زانوی ورزشکاران در خطر است

آسیب های ورزشی زانو در گفتگو با دکتر علی ترکمان فوق تخصص بیماری های زانو

«یک کیلوگرم اضافه وزن شما باعث می‌شود که در سطح صاف، حدود ۳ تا ۵ برابر به زانویتان فشار وارد ‌شود و در سطح شیب‌دار یا هنگام بالا و پایین رفتن از پله‌ها این فشار ۱۰ تا ۱۵ برابر می‌شود؛ یعنی اگر شما ۵ کیلوگرم وزن کم کنید...

چیزی معادل ۵۰ تا ۷۵ کیلوگرم نیرو از روی زانوهای‌تان کاسته می‌شود.» این، نکته‌ای است که دکتر علی ترکمان، ارتوپد و فوق‌تخصص بیماری‌های زانو، درباره نقش کاهش وزن در کاهش زانودرد می‌گوید. گفتگوی این هفته‌مان در صفحه «درمانگاه»، اطلاعات بیشتری درباره رایج‌ترین آسیب‌های ورزشی زانو در اختیارتان می‌گذارد.

▪ فکر می‌کنم برای اینکه بحث درباره شایع‌ترین آسیب‌های ورزشی زانو را شروع کنیم، باید ابتدا با ساختمان زانو آشنا شویم. می‌خواهم گفتگو را با این سوال شروع کنم که اصلا زانو از چه قسمت‌هایی تشکیل شده است؟

ـ زانو در واقع از محل تلاقی استخوان‌ ساق پا و استخوان ران تشکیل شده است. استخوان کوچک‌تری نیز در جلوی زانو وجود دارد که کشکک نام دارد. در اطراف محل تلاقی ۲ استخوان که مفصل زانو گفته می‌شود، کیسه‌ای به نام کپسول مفصلی وجود دارد که توسط لیگامان‌ها یا رباط‌ها تقویت می‌شود. در حقیقت ۴ رباط داخل زانو وجود دارند که استخوان ران را به ساق متصل می‌کنند و موجب استحکام زانو می‌شوند.

هر زانو ۲ مینیسک دارد؛ داخلی و خارجی. مینیسک‌ها تکه‌هایی نعل اسبی‌شکل از غضروف هستند که مانند یک بالشتک بین استخوان فمور (ران) و ساق پا قرار گرفته‌اند و نیروهایی را که به زانو وارد می‌شوند، جذب می‌کنند تا فشار کمتری به مفصل وارد شود. البته عضلاتی نیز وجود دارند که نقش استحکامی و حرکتی دارند. مهم‌ترین عضله، عضله چهارسرران یا همان عضله راست‌کننده است. تاندون این عضله از استخوان کشکک عبور می‌کند و به زیر زانو متصل می‌شود. عضلات دیگری نیز در طرفین و پشت زانو وجود دارند که در خم کردن و حرکات چرخشی زانو نقش دارند.

▪ چه عواملی موجب آسیب زانو می‌شوند؟

ـ اولین عامل، تصادف‌هاست و در مرحله بعد، آسیب‌های ورزشی. آسیب‌های ناشی از تصادف‌ها با انرژی زیادی توام هستند و غالبا با شکستگی‌ همراهند؛ یعنی علاوه بر آسیب به رباط و مینیسک، استخوان نیز دچار شکستگی، ترک یا کندگی می‌شود ولی در تروماهای ورزشی، آسیب عمدتا مربوط به رباط‌ها و مینیسک‌ها است. البته به طور کلی، بیشترین آسیب در زانو، آسیب مینیسک است و بعد از آن، رباط‌های زانو.

▪ آسیب‌دیدگانی که به شما مراجعه می‌کنند بیشتر خانم هستند یا آقایان؟

ـ چه در تصادفات و چه در آسیب‌های ورزشی، درصد بالایی از بیماران ما را آقایانی تشکیل می‌دهند که در سنین بین ۱۶، ۱۷ سالگی تا ۲۵، ۳۰ سالگی قرار دارند.

▪ نحوه تشخیص این آسیب‌دیدگی‌ها چگونه است؟

ـ مجموعه‌ای از تاریخچه پزشکی بیمار، معاینه کامل و تست‌های تشخیصی.

