رادیو نمایش از ۳ زاویه

۳ کارشناس عملکرد ۲ ساله رادیو نمایش را مورد بررسی قرار داده اند

نمایش جزو قالب‌های هنری جذاب است و میان انواع رسانه‌ها، رادیو به دلیل انعطاف‌پذیری و گرم بودن، نقشی ویژه دارد. دو سال از تولد اولین رادیوی تخصصی حوزه نمایش می‌گذرد؛ شاید به نظر برسد این مدت، زمان کمی برای قضاوت درباره عملکرد رادیو نمایش باشد، اما صحبت با کارشناسان ادبیات نمایشی می‌تواند معیارهایی برای سنجش عملکرد این رادیو در طول همین مدت زمان دو ساله ارائه کند.

● اولویت‌های طراحی در رادیو نمایش

نادر برهانی‌مرند ازجمله هنرمندان فعال در رادیو نمایش می‌گوید: قلب تپنده هر رادیو یا هر رسانه‌ای، شورای طرح و برنامه آن است و با توجه به این‌که عضوی کوچک در این شورا هستم، تمام سعی ما این است طرح‌های اولیه‌ای که برای رادیو نمایش ارسال می شود، واجد ویژگی‌های یک رسانه تخصصی، مخاطب‌محور و همراه با نگاه عالمانه باشد. ما در مراحل اولیه تلاش کردیم طرح‌هایی را بپذیریم که واجد ویژگی‌هایی در ویترین رادیو نمایش باشد تا بتواند برای این رادیو سربلندی به همراه بیاورد. اولین گلوگاه ما به طرح هایی مربوط است که به این رادیو ارائه می‌شود و این مرحله را سخت گرفته‌ایم؛ البته ممکن است ایده‌ها، طرح‌های جالبی باشد، اما در مرحله اجرا یا تولید نتواند موفقیت به دست بیاورد. حداقل تلاش ما در شورای طرح این بوده است که نسبت به طرح‌ها سختگیری داشته باشیم، چون این رادیو تخصصی است و باید برتر باشد.

وی ادامه می‌دهد: مرحله دوم به افرادی مربوط است که طرح ارائه می‌کنند. این افراد باید نسبت به ایده‌ای که ارائه می‌دهند، اشراف کامل داشته و کارشناس آن مبحث باشند و صرفا برنامه‌ساز رادیو نباشند. شخصی که وارد این مقوله می‌شود باید از افرادی استفاده کند که هم کارشناس رسانه باشد و هم نبض مخاطب را در دست داشته باشد. به شهادت آمار و ارقام و نظرسنجی‌ها خوشبختانه تا به حال جواب خوبی گرفته‌ایم.

او مرحله سوم را نو بودن طرح برمی‌شمارد و می‌گوید: این برنامه نباید شبیه برنامه رادیوهای دیگر باشد. در نتیجه ما به استقبال طرح هایی می رویم که غنای محتوایی آن در فرمت بیرونی مشخص باشد.

برهانی‌مرند می‌گوید: چهارمین مرحله هم درباره استفاده از کارشناسان است؛ حتما کارشناسانی که در آن برنامه از آنها استفاده می‌شود، رصد می‌شوند و چون رادیو نمایش یک شبکه تخصصی است، تلاش می‌شود از کارشناس‌های طراز اول همان حوزه‌ای که مد نظر است، استفاده شود. البته این رادیوی ما هم مثل بسیاری از رادیوهای دیگر ممکن است به دام روزمرگی بیفتد. در شورای ارزیابی رصد می‌شود که هر برنامه‌ای که به دام تکرار می‌افتد، پخش نشود. برنامه‌هایی در بلندمدت برای رادیو نمایش می‌ماند که همچنان مخاطب‌محور باشد و نبض مخاطب عام و تخصصی را در دست بگیرد.

