وتو پنجاه و نه ساله شد

فدراسیون روسیه به همراه آیالات متحده آمریکا، جمهوری فرانسه ،پادشاهی بریتانیا ی کبیر و ایرلند شمالی و جمهوری خلق چین از اعضای دایمی شورای امنیت سازمان ملل متحد هستند که بر این اساس اجازه دارند هر مصوبه ایی را که به ضرر منافع کشورشان تشخیص دهند،رد کنند.بر اساس ماده ۲۳ منشور ملل متحد ، شورای امنیت مرکب است از پانزده عضو سازمان ملل متحد است که به غیر از اعضای همیشگی ۱۰ عضو غیردایم نیز دارد که بر اساس حروف الفبا به صورت چرخشی به مدت ۲ سال به عضویت شورا در می آیند. هر عضو شورای امنیت نیز یک نماینده در آن شورا خواهد داشت.براساس ماده ۲۷ هر عضو شورای امنیت دارای یک رای است.شوروی به عنوان نخستین کشور عضو دایمی شورای امنیت با صدور حق وتو به ایجاد مفهوم تازه حقوقی دست یافت و آن را مایه اختلافات بعدی کشور های جهان کرد چرا که فقط پنج عضودایم شورای امنیت می توانند با تمامی تصمیمات شورای امنیت سازمان ملل مخالفت کنند.شوروی به عنوان نخستین کشور عضو دایمی شورای امنیت با صدور حق وتو به ایجاد مفهوم تازه حقوقی دست یافت و آن را مایه اختلافات بعدی کشور های جهان کرد چرا که فقط پنج عضودایم شورای امنیت می توانند با تمامی تصمیمات شورای امنیت سازمان ملل مخالفت کنند.طرح حق وتو درکنفرانس یالتا درسال۱۹۴۵میلادی بین بریتانیا، آمریکا و شوروی سابق به تصویب رسید. البته واژه "وتو" هرگز در منشور سازمان ملل قید نشده است. وتو از همان اول مورد اختلاف حقوقدانان بود . برخی آن را مایه برتری کشورهای شمال به جنوب می دانند،موافقان هم آن را حق واقعی کشورهای قدرتمند تلقی می کنند چرا که از نظر اینان هر که میزان بیشتری از بودجه سازمان ملل متحد را تقبل می کند باید حق بیشتری در این میان داشته باشد.از سال ۱۹۴۵ تاکنون که سازمان ملل متحد تاسیس شده است، اتحاد جماهیر شوروی و پس از آن روسیه ۱۲۰ بار، آمریکا ۷۶ بار، بریتانیا ۳۲ بار، فرانسه ۱۸ بار و چین ۵ بار از حق وتوی خود در شورای امنیت این سازمان استفاده کرده اند.یک انتقاد عمده این است که اتحاد جماهیر شوروی سابق و آمریکا با استفاده گسترده از حق وتو، نظام وتو را تا حدود زیادی بی اعتبار کرده اند.در جریان جنگ سرد، اتحاد جماهیر شوروی استفاده از حق وتو را تقریبا حق طبیعی و منطقی خود می دانست.در سال های اخیر نیز آمریکا به منظور حفاظت از دولت اسرائیل در مقابل انتقادها یا تلاش های بین المللی برای مهار تحرکات نظامی آن، مکررا از حق وتو استفاده کرده است.یک انتقاد عمده این است که اتحاد جماهیر شوروی سابق و آمریکا با استفاده گسترده از حق وتو، نظام وتو را تا حدود زیادی بی اعتبار کرده اند.در جریان جنگ سرد، اتحاد جماهیر شوروی استفاده از حق وتو را تقریبا حق طبیعی و منطقی خود می دانست.در سال های اخیر نیز آمریکا به منظور حفاظت از دولت اسرائیل در مقابل انتقادها یا تلاش های بین المللی برای مهار تحرکات نظامی آن، مکررا از حق وتو استفاده کرده است. آندره گرومیکو، از رهبران اتحاد شوروی سابق مانع از تصویب ده ها قطعنامه شد.منتقدان نظام وتو همچنین اشاره می کنند که حتی برخی از قطعنامه هایی که تصویب می شود نیز در عمل اجرا نمی شود. آندره گرومیکو، از رهبران اتحاد شوروی سابق مانع از تصویب ده ها قطعنامه شد.منتقدان نظام وتو همچنین اشاره می کنند که حتی برخی از قطعنامه هایی که تصویب می شود نیز در عمل اجرا نمی شود.
