پاک سازی قدرتمندانه در برزیل برای المپیک ۲۰۱۶

آن وینیا ترجمه نگین شریف سکانوسکی

این صحنه می‌‌توانست در هر محله‌ای از شهر اتفاق بیفتد : گشت پلیس‌ که ناگهان پدیدار شده و وضعیت ترافیک را بد تر می‌‌کند. اما تنها می‌توان در فولا ی (زاغه نشین) « پاک سازی شده» در شهر ریو دو ژانرو، زنی‌ جوان را دید که سعی‌ می‌‌کند تا پلیس را متقاعد کند و در جواب با فریاد می‌‌شنود که بهتر است «پافشاری نکند»چرا که در نهایت «اینجا ما رئیس هستیم». از سال ۲۰۰۹، اهالی فاولا ی پوان پوانزینو می‌‌گویند که «رئیس این تپه تغییر کرده است». قاچاقچی‌ها جایشان را به پلیس‌ها داده اند، سلاح‌ها و قدرت تنها دست به دست شده است. این یکی‌ از چشم گیر‌ترین نتایج برنامه سال ۲۰۰۸ برای « پاک سازی»  فولا‌ها است. اما عواقب آن همیشه آنقدرها هم منفی‌ نیست·

«حاکمان تپه»، نامی‌ است که گروه آزمایشگاه تحقیقاتی‌ بر روی خشونت که توسط جامعه شناس ایگناسیو کانو اداره می‌‌شود، برای بررسی خود در مورد پاک سازی در ریو (که در ماه می‌‌۲۰۱۲ انتشار یافت) برگزیده است.(۱)  این تحقیقات نشان میدهند که هر چند این کار نا کامل و با اشکال بوده است، ولی‌  نتایج غیر قابل انکاری را در مورد مساله امنیت در بر داشته است. این جامعه شناس به ما چنین توضیح می‌‌دهد که : «در ۱۳ فولای اولی‌ که در ریو پاک سازی شدند، تعداد مرگ‌های خشونت بار ۷۰ در صد  کاهش یافت و تعداد کشته شدگان در حملات پلیس تقریبا به صفر رسیده است». کانو که از دیر باز از خشونت مسئولین نظام را انتقاد می‌‌کرده است، نمی تواند  به ستایش از ماموران امنیتی متهم شود·

 و البته گزارش او اشتباهات پلیس و انتخاب‌های استراتژیک مشکوک آنها را نادیده نمی‌گیرد : « عاقلانه تر بود اگر اول فولا‌های خشن تر پاک سازی می‌شدند. ولی‌ پایه انتخاب رویدادهای بزرگ ورزشی بوده است و نه واقعیت جنایی. » کلنل رابسن ردریگز، از پلیس نظامی ریو و مغز متفکر پروژه پاک سازی این امر را کاملا می‌‌پذیرد : « این بازیهای المپیک (سال ۲۰۱۶) هستند که انتخاب ما را رقم می‌‌زنند. حتی میتوانم بگویم که اگر این رویداد نبود، این سیاست هیچ گاه به وجود  نمی‌‌آمد»·

این پاک سازی از چیزی ریشه گرفت که در ریو به آن «موقعیت استثنایی» می‌‌گویند· در سال ۲۰۰۹ ریو میزبانی الیمپیک را به دست می‌‌آورد و برای اولین بار رئیس جمهور سابق لویز ایناسیو لولا دا سیلوا (از حزب کارگران، چپی)، فرماندار ایالت سرجیو کبرال و شهردار ریو ادوردو پأس (هر دو از حزب جنبش دموکراتیک برزیل، راست میانه)، عهدنامه‌ای سیاسی با هم می‌بندند. مدت‌های مدید است که مبارزه علیه گروه‌های جنایی دیگر نتیجه چندانی ندارد، جز تعداد بیشتر کشته شدگان، بخصوص در قشر جوانان سیاه پوست. در سال ۲۰۰۵ گروه کوچکی از پلیس‌ها به بوستون فرستاده شدند تا عملیات «آتش بس» که در محله‌های فقیر (و سیاه پوست) شهر به انجام رسیده بود را تحلیل کنند. ایده این بود که یک گروه پلیس مجاورتی تشکیل گردد، یعنی‌ درست بر خلاف اصل «صفر مدارا» که  شهردار نیو یورک رودولف جیولیانی بین سال‌های ۱۹۹۴ و ۲۰۰۱ از آن دفاع می‌‌کرد. بدین ترتیب در بوستون و ریو پلیس تلاش خود را بر روی سلاح‌ها متمرکز کرده و از مبارزه علیه قاچاق مواد مخدر صرف نظر می‌‌کند حتی  اگر اینکار در ریو مشکل تر است چرا که پلیس باید به فتح مکان‌هایی‌ موفق شود که تا بحال تنها موقتاً در آنها پا میگذاشته و اینکار هم با انفجاری از خشونت همراه بوده است·

