مترو؛ زیر پوست شهر

تجربه حمل و نقل ریلی درون شهری در ایران به عصر ناصری بازمی‌گردد. زمانی که ماشین دودی شاه‌عبدالعظیم افتتاح شد و استفاده شاه وقت از این ابزار نوین ارتباطی باعث ریختن هراس مردم از آن و رونق گرفتن بازارش شد، اما تجربه قطار زیرزمینی شهری در ایران به آغاز دهه ۵۰ شمسی بازمی‌گردد و زمانی که مطالعات قطار زیرزمینی در ایران آغاز شد، متروی لندن، به عنوان نخستین متروی جهان، از یکصدمین سال حیات خود نیز عبور کرده بود.

تجربه حمل و نقل ریلی درون شهری در ایران به عصر ناصری بازمی‌گردد. زمانی که ماشین دودی شاه‌عبدالعظیم افتتاح شد و استفاده شاه وقت از این ابزار نوین ارتباطی باعث ریختن هراس مردم از آن و رونق گرفتن بازارش شد، اما تجربه قطار زیرزمینی شهری در ایران به آغاز دهه ۵۰ شمسی بازمی‌گردد و زمانی که مطالعات قطار زیرزمینی در ایران آغاز شد، متروی لندن، به عنوان نخستین متروی جهان، از یکصدمین سال حیات خود نیز عبور کرده بود.

عملیات اجرایی مترو در سال ۵۶ آغاز شد و بنا بود ۱۴ سال بعد، نخستین خط آن به بهره‌برداری برسد.

وقوع انقلاب اسلامی و مطرح شدن مترو به عنوان یک ابزار لوکس و تشریفاتی از جمله آسیب‌هایی بود که به پیشبرد طرح نخستین قطار شهری زیرزمینی ایران لطماتی وارد کرد.

آغاز جنگ تحمیلی و تلاش برای کاهش هزینه‌ها، مانع دیگری بود که سرانجام به تعطیلی شش ساله احداث مترو انجامید، گرچه با پیگیری‌های اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس وقت مجلس شورای اسلامی، سرانجام این طرح از سال ۶۵ از سر گرفته شد، اما هنوز ردیف بودجه خاصی برای متروی تهران در نظر گرفته نشده بود.

دهه ۶۰ با استفاده از درآمد حاصل از صادرات مازاد نفت کوره پالایشگاه اصفهان و نیز صادرات سنگ‌های تزئینی، چرخ متروی تهران کم‌کم به حرکت درآمد، تا این که در روزهای پایانی سال ۷۷ آرزوی دودهه‌ای تهران زیر پوست این شهر آغاز به حرکت کرد.

متروی تهران از سال ۷۸ تاکنون همواره شاهد افتتاح خطوط تازه بوده است. جابه‌جایی ۲.۵ میلیون نفر رکورد بیشترین سفرهای مترویی است.

در صورتی که هشت خط عادی و چهار خط سریع‌السیر به بهره‌برداری برسد، مترو تبدیل به اصلی‌ترین ابزار ارتباطی کلانشهر تهران خواهد شد.

تاثیر فعالیت متروی تهران و بازتاب عملکرد مثبت آن باعث شد سال‌های ۷۹ و ۸۰ برای کلانشهرهای دیگر کشور یعنی مشهد، شیراز، تبریز، اهواز و اصفهان نیز این طرح تعریف شود.

در آغاز گرچه شهر اصفهان با سرعت بیشتری از دیگر کلانشهر‌ها در حال پیش‌برد این طرح بود، اما به مشکل برخوردن قطار زیرزمینی با بافت تاریخی اصفهان باعث شد، بهره‌برداری از آن بارها از برنامه مصوب عقب بیفتد و شبیه متروی تهران، طلسم شود.

با این حال قطار شهری مشهد سال ۸۹ با افتتاح خطی که نیمی از مسیر از زیر سطح و نیمی دیگر از روی سطح این شهر می‌گذرد توانست دومین شهر کشور باشد که ابزار قطار شهری را در اختیار شهروندان خود می‌گذارد.