انتقاد عمده دیگر از نظام وتو این است که پنج عضو دائم، یعنی فاتحان جنگ جهانی دوم، نمایانگر واقعیات جغرافیایی- سیاسی جهان امروز نیستند.بر همین اساس ایران در زمان ریاست بر سازمان کنفرانس اسلامی پیشنهاد کرده بود که کشورهای اسلامی که ۱ میلیارد از جمعیت جهان را تشکیل می دهند از حق وتو بر خوردار شوند. این پیشنهاد از سوی کشورهای اسلامی با چندان استقبال گرمی مواجه نشد. انتقاد عمده دیگر از نظام وتو این است که پنج عضو دائم، یعنی فاتحان جنگ جهانی دوم، نمایانگر واقعیات جغرافیایی- سیاسی جهان امروز نیستند.بر همین اساس ایران در زمان ریاست بر سازمان کنفرانس اسلامی پیشنهاد کرده بود که کشورهای اسلامی که ۱ میلیارد از جمعیت جهان را تشکیل می دهند از حق وتو بر خوردار شوند. این پیشنهاد از سوی کشورهای اسلامی با چندان استقبال گرمی مواجه نشد. به گفته منتقدان، اگر نظام وتو برچیده شود، دیدگاه اکثریت در شورای امنیت فائق خواهد آمد و در آن صورت باید در انتظار تصویب قطعنامه های بیشتر، موارد بیشتر شناسایی عوامل تهدید علیه امنیت جهانی، موارد بیشتر مواخذه کشورها و همچنین تحریم تعداد بیشتری از کشورها بود. به گفته منتقدان، اگر نظام وتو برچیده شود، دیدگاه اکثریت در شورای امنیت فائق خواهد آمد و در آن صورت باید در انتظار تصویب قطعنامه های بیشتر، موارد بیشتر شناسایی عوامل تهدید علیه امنیت جهانی، موارد بیشتر مواخذه کشورها و همچنین تحریم تعداد بیشتری از کشورها بود. البته این موضوع با این فرض ممکن است که نظام اصلاح شده شورای امنیت دارای اقتدار و اختیارات اجرایی باشد، اختیاری که محترم شمرده شود، و همچنین منابع مالی لازم برای اعمال اراده خود را در اختیار داشته باشد.
البته این موضوع با این فرض ممکن است که نظام اصلاح شده شورای امنیت دارای اقتدار و اختیارات اجرایی باشد، اختیاری که محترم شمرده شود، و همچنین منابع مالی لازم برای اعمال اراده خود را در اختیار داشته باشد.در حال حاضر اعضای دائمی شورای امنیت نزدیک به نیمی از بودجه کلی سازمان ملل را تامین می کنند.در حال حاضر اعضای دائمی شورای امنیت نزدیک به نیمی از بودجه کلی سازمان ملل را تامین می کنند. تاکنون هیچ یک از پنج عضو دائمی شورای امنیت به تمایل خود برای واگذار کردن حق وتو اشاره ای نکرده است. تغییرات اعمال شده در منشور سازمان ملل کاربرد حق وتو از سوی اتحاد جماهیر شوروی سابق در نخستین سال های تاسیس سازمان ملل چنان عادی شده بود که آندره گرومیکو، وزیر خارجه روسیه در فاصله سال های ۱۹۵۷ تا ۱۹۸۵، به "آقای من مخالفم" شناخته می شد.انتقاد عمده دیگر از نظام وتو این است که پنج عضو دائم، یعنی فاتحان جنگ جهانی دوم، نمایانگر واقعیات جغرافیایی- سیاسی جهان امروز نیستند
طی ۱۰ سال نخست پس از تشکیل سازمان ملل، اتحاد جماهیر شوروی ۷۹ بار از حق وتو استفاده کرد. در همین مدت چین تنها یک بار و فرانسه فقط دو بار از حق وتو استفاده کردند و سایر کشورها هرگز آن را اعمال نکردند.با این حال به تدریج از استفاده شوروی سابق از حق وتو کاسته شد. از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱، روسیه تاکنون تنها دو بار از حق وتو استفاده کرده است: یک بار برای ممانعت از تصویب قطعنامه ای در انتقاد از نیروهای صرب بوسنی برای اقدام آنها در جلوگیری از دسترسی آژانس پناهندگان سازمان ملل به بیهاچ در بوسنی و یک بار دیگر برای رد قطعنامه ای که قرار بود به منظور استفاده از منابع عملیاتی سازمان ملل در قبرس تصویب شود. ۷ مورد از ۹ وتوی قطعنامه های اخیر شورای امنیت توسط آمریکا صورت گرفته است که ۶ عدد از آنها پیش نویس قطعنامه هایی در انتقاد از دولت اسرائیل بوده است.