● چالش‌های رادیو نمایش

این کارشناس ارشد نمایش با گرایش بازیگری و کارگردانی از دانشکده سینماتئاتر دانشکده هنر می‌گوید: البته می‌پذیرم مثل بسیاری از قسمت‌های دیگر به دلیل شرایط کلان فرهنگی وضع بودجه بی‌تأثیر نبوده است، اما تا جایی که امکان دارد، سعی کردیم کمترین لطمه را در این زمینه ببینیم. به نظرم این مسأله چندان در کیفیت برنامه‌های رادیو نمایش تأثیرگذار نبوده است. سعی کردیم این خلأ و شرایط ناگزیر را با تمهیدات دیگری بپوشانیم و از پایین آمدن کیفیت حتی با تکرار برنامه‌های متعالی کم کنیم. به دلیل شرایط مالی نامناسب ما کمتر به سمت تولید آثار بی‌کیفیت رفته‌ایم و سعی کرده‌ایم به جای آن برنامه‌های خوب را تکرار کنیم. در حال حاضر رادیوی ما هجده ساعته است و با بودجه هجده ساعته برنامه بیست و چهار ساعته تولید می‌کند. همان‌طور که اشاره کردم، ما هم مثل بسیاری از رسانه‌های دیگر با چالش مالی روبه‌رو بودیم؛ اما با تمهیداتی سعی کرده‌ایم نسبت به آرمان‌های اولیه خودمان پایین‌تر نیاییم.

ادعا نمی‌کنم که در رادیو نمایش شاهکار خلق می‌کنیم، اما می‌دانم میل برنامه‌سازان رادیو حتی با وجود مشکلات مالی متعالی است.

برهانی‌مرند ادامه می‌دهد: این ادعا را که نمایش‌های اجتماعی از توده مردم دور شده‌است، نمی‌پذیرم چون خودم مستقیم متولی این مسأله هستم؛ البته شاید نمایش‌هایی که از این رادیو پخش می‌شود، خاص‌تر باشد و برخی نمایشنامه‌ها برای قشر خاصی باشد که جزو اهالی فرهنگ و هنر باشند. به هر صورت سعی می‌کنیم رویکردهای نمایشی در قالب‌های جذاب داشته باشد و همیشه تلاشمان برای بالا بردن این توان است. اکنون ما بخش‌های جذابی مثل، از رمان تا نمایش و پرده اول داریم که نمایش‌های آن به خاطر مخاطب آن در رادیوهای دیگر پخش می‌شود. باید بپذیریم مخاطب رادیو نمایش انتظار نمایش‌های خاصی دارد و سعی می‌کنیم هر دو طیف مخاطب عام و مخاطب سختگیرتر را جذب کنیم.

وی می‌گوید: ما تا الان برای ارتقای رادیو نمایش از هیچ تلاشی فروگذار نکرده‌ایم و حتی بیشتر از توانمان را صرف این رادیو کرده‌ایم و جزو رادیوهایی هستیم که سال‌ها انتظار آمدن آن را داشتیم. گاهی ممکن است رادیو نمایش یا دیگر رادیوها دچار فراز و فرودهایی شود، اما معتقدم هنوز جزو رادیوهای جذاب، پیشرو و مخاطب محور است. شاید هنوز در دوران آزمون و خطا باشیم و سال‌های بعدی به این نتیجه برسیم که باید محورهای خود را تغییر دهیم و جریانی دیگر بیافرینیم. این رادیو جوان است، هرچند افرادی که در آن فعالیت می‌کنند،جزو نخبه‌ترین‌ها و فعالان رسانه هستند.

برهانی‌مرند در پایان می‌گوید: امیدوارم مشکلات مالی رادیو نمایش برطرف شود تا از تکرار و پخش تولیدات تکراری فاصله بگیریم. آرزو دارم این رادیو هم مانند بسیاری از رادیوهایی که جای خود را میان شنوندگان باز کرده‌اند، صاحب وجاهتی شود که بتوانیم سرمایه‌گذار یا اسپانسر جذب کنیم. فکر می‌کنم اگر این رادیو فراگیرتر شود، به کمک اسپانسرهایی که جذب می‌کند، می‌تواند گام‌های مهم‌تر و بهتری بردارد.

