دوشنبه, ۱۷ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 6 May, 2024
تشیع مذهبی پویا و سرزنده
امامت و زندهماندن رابطه میان خدا و خلق از جمله ویژگیهای برجسته مذهب تشیع است که نظر هانری کربن، فیلسوف و مستشرق فرانسوی را به خود جلب کرده است.
دکتر رضا کوهکن عضو هیأت علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، بتازگی کتاب اسلام در سرزمین ایران را از کربن ترجمه کرده است.
درباره چیستی تشیع و کیستی شیعه با دکتر کوهکن به گفتوگو نشستیم.
مسلما متن کوتاه زیر بیانگر تمام ویژگیهای این دو جنبه نیست، بخصوص که دکتر کوهکن دائم تاکید میکند باید کتابهای کربن را خواند و مستقیما با اندیشه او درافتاد، زیرا هرقدر هم که گزارش بنده از دیدگاه وی دقیق باشد، باز هم یک بازنمایی است و هیچ بازنمایی با اصل آن مطابقت نمیکند.
با توجه به مطالعاتی که کربن بر متون اسلامی داشته، او چه دیدگاهی نسبت به تشیع دارد؟
پیش از پاسخ به این سؤال، باید تبیین کرد که شیعه حقیقی در نظر هانری کربن چه تعریفی داشته است. با این حال، باید اذعان کرد که این دو پرسش یکی نیستند، ولی شناخت شخصیتهای برجسته یک مذهب که نمونههای مجسم و عینی آن هستند و تعالیم آن مذهب را به کمال در خویشتن محقق کردهاند، میتواند به شناخت خود آن مذهب کمک شایانی کند. این مطلب از این جهت نیز حائز اهمیت است که تشیع اساسا مذهبی «شخصیتمحور» است. به این ترتیب، بیش از آنکه به هویت مطلق و انتزاعی تعلیمات دینی توجه داشته باشد، به تجلیات عینی و تام آنها در نمونههای انسانی نظر دارد. به همین جهت است که شخص پیامبر، امامان، کلام و سیره آنها اینقدر در تشیع محوریت دارد و البته این مساله بر مبانی محکم مابعدالطبیعی نیز استوار است: در تشیع امام تجلّی تام و تمام خداوند است، «و هر آنکس که امام را ببیند، خدا را دیده است».
کربن چه کسی را شیعه حقیقی میداند؟
برای اینکه مشخص شود چه کسانی شیعه حقیقی هستند، شاید بهتر باشد که به حکم تعرف الاشیاء بأضدادها، در ابتدا به این پرسش پاسخ داده شود که چه کسانی در نظر وی شیعه حقیقی نیستند؟ اولین نکته این است که از نظر کربن، شیعیان اهل ظاهر شیعه حقیقی نیستند؛ اینان از حقیقت تشیع به دور ماندهاند.
آیا این نظر کربن منبعث از متون اسلامی است یا تنها برداشت شخصی او از این متون است؟
کربن در این باره به مباحثهای ارجاع میدهد که سید حیدر آملی، عارف بزرگ شیعی، در اثر برجسته خود، جامعالاسرار، با یک شیعه اهل ظاهر ترتیب داده است. در آنجا، آن شیعه اهل ظاهر اصرار دارد که شیعه تنها بر ما اطلاق میشود. اما سید حیدر در پاسخ، بدرستی بر این نکته پا میفشرد که برای «شیعه» دو اعتبار وجود دارد: اول از حیث ظاهر و شریعت که البته از این حیث بر هر آن کس که موسوم به تشیع است، اطلاق میشود. و دوم از حیث باطن و طریقت که از این حیث بر آنان اطلاق میشود که در راه سرّ ائمه گام برمیدارند؛ اینان متعلِّمان هستند. چنانکه در کلام ائمه آمده است: الناس یعدّون علی ثلاثه: عالم و متعلم و غثاء (:یعنی خاشاک، برگهای تباه و پوسیده درختان که بر کف آب سرگردان هستند)، فنحن العلماء و شیعتنا المتعلمون و سائرالناس غثاء.
