این بحث را می توان با یک مثال ادامه داد. این مثال، داستانی است که برای بسیار از هموطنان، آشنا و تکراری است. در یکی از تعطیلات دو سه روزه در یکی از روزهای بهاری به اتفاق یکی دو نفر از دوستان تصمیم گرفتیم برای اولین بار به استان کهکیلویه‌وبویراحمد سفری داشته باشیم و از جذابیت‌های طبیعی آنجا بهره‌مند شویم. وصف یاسوج را زیاد شنیده بودیم و علاقه‌مند بودیم از آبشار معروف و سایر مکان‌های طبیعی و احیانا تاریخی موجود در این شهر لذت ببریم. به محض ورود به شهر در ترافیک سنگینی قرار گرفتیم. مشابه با ما تعداد زیادی از هموطنان از فرصت دو سه روز تعطیلی استفاده کرده و به این شهر سفر کرده بودند.

هر‌چند که پیش‌بینی می‌کردیم تعداد مسافران زیاد باشد، ولی مشاهده کردیم که تعداد مسافران بسیار بیشتر از تخمین ما بود به نحوی که پلیس، مسیر مربوط به آبشار یاسوج را بسته بود. ناامید از بازدید آبشار به داخل شهر برگشتیم. بعد از چند ساعت معطلی به این نتیجه رسیدیم که قطعا جای مناسبی برای اسکان پیدا نخواهیم کرد. ترجیح دادیم از یاسوج خارج شده و به یکی از شهرهای حاشیه‌ای منتقل شویم. باورنکردنی بود که هزاران نفر مشابه ما در آن شهر سرگردان و در حاشیه خیابان‌ها چادرهایی برپا کرده بودند. اکثرا خانواده‌هایی بودند که با حداقل امنیت و امکانات بهداشتی در گوشه‌ای از پیاده‌رو استراحت می‌کردند. کارمندان شهرداری با مهربانی و ملاطفت تلاش می‌کردند مکان‌هایی را برای اسکان مسافران مهیا کنند. اما این تلاش جوابگوی سیل مسافران نبود. برای خوردن شام یک رستوران و فقط یک رستوران پیدا کردیم. شلوغ بود. مسوولان رستوران به سختی رستوران را کنترل می کردند. ساعت نه شب غذای رستوران تمام شد و بقیه مسافران برای تهیه شام سرگردان شدند. شب را به صبح رساندیم و منصرف از ادامه مسافرت به شهر و دیار خود برگشتیم.

خاطره‌هایی از این قبیل، برای بسیاری از مردم ما مشترک است. تصور کنید اگر هزاران مسافری که همگی در یک زمان مشابه (مثلا در یک تعطیلی دوسه‌روزه) به آن شهر کوچک و بهره‌مند از مناظر زیبای طبیعی سفر می‌کنند، طی سال توزیع می‌شدند، چه ثمرات بزرگی ایجاد می‌شد. می‌توان این امکان را مهیا کرد که صدها هزار مسافر نه فقط در ایام خاصی از سال، بلکه با پخش شدن در طول سال به چنین شهری مسافرت کنند. اگر شرایط سفر به چنین مکان‌هایی به نحوی مدیریت شود که در هر ماه فقط هزار نفر به یک شهر کوچک و زیبا سفر کرده و دو سه روز را برای استراحت در هتلی با چشم‌اندازی زیبا اقامت کنند، قطعا بسیاری از مردم آن شهر دارای یک کسب و کار دائمی خواهند شد و از این طریق به افزایش اشتغال و ارتقای تولید ناخالص ملی کشور کمک خواهند کرد. تکنولوژی و شیوه‌های علمی بازاریابی و هتلداری و روش‌های مدیریت پذیرایی نوین، می‌تواند مشکلات مطرح‌شده در مثال فوق را حل کنند.

● وضعیت پررونق توریسم در مالزی

تمرکز هم‌زمان بر جذب گردشگران داخلی و خارجی در مقام مقایسه، می‌توان به دهکده تفریحی و شهر بازی «گنتینگ هایلند» در مالزی اشاره کرد. در این مکان مجموعه هتل‌هایی که از مسافران پذیرایی می‌کنند دارای حدود ده هزار اتاق هستند. یکی از این هتل‌ها که جزو بزرگ‌ترین هتل‌های جهان به حساب می‌آید، بیش از شش هزار اتاق دارد. چند میلیون نفر در طول سال از امکانات این مجموعه تفریحی استفاده می‌کنند و هر شب همه اتاق‌های این هتل‌ها پر هستند.

