لکنت زبان در کودکان

بر طبق چهارمین راهنمای تشخیصی و آماری بیماری های روانی، لكنت زبان نوعی آشفتگی و اختلال در روانی گفتار است كه به صورت تكرار صداها، كشش صداها، قطع روانی كلام، تكرار كلمات، مكث بین واژه ها، ناموزونی تكلم و جایگزین كردن واژه ها به منظور جلوگیری از كشش صداها در بین كودكان و نوجوانان مشاهده می شود.
اغلب كودكانی كه دچار لكنت زبان هستند، می دانند كه چه می خواهند بگویند و شاید بارها نیز آن را تمرین و تكرار كرده اند، ولی به راحتی و در شرایطی خاص قادر به بیان آن نیستند. آنان برای اینكه بتوانند فشار حاصله از وقفه های غیرارادی كلام شان را كاهش دهند، دچار پریشانی و آشفتگی می شوند و سعی دارند با تلاش و كلنجار بسیار حرف خودشان را بزنند. همان طور كه هیچ دو كودكی كاملاً شبیه به هم نیستند، لكنت نیز در همه كودكان به یك شكل نیست. در گروهی از كودكان، لكنت همراه با اضطراب، فشارهای عصبی، تیك های جسمانی، تغییر حالات چهره و حتی گریه كودك است و در گروهی دیگر لكنت موجب ناتوانایی های شدید ارتباطی در آنان می شود. لكنت در بین كودكان خردسال، ناپایدار و گذراست و می تواند از یك روز به روز دیگر و از یك موقعیت تا موقعیت دیگر تغییر كند. برای مثال كودكی ممكن است به صورت تدریجی دچار لكنت شود و این اختلال در او ماندگار شود، در حالی كه ممكن است در كودكی دیگر، كاملاً ناگهانی و به یك باره شروع شود و حتی به یك باره نیز از بین برود. علت این تغییرات می تواند با حالات روحی- روانی، خستگی، نگرانی و شتاب او برای توضیح دادن مطلب در ارتباط باشد. آنچه كه در این خصوص حائز اهمیت است آن است كه، اگر كودك تازه شروع به لكنت كرده است و پس از مدتی بهبود نیافته است، ممكن است ناروانی در گفتار او موجب تنش، اضطراب و ناكامی او در مراحل مختلف زندگی اش شود كه بهتر است در همان اوان كودكی به دنبال كمك متخصصین بود. در اغلب موارد، لكنت ها و ناروانی های گفتار كه ثابت و پایدار می شوند، ممكن است با افزایش سن بهبود نیابند و مسائل و مشكلات فراوانی برای كودك به وجود آورند.
• میزان شیوع لكنت زبان
میزان شیوع لكنت زبان در بین كودكان تقریباً ۵ درصد است و معمولاً تا سنین جوانی، ۸۰- ۵۰ درصد این افراد با رسیدگی و درمان به موقع بهبود پیدا می كنند. همچنین لكنت زبان در بین پسرها ۵- ۴ برابر دخترها است و سیر بیماری نیز در بین پسرها طولانی تر است. به طور كلی اغلب مشكلات گفتاری در سنین ۵- ۲ سالگی (یعنی زمانی كه كودكان در حال فراگیری مهارت های كلامی گوناگون، استفاده از لغات جدید، به كارگیری جملات طولانی تر، صحبت در میان جمع و بیان نظرات و افكارشان هستند) و ۷- ۵ سالگی (یعنی زمان آغاز مدرسه، برانگیختگی برای یادگیری و كنجكاوی، هیجان ناشی از كلاس و درس، كسب مهارت های اجتماعی و ورود به اجتماع بزرگ تر هستند)، آغاز می شود.
• مشخصات بالینی لكنت زبان
اغلب كودكان در ۱۵- ۱۲ ماهگی شروع به صحبت كردن می كنند و در ۲۴- ۱۸ ماهگی با دستور صحبت می كنند. كودكانی كه لكنت دارند، میانگین زمان گفتارشان پایین است و تكلم را دیرتر آغاز می كنند. اینگونه كودكان الزاماً در سایر مهارت های رشدی خود كند نیستند. پژوهشگران طی تحقیقی دریافتند كودكان مبتلا به لكنت:
۱- از تعداد بیشتری از گفته های تك واژگانی استفاده می كردند.
۲- ساختارهای ساده دستوری را به كار می بردند.
۳- اشتباهات دستوری بیشتری داشتند.
۴- اشتباهات بیشتری در تولید اصوات داشتند.
۵- در مقایسه با كودكان سالم دو ماه تاخیر رشد كلامی داشتند. تشخیص لكنت زبان در مراحل اولیه بسیار مشكل است؛ زیرا اغلب كودكان خردسال بدون این كه هیچ مشكل و یا زمینه ای برای گسیختگی های گفتاری داشته باشند، علائمی از لكنت زبان دارند. گروهی از آنها چندان به این مشكل خود اهمیت نمی دهند و اگر چند بار هم نتوانند كلمه ای را به درستی بیان كنند، هیچ ناراحت نمی شوند. در حالی كه در گروهی دیگر، كمترین گرفتگی زبان تاثیری عمیق بر رفتارهای اجتماعی آنان می گذارد و سخت تلاش می كنند تا لغات و واژگان را به درستی بیان كنند. در نهایت نیز از این كه نمی توانند آن طور كه می خواهند صحبت كنند، دچار ناامیدی و ناكامی می شوند.
