آیین پهلوانی و آداب زورخانه ای, عیاری

مطالعات نشان می دهد که بسیاری از آداب و سنت های پهلوانی و زورخانه ای مربوط به آیین مهرپرستی است این آیین که مربوط به دوره اشکانیان است,یکی از ادیان قدیمی هند و ایرانی به شمار می رود که از ایران به اروپا هم راه یافته است زورخانه ها شباهت زیادی به معابد مهری است که در زیرزمین قرار داشتند و دارای پلکان و دری کوتاه بودند که نور اندکی به داخل شان راه می یافت

مطالعات نشان می دهد که بسیاری از آداب و سنت های پهلوانی و زورخانه ای مربوط به آیین مهرپرستی است.این آیین که مربوط به دوره اشکانیان است،یکی از ادیان قدیمی هند و ایرانی به شمار می رود که از ایران به اروپا هم راه یافته است.زورخانه ها شباهت زیادی به معابد مهری است که در زیرزمین قرار داشتند و دارای پلکان و دری کوتاه بودند که نور اندکی به داخل شان راه می یافت. در معابد مهری،زنگی پیدا شده که گمان می رود آنها را مانند زنگ زورخانه در مراسم دعا به صدا درمی آورده اند.شباهت گود و سکوی اطراف آن مانند معابد مهری است که برای نشستن تماشاگران تعبیه شده است.سنت برهنگی پهلوان در زورخانه،مانند برهنگی مهر رومی به هنگام زایش است که جامه ای برتن ندارد و با برگی از انجیر خود را می پوشاند.همان طور که پهلوان با لنگی و تنکه ای میان خود را بسته است.

در آیین مهر،کسانی حق تشرف دارند که بالغ شده باشند و نیز در زورخانه کسی می تواند در مسلک پهلوانان درآید که شانه در ریشش بایستد(بالغ باشد).در آیین پهلوانی دستگیری از زیردستان و مبارزه با زورگویان سنت است و در مهریشت آمده است که «باشد که او برای دستگیری ما آید... باشد که او برای دادگری ما آید».شباهت جوانمردی و شوالیه گری رستم،قهرمان افسانه ای با عیاران و پهلوانان زورخانه در قرون اسلامی است.بنابراین فرهنگ و آیین ورزش زورخانه قطعاً با آیین های پهلوانی دوران باستان پیوند آشکار دارد و همانندی بسیار نزدیک معابد مهری و ساختمان زورخانه از یک سو و رواج آیین های مانی و مهرپرستی در سنن زورخانه ارتباط این نهاد را به وضوح با دوره اشکانیان نشان می دهد.

البته ورزش های زورخانه ای با این مشخصات و آداب به کلی در ایران باستان وجود نداشته است و پیدایش این نهاد به تاریخ بعد از اسلام باز میگردد که با توجه به نیازهای مقطعی برای مقابله با ستمگران عرب و مغول به وجود آمده است.در این راستا گروه هایی مانند «فقیان»،«شاطران» و «عیاران» جوانمردانی بودند که رسم «فتوت» و «پهلوانی» را بنیاد نهادند و طبعاً آداب و آیین آنها از مکتب «عرفان» و «تصوف» نشأت می گرفت همان طور که بسیاری از آداب زورخانه نمادی از مشرب عارفانه و فتوت است.

● عیاران

عیاری نوعی جوانمردی و از خود گذشتگی بوده است که برای کشف خبر از نیروهای خصم با لباس مبدل به اردوی دشمن می رفته اند وداستان های شگفت انگیزی در تاریخ ایران از عیاری های پهلوانان و جوانمردان به چشم می خورد که همه ی آنها انگیزه ی عدالت خواهی و میهن دوستی و حق جویی و فتوت داشته اند.

بنای کار عیاران بر جوانمردی بود.در شهرها شبروی و شبگردی می کردند و گریز از بامی به بامی برای فرار از چنگ عسس و شرطه و مأمورین دولتی،کارشان تهدید ثروتمندان و متنفذین و حکام بود و کمند انداختن و جنجر بازی و از برج و باروها بالا رفتن و یا زیر پل ها خفتن و از نقبها گذشتن و بسیاری اوقات تحمل این خطرات و مصایب برای انجام کار مردم بینوا و یا دفع ظلم از مظلوم بود.بسیار چست و چالاک بودند؛فواصل بین شهرها و روستاها را از راه های غیر معمول و ناشناس -از بیابان ها و کوه ها و دره های صعب العبور - با شتاب و بدون بیم طی می کردند و مأموریت خود را به انجام می رساندند.شعار عیاران این بود: «من مردی ناداشت (نادار) عیار پیشه ام،اگر نانی یابم بخورم و اگر نه،می گردم و خدمت عیاران و جوانمردان می کنم.اگر کاری می کنم،آن برای نام می کنم نه برای نان؛و این کار که می کنم از برای آن می کنم که مرا نامی باشد».