● تمهیداتی برای ۲۴ ساعته شدن

عباس غفاری، سردبیر برنامه رادیویی «هفت اقلیم تئاتر» رادیو فرهنگ نیز می‌گوید: تولد هر رسانه فرهنگی مثل رادیو نمایش که به تئاتر و پدیده‌های هنری می‌پردازد در وهله اول مبارک است. وقتی خبر افتتاح این رادیو منتشر شد، همراه آن توقعات بسیاری با خود آورد و گروه‌ها و طیف‌های مختلف براساس تصورهای خودشان این رادیو را ترسیم کردند. قضاوت درباره این رادیو با توجه به دوساله بودن عمر آن صحیح نیست، اما رادیو نمایش هم مثل بسیاری از پدیده‌ها، ضعف‌ها و قوت‌هایی داشته است.

او ادامه می‌دهد: پس از به وجود آمدن این شبکه‌ رادیویی، زمزمه‌هایی درخصوص بیست و چهار ساعته شدن آن وجود داشت و همین شرایط ویژه‌ای را می‌طلبد. درست نیست که نیمی از برنامه‌ها به بهانه بیست و چهار ساعته بودن و نشنیدن شنوندگان تکراری پخش شود. یک رادیوی دوازده ساعته یا بیست و چهار ساعته باید تولیداتی در همان سطح داشته باشد. فکر می‌کنم در زمینه تولید در رادیو نمایش سهل‌انگاری شد، چون بچه‌های اداره کل نمایش و مدیران رادیو عجله داشتند این رادیو هر چه سریع‌تر افتتاح شود و در پیش‌تولید کاستی‌هایی وجود داشت. دو سال از عمر رادیو نمایش می‌گذرد و بیشتر از تولید نمایش زنده به عنوان یکی از جذاب‌ترین اشکال اجرای نمایش در جهان، برنامه‌های تولیدی دارد. در حال حاضر در رادیو نمایش شاید سه یا چهار برنامه زنده داشته باشیم و بقیه کاملا تولیدی بوده و فرصت کمی را به برنامه‌های زنده اختصاص داده‌ است.

وی ادامه می‌دهد: درست است که شنوندگان، نمایش ضبط شده را خیلی دوست دارند، اما به دلیل کمبود برنامه‌های زنده و تعداد زیاد برنامه‌های تکراری، به آرامی این رادیو در حال از دست دادن تماشاگران خود است و از بکری و تازگی فاصله می‌گیرد.

غفاری می‌گوید: فکر می‌کنم مقداری هم مدیران رده بالای رادیو نمایش باید سلیقه خود را به‌روز کنند، چون بسیاری از نمایش‌هایی که پخش می‌شود، سنخیتی با زندگی روزمره مردم ندارد. منظور من بیشتر نمایش‌های روز است و نه کلاسیک. تقریبا ۷۰درصد این نمایش‌ها از زندگی امروز ما به دور است و نسبت به نمایش‌های اجتماعی توجه کمتری شده است؛ در حالی که نمایشنامه‌نویسان خوبی مثل نادر برهانی‌مرند در رادیو نمایش هستند. همه این دوستان در زمینه تئاتر اجتماعی صاحب سبک هستند، اما متأسفانه وقتی به تولیدات رادیو نمایش گوش می‌سپاریم، متوجه می‌شویم کمتر سعی می‌کنند به سمت تئاتر اجتماعی بروند و این هم شاید یکی از اشکالات رادیو نمایش باشد. متأسفانه در آنجا هم سلیقه‌ای برخورد می‌شود و بردن برخی نام‌ها و ورود بعضی آدم‌ها به آنجا با مشکل روبه‌روست.

غفاری می‌گوید: فکر می‌کنم مدیران رادیو نمایش در این زمینه باید سعه‌صدر خود را بالا ببرند. ملی بودن رسانه‌ای چون رادیو به معنای سهیم بودن تمام مردم در آن است و هنرمندان از این مردم جدا نیستند. فکر می‌کنم باید در ورودی را بیشتر باز کنیم و اجازه بدهیم هوا و سلایق تازه‌تری به رادیو نمایش بیاید. اگر سطح سلیقه ما در حد ۲۰ یا ۳۰ سال پیش باشد، طبیعتا از نسل جوانی که پرانرژی و صاحب اندیشه هستند، محروم می‌مانیم و آینده رادیو نمایش می‌تواند با خطر مواجه شود؛ البته کارگردانان و بازیگران رادیو نمایش جزو جوانان خوب و خلاق هستند، اما منظور اصلی من بیان اندیشه است که باید در برخی قسمت‌ها مورد توجه قرار بگیرد.