در دنیای امروز، تحدیدها و دستهبندیهای متعددی برای اندیشه و اندیشمندان تعریف کردهاند. از نظر کربن آیا الزاما شیعه حقیقی باید با معیارهای امروزی، هماهنگی داشته باشد؟
پاسخ این پرسش را با مثالی توضیح میدهم. امروزه بسیار میشنویم که فلان اندیشمند «فرزند زمان خویشتن» بوده است. ابتدا باید معنای این عبارت با دقت روشن شود، ولی چون فرصت تحلیل عام این عبارت را نداریم، پس مستقیما سراغ بیان معنای آن نزد هانری کربن میرویم. استعمال این اصطلاح توسط کربن و ذمّ آن در بستر تحقیقات خود، بر این امر متکی است که به اعتقاد وی، مسیحیت از غایت قصوای خود که مسیح با توجه دادن پیروان خود به عزلت از دنیا و روی آوردن به ملکوت بدان توصیه کرده، پشت کرده است، منظورم دقیقا همان حفظ جایگاه و موضع امر دینی است که رسالت نجات انسان از «غربت غربی» را به عهده دارد. وی به این ترتیب، نظامهای سکولار امروزی را نیز حاصل نظامهای قدسیزداییشده کلیسایی میداند. بر این اساس، هرگاه کربن عبارت «فرزند زمان خویش بودن» را به کار میبرد، مقصود وی زیستن در موافقت با نظامی دنیوی و مطابق با «اقتضائات علمی» و منطبق با احکام اجتماعی قواعد جمعی امروزی است. یک شیعه حقیقی نمیتواند «فرزند زمان خویش» باشد، چرا که زمان تاریخی زمانی اساسا کماهمیت است.
زمان تاریخی چه اندازه اعتبار دارد؟ و در مقابل آن به چه زمان حقیقی میتوان دست یافت؟
کوهکن: مشخصه بارز تشیع در نظر کربن اعتقاد به امام غایب است. امام زمان، در برههای اگرچه غایب است، اما حاضر است و به تعبیر کربن، ایشان حضور غیبی دارد، یعنی امام در وجهی از هستی حاضر است و این خود، باعث پویایی و سرزندگی حیات معنوی تشیع اثنیعشری شده است
منزلت زمان تاریخی منزلت یک مرده است و استناد به این یا آن لحظه تقویمی و نیز ویژگیهای اجتماعی یک دوره خاص برای تبیین یک موضوع، به تشییع جنازه یک میّت میماند. در حالی که زمان انفسی زمانی سرشار از حیات و حیاتبخشی است و در همین زمان انفسی است که سهروردی به احیای حکمت ایرانباستان در دل حکمت و عرفان اسلامی دست یافت. انسان فارغ از آنکه در چه دورهای میزید، میبایست در زمان قدسی، در فرازمان، در زمان وجودی خویش بزید و این نوع زیستن است که اهمیت دارد.
آیا زمان انفسی در شیعه مشخصات منحصربه فرد خود را دارد؟
زمان قدسی تشیع، زمان ولایت است و زمان ولایت یک زمان درونی است نه یک زمان بیرونی و ظاهری. به بیان صریح کربن: «حقیقت با بلندای افقی که در آن ادراک میگردد، متناسب است و نه با آنات در تاریخ تقویمی خطی. زمانِ غیبت زمانی نیست که با آن تاریخ بیرونی را «میسازند»، بلکه زمانی وجودی است. امامِ غایب، زمانِ خودآگاهی شیعی و حلقه پیوند دائمی تشیع با فراتاریخ است».
آیا کربن به مقایسه وجوه مشترک تشیع با دیگر ادیان یا مذاهب نیز پرداخته؟ در این راه چه دستاوردی داشته است؟
کربن جایگاه ویژهای در مطالعات تطبیقی دارد، وی از پیشگامان این حوزه است و آثار او سرشار از ارجاعات تطبیقی است. کربن تشیع را یک مکتب معنوی میداند و ناگریز این وجه مشترک را باید با مکاتب گنوسی جست. تشیع برخوردار از نوعی جهانشناسی و معادشناسی است که با کلیت پیام گنوس در همه ملل و نحل یکسو است: اعتقاد به قوس نزول و قوس صعود که در تشیع برجستگی خاصی دارد. انسان هبوط کرده است و اینجا وطن او نیست و باید به اصل خویش بازگردد. تشیع نیز همچون دیگر فرق گنوسی اعتقاد به یکیبودن مبدأ و معاد دارد.