آخرین مورد اعمال وتو از سوی آمریکا در دسامبر سال ۲۰۰۲ بود که این کشور پیش نویس قطعنامه ای در انتقاد از قتل چندین تن از کارمندان سازمان ملل متحد توسط نیروهای اسرائیلی و نابودی انبار برنامه خواربارجهانی در کرانه باختری رود اردن را وتو کرد. آمریکا در مجموع تاکنون پیش نویس ۳۵ قطعنامه درباره اسرائیل را وتو کرده است.واشنگتن برای نخستین بار در ماه مارس سال ۱۹۷۰ از حق وتو استفاده کرد. آمریکا آن سال همراه با بریتانیا پیش نویس قطعنامه ای درباره سرزمینی که قرار بود بعدا به زیمباوه بدل شود را مسدود کرد.آمریکا همچنین تاکنون ۱۰ قطعنامه در انتقاد از آفریقای جنوبی را وتو کرده است.آمریکا در ۵۳ نوبت به تنهایی قطعنامه های مختلف را وتو کرده است. بریتانیا تاکنون ۳۲ بار از حق وتوی خود استفاده کرده است که در ۲۳ مورد، آمریکا و در ۱۴ مورد فرانسه نیز قطعنامه های مربوطه را وتو کرده اند. بریتانیا آخرین بار در سال ۱۹۸۹ از حق وتو استفاده کرد. در آن مورد آمریکا، فرانسه و بریتانیا به اتفاق قطعنامه ای برای محکوم کردن دخالت نظامی آمریکا در پاناما را وتو کردند.بریتانیا در ۷ مورد تنها اعمال کننده حق وتو بوده است که در هر هفت مورد، قطعنامه ها به کشور رودزیا که بعدا زیمباوه نام گرفت، مربوط می شد. بریتانیا آخرین بار در سال ۱۹۷۲ به طور انفرادی از حق وتو استفاده کرد.
بریتانیا تاکنون ۳۲ بار از حق وتوی خود استفاده کرده است که در ۲۳ مورد، آمریکا و در ۱۴ مورد فرانسه نیز قطعنامه های مربوطه را وتو کرده اند. بریتانیا آخرین بار در سال ۱۹۸۹ از حق وتو استفاده کرد. در آن مورد آمریکا، فرانسه و بریتانیا به اتفاق قطعنامه ای برای محکوم کردن دخالت نظامی آمریکا در پاناما را وتو کردند.بریتانیا در ۷ مورد تنها اعمال کننده حق وتو بوده است که در هر هفت مورد، قطعنامه ها به کشور رودزیا که بعدا زیمباوه نام گرفت، مربوط می شد. بریتانیا آخرین بار در سال ۱۹۷۲ به طور انفرادی از حق وتو استفاده کرد. اما فرانسه تاکنون ۱۸ بار از حق وتو استفاده کرده است که ۱۳ مورد آنها به اتفاق آمریکا و بریتانیا انجام شد. فرانسه دو قطعنامه را به اتفاق بریتانیا وتو کرده است که هر دو به بحران سوئز در سال ۱۹۵۶ مربوط می شود.فرانسه تاکنون تنها دو بار به طور انفرادی قطعنامه های شورای امنیت را وتو کرده است: یکی در سال ۱۹۷۶ در مورد اختلاف فرانسه و جزایر کومور(مجموعه جزایری در آفریقا) و دیگری در مورد اندونزی در سال ۱۹۴۷.فرانسه و اتحاد جماهیر شوروی سابق یک بار در سال ۱۹۴۶ مشترکا قطعنامه ای را در مورد جنگ داخلی اسپانیا وتو کردند. در فاصله سال های ۱۹۴۶ و ۱۹۷۱، کرسی چین توسط جمهوری چین (تایوان) اشغال شده بود که تنها یک بار از حق وتو برای مسدود کردن تقاضای عضویت مغولستان در سازمان ملل استفاده کرد.چین در سال ۱۹۷۲ دو قطعنامه را وتو کرد: یکی برای رد درخواست عضویت بنگلادش و دیگری به اتفاق روسیه در مورد وضعیت خاور میانه.چین یک بار نیز در سال ۱۹۹۹ قطعنامه ای را برای تمدید اختیارات نیروهای بازدارنده سازمان ملل در مقدونیه وتو کرد و یک بار دیگر در سال ۱۹۹۷ مانع از تصویب قطعنامه ای شد که هدف از آن اعزام ۱۵۵ ناظر سازمان ملل به گواتمالا برای تایید اجرای آتش بس در آن کشور بود.
وزیر خارجه چین که اخیرا به ایران آمده بود در کنفرانس مطبوعاتی مشترکی با کمال خرازی همتی ایرانی اش درباره موضع پکن در صورت ارجاع احتمالی پرونده ایران به شورای امنیت اظهار نظر کرده بود.وی در جمع خبرنگاران در تهران گفت که حق وتو چیزی نیست که بتوان بیش از حد از آن استفاده کرد.

منبع : مجله گسترش صنعت