شاید باورکردنی نباشد که افراد کم‌درآمد نیز می‌توانند با مبلغی اندک، شبی را در یکی از هتل‌های این مجموعه بگذرانند و خاطره‌ای زیبا خلق کنند. مدیران هتل‌های این مجموعه قطعا بنگاه خیریه راه‌اندازی نکرده‌اند و به دنبال افزایش سود خود هستند، اما به دلیل استفاده از روش‌های مدیریتی مدرن، این فرآیند حداکثر کردن سود، از شیوه‌هایی صورت می‌گیرد که منافع زیادی را نیز برای مردم مالزی و همچنین گردشگران خارجی به دنبال دارد. چگونه؟ با استفاده از ابزارهای مدرن بازاریابی و مدیریت پذیرایی.

مالزی دارای جمعیتی کمتر از سی میلیون نفر است[۲]. این کشور در سال ۲۰۱۰ توانسته است حدود ۲۵ میلیون گردشگر خارجی را در کشورش پذیرایی کند. اما نکته‌ای که معمولا کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد این نکته است که در سال ۲۰۱۰ در مالزی نزدیک به ۱۴۰ میلیون سفر (نزدیک به شش برابر گردشگران خارجی) توسط گردشگران داخلی انجام شده است. این رقم برای سال ۲۰۰۹ نیز، حدود ۹۰ میلیون سفر گزارش شده است و این افزایش چشمگیر، اهمیت موضوع گردشگری داخلی در مالزی را نشان می‌دهد. به طور میانگین، هر یک از این گردشگران در هر سفر حدود ۵۵۰ رینگت (۱۸۰ دلار) هزینه کرده‌اند. بر همین اساس گردشگران داخلی مالزی در سال ۲۰۱۰، مجموعا حدود ۳۵ میلیارد «رینگیت» (حدود ۱۱ میلیارد دلار) هزینه کرده‌اند. اشتغال، رشد اقتصادی و مزایایی که از این طریق نصیب اقتصاد مالزی می شود به راحتی قابل تصور است. آنچه که توانسته است بر افزایش تاثیر این سفرها بر رشد اقتصادی پایدار و اشتغال دائمی در مالزی کمک کند مدیریت علمی و حساب شده کارآفرینان، سیاست‌گذاران و فعالان اقتصادی در مالزی است.

● جمع‌بندی

در این نوشتار، هیچ نقد و انتقاد یا توصیه‌ای متوجه دولت و سایر ارگان‌های حاکمیت در ایران نیست. بلکه روی سخن با سرمایه‌گذاران بخش غیردولتی است. می‌توان حدس زد که خوانندگان این کلمات، خیلی سریع یک فلش در ذهن خود به سمت دولت و تصمیمات حاکمیتی کج کنند، اما بهتر است این کار را نکنیم، چون فکر کردن به این موضوع ما را از موضوع اصلی دور می‌کند. البته در مهم بودن تاثیر سیاست‌های اقتصادی و مدیریت کلان کشور بر کلیه بخش‌های اقتصادی از جمله بخش توریسم، هیچ شک و شبهه‌ای نیست، ولی ضرورتی ندارد همیشه به این موضوع فکر کنیم و از این طریق سیلی از اندیشه‌های منفی را نصیب خود کنیم. فرض بگیریم طی ده سال آینده قرار است کشور ما همچون مالزی پذیرای میلیون ها گردشگر خارجی باشد. آیا ما برای آن زمان به اندازه کافی آمادگی داریم؟ آیا به اندازه کافی برای پذیرایی از گردشگران خارجی تمرین و ممارست کرده‌ایم؟

برای پاسخ به این پرسش، کافی است به ترافیک گسترده‌ای که به دلیل دو سه روز تعطیلی در همه مراکز تفریحی و مناظر طبیعی ایجاد می‌شود، نیم نگاهی داشته باشیم. مردم ایران به شدت مشتاق سفر، تفریح و استراحت در فضایی متفاوت از زندگی روزمره هستند. کارآفرینان با نگاهی دقیق‌تر به موضوع گردشگری داخلی می‌توانند زمینه‌ساز افزایش ثروت برای خود، اشتغال برای جوانان و رفاه برای مردم باشند.

مرتضی کاظمی

ارجاعات:

[۱]: مراجعه کنید به مقاله نگارنده با عنوان «مالزی، الگوی گردشگری؛ چشمی بر پاسارگاد»، که در صفحه ۲۸ روزنامه دنیای اقتصاد (۲۴ مرداد ۱۳۸۹) منتشر شده و در آدرس اینترنتی زیر قابل مشاهده است:

http://www.donya-e-eqtesad.com/Default_view.asp?@=۲۱۹۲۹۳

[۲]: آمار ارائه شده در این مقاله، از سایت مرکز آمار مالزی دریافت شده است.

* دانشجوی دکترای اقتصاد- دانشگاه UPM مالزی (mortezakazemi۲@gmail.com)