بازدارندگی دنیاپرستی

● پرسش:
دنیا که بستر حیات انسان تلقی می شود در چه شرایطی می تواند موجبات رشدو تعالی یا موجبات سقوط اخلاقی و بازدارندگی انسان از راه تکامل را فراهم آورد؟
پاسخ:در بخش نخست پاسخ …

پرسش:

دنیا که بستر حیات انسان تلقی می شود در چه شرایطی می تواند موجبات رشدو تعالی یا موجبات سقوط اخلاقی و بازدارندگی انسان از راه تکامل را فراهم آورد؟

پاسخ:در بخش نخست پاسخ به این سؤال به مفهوم دنیا و بستر بودن آن برای حیات موجودات زنده اشاره شد، همچنین به ملاک ها و ویژگی های دنیای مذموم از منظر قرآن پرداختیم. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی می گیریم.

نکوهش دنیا نکوهش کسانی است که دنیا را نه آن گونه که هست، دیده و شناخته اند. دنیا گذرگاه آخرت است و آنان که آن را هدف قرار داده اند، خطاهای رفتاری سراسر وجودشان را تسخیر خواهد کرد.

دنیا را باید همان گونه که هست- به عنوان وسیله- بشناسیم و به مقتضای این بینش صحیح با آن برخورد کنیم، نه به کلی رهایش سازیم که بدون وسیله به هدف نتوان رسید و نه در آن متوقف شویم که از هدف باز خواهیم ماند. باید غذا، لباس، مسکن و دیگر نیازها را برآورد، اما نه فقط برای لذت بردن از حیات دنیا که برای فراهم ساختن زمینه اطاعت و بندگی خدا.

قرآن کریم نیز این تحلیل را تایید می کند و کسانی را نکوهش می کند که «امید به دیدار خدا ندارند ]آخرت را فراموش کرده اند[ و به زندگی دنیا دل خوش کرده و بدان اطمینان یافته اند.» (یونس-۷) و از کسانی یاد می کند که در برابر آنان که در طلب آخرت اند تنها دنیا را می جویند و می خواهند و می طلبند. (آل عمران-۱۵۱) آنان در پی کالای دنیا می روند و همواره برای تحصیل آن می دوند؛ در حالی که خداوند برای آدمی آخرت را برگزیده است. (انفال-۶۷)

در چنین بینشی، زندگی دنیا نه تنها ارزش منفی ندارد، بلکه از ارزش مثبت نیز برخوردار بوده امری مطلوب می باشد؛ با این تفاوت که ارزش و مطلوبیت حیات اخروی بالاصاله و ذاتی است و ارزش و مطلوبیت حیات دنیوی، مقدمی و غیری می باشد.

خواست نهایی انسان سعادت زندگی اخروی است، ولی آن را جز در این دنیا نمی تواند به دست آورد. هرچه درنگ آدمی در دنیا بیشتر باشد، فرصت فراخ تری برای کسب معرفت و گردآوری اعمال صالح دارد. انسانی با این بینش، نه تنها از دنیا نمی گریزد، بلکه بدان علاقه مند نیز خواهد بود، چرا که نزد او «دنیا کشتگاه آخرت است.» (بحار، ج۷، ص۲۲۵)

دنیا و هوای نفس

از آنچه گفته شد دانسته می شود که دنیا و هوای نفس دو حقیقت کاملا مربوط به یکدیگرند، نه آن که دو مانع جداگانه در برابر ایمان و عمل صالح به شمار آیند. دنیا موضوع هوای نفس است. خواست های انسان که به دنیا، به عنوان هدف اصلی و مطلوب نهایی تعلق دارند، بدین لحاظ که خواهشی در نفس انسان است، هوای نفس خوانده می شود و موضوع و متعلق آن خواست ها- که منهای آخرت دنبال می شوند- دنیا نامیده می شود؛ همان دنیای نکوهیده ای که آدمی را از آخرت باز می دارد.