● تن دادن به خواست عمومی یا تخصص‌گرایی؟

این کارشناس نمایشی می‌گوید: چند برنامه در رادیو نمایش وجود دارد که بسیار تخصصی و برای افرادی است که تحصیلات نمایشی دارند، اما تعداد این برنامه‌ها کم است. در این ۲۴ ساعت وجود دو یا سه برنامه ۳۰ تا ۴۰ دقیقه‌ای کافی نیست و جامعه ما بالنده و رو به رشد است. به طور طبیعی باید نسبت به افرادی که پیگیر هنر و فرهنگ هستند، اهمیت بیشتری قائل شود. شاید این مسائل به دلیل تکرار نمایش‌ها یا پایین بودن درجه نمایش‌هاست. بعضی از این نمایش‌ها تولیدات شهرستان بوده و متأسفانه مدیران رادیویی مراکز استان‌ها سعی نکرده‌اند سلیقه خود را بالا ببرند و در همان سطح متوسط باقی مانده‌اند.

وی ادامه می‌دهد: کمبود بودجه، عاملی برای کم شدن تولید و استفاده کمتر از افراد حرفه‌ای می‌شود و فکر می‌کنم رادیو نمایش با بحران بودجه مواجه شده است که هم برنامه‌های زنده خود را کم کرده و هم مجبور به کاهش تولید کارهای جدید خود شده است. به نظر می‌رسد مقداری از هیجانات و شور اولیه کم شده است و توقع از این رادیو تنها در حد افتتاح سریع و تولید برنامه بود و به همین شرایط راضی شده‌اند.

غفاری می‌گوید: به نظرم بهتر است مدیران رادیو نمایش سطح سلیقه خود را بالا ببرند و از افرادی دعوت کنند که بتوانند خون یا جریان تازه‌ای در رادیو به وجود بیاورند. به حضور نیروهای قدیمی احتیاج است، اما آنها هم تا حد و اندازه‌ای می‌توانند ایده داشته باشند و در قسمت‌هایی به ایده‌های جدیدتری نیاز است. مسئولان رادیو نمایش باید صبور باشند، درها را به روی برخی افراد نبندند، اجازه ورود هنرمندان را بدهند تا آثارشان خوانده شود و به نظرم این هیچ ایرادی ندارد. علاوه بر این بهتراست زمان برنامه‌های زنده را بالا ببرند و جدی‌تر به این مقوله بپردازند. در زمینه نمایشنامه‌نویسی هم باید کیفیت تئاتر اجتماعی به گونه‌ای باشد که دور از مردم نباشد و بیش از همه باید به سلایق نسل جوان اهمیت داده شود.

● توقع ما از رادیو نمایش بالاتر بود

ایوب آقاخانی، نمایشنامه‌نویس، کارگردان، بازیگر (کارشناس ارشد ادبیات نمایشی از دانشگاه تربیت مدرس) می‌گوید: رادیو نمایش به عنوان یک شبکه تخصصی بسیار توفنده و کوبنده شروع کرد و سعی می‌کرد رادیوی متفاوتی باشد و تا حدودی موفق شد.

آقاخانی می‌گوید: معتقدم رادیو نمایش همچنان رادیوی خوب، فعال، توانا و قابل بحثی است، اما نسبت به روزهای آغازین در بسیاری از مصادیق تلاش زیادی برای گفت‌وگو با نظارت و مجاب‌کردن آنها برای بعضی زمینه‌های تخصصی ندارد. گاهی فکر می‌کنم در سازوکار فعلی رادیونمایش آیا مشاوران و مدیران این اعتقاد و دانش را برای گفت‌وگو و مجاب‌‌کردن حوزه‌های نظارتی دارند یا نه؟ گاهی نظارت تصور خودش را در مورد یک جمله، برنامه یا عملکرد به رادیو دیکته می‌کند و این مدیران و مشاوران رادیو هستند که بخش نظارت را نسبت به آن مطلب روشن و تاکید کنند این تصورات بسته بوده و ضرورتی ندارند.