▪ منظورتان از تست‌های تشخیصی چه تست‌هایی است؟

ـ اگر به شکستگی یا کندگی در استخوان مشکوک باشیم، رادیوگرافی درخواست می‌کنیم و در صورت وجود مشکل، از تکنیک‌های پیشرفته‌تری مانند سی‌تی‌اسکن استفاده می‌کنیم و در صورتی که آسیب به نسج نرم (رباط‌ها، مینیسک‌ها و غضروف مفصلی) رسیده باشد، ام‌.آر.آی درخواست می‌شود.

▪ آیا ورزش می‌تواند در بهبود بیماران نیز موثر باشد؟

ـ بله؛‌ورزش‌های هوازی برای افراد در گروه سنی ۴۰ تا ۵۰ سال به بالا موجب جلوگیری از آرتروز و ساییدگی و تقویت عضلات اطراف زانو می‌شوند؛ ورزش‌هایی مانند راهپیمایی، دوچرخه‌سواری یا راه رفتن در آب و... افراد بالای ۵۰ سال باید از دویدن پرهیز کنند چون دویدن موجب فرسایش یا ساییدگی و آرتروز می‌شود. به دنبال آرتروز و ساییدگی که به بی‌تحرکی و ناتوانی در فرد منجر می‌شود، افسردگی ناشی از بی‌تحرکی، ضعف و تحلیل عضلات و افزایش چربی خون در فرد شدت می‌یابد ولی به بهانه آسیب‌های زانو هرگز نباید پیاده‌روی را ترک کرد.

▪ و درمان‌ها دارویی چطور؟

ـ دارودرمانی اقدامی موقتی است که برای تسکین درد استفاده می‌شود.

▪ فیزیوتراپی چقدر موثر است؟

ـ هدف از فیزیوتراپی، تقویت عضله است. گرما سبب افزایش جریان خون و کاهش درد می‌شود و شخص راحت‌تر می‌تواند پایش را حرکت دهد. ولی نکته مهم در فیزیوتراپی این است که فیزیوتراپ باید نرمش‌های کششی را به بیمار آموزش دهد؛ به‌خصوص زمانی که گرفتگی عضله وجود دارد.

▪ چه زمانی جراحی لازم است؟

ـ ورزشکارانی که دچار آسیب در لیگامان یا مینیسک شده‌اند و به دنبال پارگی رباط‌ها، لقی ایجاد شده یا به اصطلاح زانویشان خالی شده است، حتما باید جراحی شوند ولی در آرتروز و ساییدگی‌ها درمان دارویی و فیزیوتراپی موثر است. استفاده از عصا و زانوبند نیز کمک می‌کند بیماران زندگی راحت‌تری داشته باشند. مواقعی که ساییدگی آنقدر شدید است که بیمار قادر به راه رفتن نیست و افسردگی و مشکلات بعدی را به همراه دارد، مفصل مصنوعی گذاشته می‌شود. این روش موجب کاهش درد می‌شود (تعویض مفصل در سنین ۶۰ تا ۶۵ سال به بالا انجام می‌شود). افرادی که پاهای پرانتزی یا برعکس پاهای ضربدری (به مقدار کمتر) دارند، به‌خصوص اگر اضافه وزن داشته باشند، مستعد آرتروز هستند. به این افراد توصیه می‌شود هر چه سریع‌تر پاهای خود را اصلاح کنند تا از بروز زودرس آرتروز جلوگیری شوند.

▪ از کجا بفهمیم زانودردمان جدی است و حتما باید به پزشک مراجعه کنیم؟

ـ اگر زانودردتان بیش از یک هفته طول بکشد؛ اگر سابقه ضرب‌دیدگی و پیچ‌خوردگی زانو داشته باشید (و بعد از دو زانو یا چهار زانو نشستن احساس درد کنید)؛‌ اگر تورمی در زانوهایتان به وجود آمد و اگر احساس لقی در پاهایتان داشتید یا حسی شبیه به قفل‌شدگی در زانوهایتان تجربه کردید، حتما باید به پزشک مراجعه کنید.

پرنیان پناهی