مصائب خصوصی سازی در فوتبال ایران

با وجود اینکه مسوولین همواره تاکید می کنند که به حکم برنامه چهارم توسعه و همچنین اصل ۴۴ قانون اساسی, باشگاه های ورزشی دولتی هم باید به بخش خصوصی واگذار شوند و همواره از مزایای فراوانی که واگذاری باشگاه ها به بخش خصوصی برای توسعه فوتبال ایران در پی دارد صحبت می شود, اما تاکنون اراده ای واقعی برای خصوصی سازی باشگاه های فوتبال وجود نداشته است

تهدید باشگاه فوتبال شیرین‌فراز کرمانشاه به کناره‌گیری از لیگ برتر ایران به خاطر مشکلا‌ت مالی در اواخر سال گذشته،‌یک بار دیگر نشان‌دهنده شرایط دشوار باشگاهداری خصوصی در ایران بود.البته این تهدید عملی نشد و پس از مذاکره مسوولین باشگاه شیرین‌فراز با سران سازمان لیگ، این تیم بازی خود مقابل تیم مس کرمان در هفته بیست و چهارم لیگ را برگزار کرد.

پیش از این استقلا‌ل اهواز، یکی دیگر از دو باشگاه خصوصی در میان ۱۸ باشگاه حاضر در لیگ برتر فوتبال ایران نیز چندین بار تهدیدهای مشابهی را مطرح کرده بود که همگی بی‌نتیجه ماندند.

مشکلا‌ت این دو باشگاه به خوبی نمایانگر یکی از معضلا‌ت بزرگ در فوتبال ایران است و آن اینکه مالکیت خصوصی در ساختار فعلی فوتبال ایران امری بسیار دشوار است. ‌

علت اصلی آن هم به اعتقاد کارشناسان این است که آزادسازی باید بر خصوصی‌سازی مقدم باشد، در حالی که در بازار ورزشی ایران شرایط آزاد و رقابتی وجود ندارد. ‌

● استقلا‌ل و پرسپولیس

با وجود اینکه مسوولین همواره تاکید می‌کنند که به حکم برنامه چهارم توسعه و همچنین اصل ۴۴ قانون اساسی، باشگاه‌های ورزشی دولتی هم باید به بخش خصوصی واگذار شوند و همواره از مزایای فراوانی که واگذاری باشگاه‌ها به بخش خصوصی برای توسعه فوتبال ایران در پی دارد صحبت می‌شود، اما تاکنون اراده‌ای واقعی برای خصوصی‌سازی باشگاه‌های فوتبال وجود نداشته است. ‌

به عنوان نمونه، در مورد پرسپولیس و استقلا‌ل، بزرگ‌ترین باشگاه‌های فوتبال ایران، مجوز واگذاری‌شان در سال ۸۴ به تصویب هیات وزیران رسید و به سازمان خصوصی‌ساز‌ی نیز تفویض شد.

در همان زمان حتی کارشناسانی برای تعیین قیمت واقعی باشگاه پرسپولیس معرفی شد، اما به دنبال انتخاب محمود احمدی‌نژاد به‌عنوان رئیس‌جمهور و با توجه به تغییر و تحولا‌ت آن دوره سازمان تربیت بدنی، موضوع واگذاری پرسپولیس نیز متوقف ماند. ‌

در دوره دولت فعلی، با انتصاب مقامات نزدیک به دولت در هیات مدیره پرسپولیس و استقلا‌ل توسط محمد علی‌آبادی، معاون رئیس‌جمهور و ‌رئیس سازمان تربیت بدنی که سازمان متبوعش مالک اصلی این دو باشگاه است، حتی در مسیری مخالف خصوصی‌سازی نیز حرکت می‌شود. ‌

● مقاومت در برابر خصوصی‌سازی

چندی پیش، امیررضا خادم، رئیس کمیته تربیت بدنی مجلس هفتم نیز پس از جلساتی با مدیران و مسوولا‌ن باشگاه‌های دولتی، از مقاومت آنها برای واگذارشدن به بخش خصوصی خبر داده بود. ‌

واگذاری باشگاه‌ها به بخش خصوصی در ایران از طریق سازمان خصوصی‌ساز‌ی انجام می‌شود و با توجه به زیانده بودن اغلب باشگاه‌ها، واگذاری آنها باید به صورت مزایده و خارج از بورس صورت بگیرد. ‌ اما از آنجایی که باشگاه‌هایی مثل پرسپولیس و استقلا‌ل علی‌رغم سابقه طولا‌نی‌شان دارایی‌های فیزیکی خاصی نیز ندارند و باید منابع انسانی و بازیکنان آن ارزش‌گذاری شوند و همچنین به دلیل شفاف نبودن صورت‌های مالی و عدم ثبت قراردادهای بازیکنان‌شان، قیمت‌گذاری باشگاه‌ها نیز با مشکلا‌تی روبه‌رو است.

اما حتی اگر ‌اراده‌ای هم برای خصوصی‌سازی باشگاه‌های فوتبال در ایران وجود داشته باشد و این باشگاه‌ها واقعا به بخش خصوصی واگذار شوند، در ساختار اقتصادی ایران بعید است که بخش خصوصی بتواند از عهده باشگاهداری برآید و بتواند تنگناهای مالی‌ای را که شیرین‌فراز کرمانشاه و استقلا‌ل اهواز با آن مواجهند، حل کند. ‌

● دست بسته باشگاه‌ها برای کسب درآمد

در واقع باشگاه‌های فوتبال، به دلیل ساختار غیرآزاد اقتصاد ایران و فقدان قوانین لا‌زم، منابع درآمدی بسیار محدودی دارند. ‌

بزرگ‌ترین مانع درآمدزایی باشگاه‌های ایران، امتناع صدا و سیما از پرداخت حق پخش مسابقات به باشگاه‌هاست که اصلی‌ترین منبع درآمد در ورزش محسوب می‌شود. ‌

علا‌وه بر آن عدم رعایت قانون حق مولف (کپی‌رایت) در ایران، کسب درآمد‌از محل فروش پیراهن تیم و اقلا‌م تجاری هواداران (‌) Fan articles که دارای نشان باشگاه هستند را نیز بسیار دشوار می‌سازد.

مقایسه منابع درآمدی لیگ برتر فوتبال ایران با پنج لیگ بزرگ جهان به خوبی نشان‌‌دهنده ساختار متفاوت در بازار فوتبال ایران است. ‌

فروش حقوق پخش تلویزیونی در فرانسه، ایتالیا، اسپانیا، انگلیس و آلمان به ترتیب ۵۶، ۵۶، ۵۱، ۳۱ و ۲۹ درصد کل درآمدهای باشگاه‌ها را تشکیل می‌دهد. ‌

حمایت‌های مالی (اسپانسرینگ) و فروش اقلا‌م تجاری نیز به ترتیب ۲۸، ۲۵، ۲۵، ۳۵ و ۴۴ درصد است اما در ایران، در سه دوره نخست لیگ برتر فوتبال، اصلی‌ترین منابع درآمد، تبلیغات‌ ۷۳۳ درصد) و فروش بلیت ۲۳۳ درصد) بوده است. ‌

مادامی که این مشکلا‌ت ساختاری در اقتصاد ایران برطرف نشوند و آزادسازی اقتصادی انجام نگیرد، واگذاری باشگاه‌های فوتبال به بخش خصوصی نه‌تنها دردی را از فوتبال ایران دوا نمی‌کند، بلکه چه بسا ممکن است به مشکلا‌ت آن نیز بیفزاید.

امیر علیزاده

منبع: سایت فارسی بی بی سی