 اولین عملیات در سال ۲۰۰۸ و با کمک یک آژانس تبلیغاتی صورت می‌‌گیرد، اقای کبرال واژه «پاک سازی» (که در بوستون به کار نمی‌رفت) را باب می‌‌کند. از آن زمان به بعد سمبل‌هایی‌ باقی‌ می‌‌مانند : پلیس منتخب عملیات‌های ویژه (بوپه) که در فیلم تروپا دی الیت (۲۰۰۷) یکی‌ از مشهورترین فیلمهای تجاری برزیل معروف می‌‌شود، پرچم خود را در کشور علم می‌‌کند·

 این روشی برای نشان دادن این است که «مالک»عوض شده است. پس از آن، مکان تازه فتح شده باید مو به مو باز رسی‌ شود، یعنی‌ در بعضی‌ از فولا‌های بزرگ پیچیده ممکن است یک سال طول بکشد تا  بخش پلیس پاک سازی جایگزین شود. به دلیل جلوگیری از خشونت، عملیات از قبل اعلام می‌‌شوند تا قاچاقچیان و سلاح‌ها وقت ناپدید شدن داشته باشند. بدین ترتیب بیشتر پاک سازیها بدون شلیک حتی یک گلوله به انجام رسیده اند·

وقتی‌ که پلیس پاک سازی مستقر شد مرحله دوم عملیات شروع شده و گروه پلیس اجتمایی‌ وارد عمل می‌‌شود : کلنل ردریگز بر این مرحله پا فشاری می‌‌کند : «این بخش اساسی‌ است که بدون آن سیاست امنیت نمی‌‌تواند موفقیت آمیز باشد». هدف برپایی خدمات مردمی و ایجاد تجهیزاتی است که می‌‌بایستی‌ اقتصاد محلی را رونق ببخشند. نیوا ویریا دا کونیا شهر ساز ابراز تأسف می‌‌کند که : «این پروژه در روی کاغذ عالی‌ است ولی‌ در عمل نه امکانات چندان و نه هیچ دموکراسی وجود ندارد»·

 از شهر انتقاد می‌‌شود که بر روی تپه‌ها تله کابین می‌سازد در حالی‌ که اهالی قبل از هر چیز خواهان بیمارستان و سرویس‌های بهداشتی هستند. از طرف دیگر صدای ساکنان به جایی‌ نمیرسد وقتی‌ که شهر آنها را بدون جا دهی‌ از خانه بیرون کرده و آنهم بخاطر بهانه‌هایی بی‌ پایه مثل سکونت در منطقه‌ای خطرناک. این شهر ساز می افزاید که : «تمام فولا‌ها میتوانند به عنوان اماکن خطرناک در نظر گرفته شوند. در واقع شهر خود را از دست کسانی که بالای تپه‌ها زندگی‌ می‌‌کنند خلاص می‌‌کند تا دیدگاه خوبی‌ در بالای شهر ریو ایجاد کند. برای آنها اهمیتی ندارد اگر که افراد مدت‌های طولانی‌ است که آنجا زندگی‌ می‌‌کنند، مثل ساکنان سانتا مارتا، اولین فولا‌ئی که پاک سازی شد». در فولای پرویدنسیا بالای بندر، به خاطر یک پروژهٔ توریستی مربوط به بازی‌ها، ساکنین را از خانه‌های خود بیرون کردند. برای آنها پاک سازی طعم تلخی‌ به همراه داشت·

جاهای دیگر، برخی‌ تغییرات اجتمایی‌ و سیاسی از هم اکنون چشمگیرند. برای کانو این حتی یکی‌ از مثبت‌ترین عواقب پاک سازی است  : « کاهش بدنامی  فولا‌ها امری واقعی‌ است؛ مردم دیگر موقع کاریابی دلیلی‌ نمی‌بینند که آدرس خود را مخفی‌ نگاه دارند». سر انجام آنها میتوانند کارهایی قانونی‌ داشته باشند. آیا این کار برای دور نگاه داشتن جوانان از قاچاق مواد مخدر کافی‌ است؟ اقای روبم سزار مدیر سازمان غیر حکومتی ویوا ریو که از بیست سال پیش در فولا‌ها فعال است چنین نظر می‌‌دهد که : « قاچاق تنها ارتباطش با پول نیست بلکه با قدرت هم هست. پاک سازی با جمع آوری اسلحه‌ها سلول‌های قدرت را از بین برد و جذابیت کار قاچاق را کم کرد. » جذابیتی که پلیس هنوز آنرا ندارد، بخصوص وقتی‌ که بیشتر اوقات، خود را در وضعیت غالب دیده و همان شکل از کنترل اجتمایی‌ استبدادانه را در پیش می‌‌گیرد که میبایستی با آن مبارزهٔ کند

 

ANNE VIGNA

روزنامه نگار

۱- Laboratório de Análise da Violência, «Osdonos do morro » : uma avaliação exploratória do impacto das unidades de polícia pacificadora (UPP) no Rio de Janeiro, Université fédérale de Rio de Janeiro, 2012. 

 

این مطلب در چارچوب همکاری انسان شناسیو فرهنگ با سایت دوستان لوموند دیپلماتیک منشر می شود و در فرانسه در ژانویه 2013 به انتشار رسیده است.

پرونده ی «لوموند دیپلماتیک» در انسان شناسی و فرهنگ
http://anthropology.ir/node/15007