این کارشناس امور نمایشی می‌گوید: تا زمانی که میل به جلب و جذب همه طیف‌های مخاطبان در رادیوهای تخصصی وجود داشته باشد و مهار نشود و مدیران کلان متوجه باشند این رادیوها ضرورتی برای جلب تمام طیف‌ها ندارند، طبعا این رادیوها به خطا می‌روند. در چنین شرایطی رادیوهای تخصصی بدرستی نمی‌توانند طبقه فرهنگی مخاطبان خود را نشانه بروند. دلیلی ندارد یک رادیوی تخصصی خود را ملزم بداند برنامه‌هایش را به گونه‌ای بسازد که پایین‌ترین سطوح اجتماعی را جذب کند. برای این نوع مخاطبان رادیوها و شبکه‌های متعدد و متنوعی در این زمینه وجود دارد. در سیاست کلان همه ردیف‌های مخاطبان هدف قرار داده می‌شود و دراین میان میانگین گرفتن برنامه‌سازی سنجیده، کار دشواری می‌شود. منظور اصلی من، مدیریت اصلی شبکه نمایش نیست، بلکه بیشتر نظرم متوجه مدیریت کلان رسانه می‌شود. وقتی کیفیت آثار براثر این مدیریت کلان کمتر شود، ناخودآگاه برنامه‌هایی در رادیوهای تخصصی می‌بینیم که در شأن این رادیوها نیست. معمولا در آغاز راه افق آرمانی تری وجود دارد و به آرامی این آرمان‌ها کمتر و همدوش جاهای دیگر می‌شود. به هر حال اگر مباحث تخصصی و رادیو تخصصی باشد، مفاهیم قابل اعتناتری می‌شود تولید کرد.

● نمایش، یکی از بهترین شبکه‌های رادیو

وی ادامه می‌دهد: فکر می‌کنم این رادیو در خصوص جلب مخاطب خود حرکت کرده و موفق بوده است. مصداق‌هایی که می‌آورم به معنای موفق نبودن رادیو نمایش نیست و به نظرم یکی از موفق‌ترین شبکه‌های دهه گذشته از نظر ارتباط با مخاطب است. نکاتی که بیان می‌کنم بیشتر در خصوص آرمان‌های خودمان برای برنامه‌سازی است وگرنه بسیاری از شبکه‌های دیگر با مضامین مشابه یک سروگردن بالاتر است.

او پیشنهادهایی نیز برای بهبود شرایط در این شبکه رادیویی ارائه می‌کند و می‌گوید: باید مدیریت داخلی رادیونمایش مطلقا تخصصی شود، چون الان در بسیاری از موارد افراد متخصص مربوط به این عرصه را در آن نمی‌بینیم. معتقدم افراد متخصص باید وارد گفت‌وگو با سطوح کلان رسانه‌ای شوند تا بتوانند تعریف و محدوده حوزه‌های نظارتی را در شبکه‌های تخصصی بازتعریف کنند. تا وقتی این اتفاق نیفتد و در کنار آن مقولات اقتصاد برنامه‌سازی مورد توجه قرار نگیرد، همچنان باید با نیروهای موجود کار کنیم. به عبارتی دیگر، امکان جلب و جذب افراد صاحب‌ذوق‌تر فراهم نیست.

وی در پایان می‌گوید: رادیو نمایش هنوز یکی از بهترین شبکه‌های رادیویی تعریف‌شده در جمهوری اسلامی است و ما باید آرمان‌های خود را برای برنامه‌سازی ارتقا دهیم. اگر به هر افق در دسترسی رضایت بدهیم، مسلما درجا زدن سرنوشت محتوم ماست.

نسرین بختیاری