کربن معتقد است که مذهب تشیع به حقیقت لباس دوام و استمرار پوشانده است. او این رابطه زنده را چگونه تبیین میکند؟
مشخصه بارز تشیع در نظر کربن، اعتقاد به امام غایب است. امام زمان، در برههای اگرچه غایب است، اما حاضر است و به تعبیر کربن، ایشان «حضور غیبی» دارد، یعنی امام در وجهی از هستی حاضر است و این خود، باعث پویایی و سرزندگی حیات معنوی تشیع اثنیعشری شده است. به بیان کلیتر، شیعه به معارف ائمه در تمامیت و جامعیت آن نظر دارد.
در این میان، کربن به احادیثی که در آنها امامان منزلت خویش را معین کردهاند و بار امانتی را که یک شیعه حقیقی باید به دوش کشد، مشخص نمودهاند، علاقه خاصی نشان میدهد. در این میان میتوانیم به این حدیث اشاره کنیم که توجه کربن را بسیار به خود جلب کرده است؛ حدیثی مشهور که ائمه، هر یک به نوبه خود، آن را بیان کردهاند (با اختلافات جزئی در روایات): «إِنَّ أَمْرَنَا صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ (...): امر ما دشوار و دشواریاب است.
بار آن نتوانند کشید مگر ضمیرهای تابنده از اشراق و دلهای نورانی و روانهای پاک و نهادهای نیک. دلیل آن این است که خداوند از شیعیان ما پیمان گرفته است. هر آنکس که به ما وفادار باشد، باشد که خداوند بدو وفا کند و بهشت عطا نماید و آنکس که به ما پشت کند و دشمنی ورزد و حقّ ما را پایمال نماید، پس او در جهنم است.
همانا در نزد ما (ائمه) از خدا سرّی است که بار آن را بر دوش هیچکس جز ما ننهاد. پس به ما امر به ابلاغ آن کرد. ما آن را ابلاغ کردیم اما هیچکس نیافتیم که اهلیت آن را داشته باشد و قادر به حمل آن باشد تا بتوان امانت را بدو سپرد، تا این که خداوند به این منظور انسانهایی را از طینت محمد(ص) و ذریّه او آفرید. اینان از نور ائمه(علیهم السلام)، به واسطه فضل صنع رحمت الهی، آفریده شدند.
ما به آنان، به نام (: به حکم) خداوند، ابلاغ میکنیم آنچه را که مأمور به ابلاغ آن شدهایم. آن را میپذیرند و حمل میکنند و دلهای آنان از این امر مضطرب نیست.
ارواحشان به سرّ ما راغب، و خودبهخود به معرفت سرشت ما مایل و بیاختیار جویای امر ما هستند. (...).» حجم وسیعی از تأملات کربن در باب رسالت تشیع و راز ولایت، انسانشناسی، آخرتشناسی و امامشناسی تشیع، حول این حدیث و احادیث مشابه آن صورت گرفته است.
حورا نژادصداقت
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
ایران رهبر انقلاب حج آمریکا مجلس شورای اسلامی دولت شورای نگهبان انتخابات حجاب دولت سیزدهم رسانه جنگ
هواشناسی تهران شهرداری تهران قتل فضای مجازی آموزش و پرورش سلامت شهرداری پلیس سازمان هواشناسی باران آتش سوزی
قیمت دلار ایران خودرو بانک مرکزی خودرو قیمت طلا قیمت خودرو بازار خودرو دلار حقوق بازنشستگان مسکن تورم بورس
تئاتر زنان محمدعلی علومی تلویزیون سریال سینما دفاع مقدس سینمای ایران نمایشگاه کتاب صدا و سیما مسعود اسکویی موسیقی
مغز دانش بنیان
اسرائیل رژیم صهیونیستی غزه حماس فلسطین جنگ غزه روسیه اوکراین طالبان نوار غزه نتانیاهو طوفان الاقصی
پرسپولیس فوتبال استقلال لیگ برتر نساجی رئال مادرید لیگ برتر ایران سپاهان جواد نکونام بازی بارسلونا باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی اینترنت فناوری اپل مایکروسافت آیفون گوگل باتری سامسونگ ماهواره ناسا ویندوز
رژیم غذایی مواد غذایی زیبایی چای بیمه کاهش وزن آلرژی دندانپزشکی