شدت لكنت زبان در كودكان می تواند از حادترین تا كمترین حالات متغیر باشد. متخصصان گفتاردرمانی برای تشخیص و شناسایی كودكانی كه دچار لكنت زبان هستند، به علائم زیر توجه می كنند:
•تكرار صداها و هجاها (مثل، من من من من، او او او )
•كشش یا امتداد دادن صداها (مثل تكرار صدایی مممم ماما، تكرار هجایی مامامامان)
•در میان اندازی
•مكث درون واژه ها
•انسداد قابل شنیدن و ناملفوظ (مكث های پر و خالی)
•جایگزین كردن برخی لغات به منظور عدم گفتن كلمات مشكل
•تكرار واژه های تك هجایی
•انجام حركات اضافی مثل، چشمك زدن، تیك، لرزش فك ها و لب و دهان
•بیان واژه های مشكل كه با تنش فیزیكی ادا می شوند.
تمام موارد فوق علائم لكنت زبان هستند و چنانچه والدین، مربیان و نزدیكان تصور می كنند كودكی با این خصوصیات صحبت می كند، بهتر است با اتخاذ روش های مناسبی درصدد بهبود او برآیند و اجازه ندهند لكنت در او سال ها طول بكشد؛ زیرا گفتن این جمله «كه خودش خوب خواهد شد»، مشكلی از كودك حل نمی كند.
• مراحل مختلف لكنت زبان
الف- پیش دبستانی: خطاهای گفتاری این كودكان ساده و رایج تلقی می شود و خود را در قالب تكرار سیلاب ها و كشیدن اول صداها نشان می دهد. از آن جا كه كودك نسبت به شیوه گفتار خود آگاهی ندارد، معمولاً نگرانی خاصی هم از این بایت احساس نمی كند. چنانچه درمان لكنت در این مرحله آغاز شود، درصد بهبود كودك بسیار بالا خواهد بود. ب- دبستانی: در این مرحله كودك به دلیل فشارهایی كه از سوی هم كلاسی ها، آموزگاران و والدینش بر او وارد می شود، نسبت به مشكل گفتاری خود آگاه می شود و لكنت داشتن را به عنوان مشكلی جدی می پذیرد. كودك مبتلا به لكنت در این مرحله تصور می كند با فشار آوردن بر خود، چشمك زدن های پیاپی، تغییر حالات چهره و اخم كردن می تواند مانع از لكنت خود شود. در حالی كه اینگونه رفتارهای ناخودآگاهانه او پس از مدتی به بخشی از عكس العمل های كلامی او تبدیل می شوند.
پ- پیش نوجوانی: در این مرحله كودك با تغییرات مربوط به بلوغ خود روبه رو است و مشكل لكنت او در موقعیت های خاص و جدیدی پدیدار می شود. از جمله صحبت با افراد غریبه، خرید كردن، دوست یابی، سخنرانی در كلاس، گفت وگوهای تلفنی و...
ت- نوجوانی: نوجوانی كه مبتلا به لكنت است از بسیاری موقعیت های زندگی اش چشم می پوشد و از ترس این كه مورد تمسخر و استهزای دیگران قرار گیرد، منزوی، كم حرف، مضطرب و افسرده می شود. در این مرحله گویش نوجوان بسیار كوتاه و محدود به واژگانی می شود كه برای بیان و ادای آنها مشكلی ندارد.
• عوامل موثر در بروز لكنت زبان كودكان
تحقیقات مختلفی نشان می دهند كه لكنت زبان بر اثر مجموعه ای از علل و عوامل به وجود می آید. از جمله وجود زمینه های ژنتیكی، آسیب های مغزی، اختلال سیستم گویایی، الگوهای نامناسب محیطی، عقب ماندگی های ذهنی، اختلالات شنیداری، بحران های روحی- روانی و... این عوامل شاید به تنهایی علت بروز لكنت زبان در كودك نیست، ولی زمینه را برای ابتلای او به ناروانی های گفتاری هموار می كند. از جمله عوامل مهم بروز لكنت زبان می توان به چند علت عمده زیر اشاره كرد:
۱- عوامل ژنتیكی و عصب شناسی: تحقیقات گروهی از متخصصین گفتاردرمانی نشان می دهد كه كودكانی كه خانواده هایی با سابقه اختلالات گفتاری و ناروانی در صحبت و لكنت هستند، بیشتر احتمال دارد كه دچار نقص سیستم گویایی شوند. بر اساس این پژوهش ها فرد مبتلا به لكنت زبان از نظر ژنتیكی با شخص سالم متفاوت است.
۲- عوامل بیولوژیك: از آنجایی كه سلامت مغز در گفتار و كلام كودك از اهمیت ویژه ای برخوردار است، لذا هرگونه فشار، آسیب، ضربه و صدمه ای به مغز می تواند عوارض گوناگونی در برداشته باشد. از جمله فشارها و آسیب های هنگام زایمان، نرسیدن اكسیژن به نوزاد هنگام تولد، آسیب های مغزی، صرع و بیماری های عفونی مغز كه منجر به اختلال سیستم گویایی در مغز شوند می تواند منجر به بروز لكنت زبان در كودك شوند.
۳- عوامل روان شناختی: بدیهی است هر كودكی دارای توانایی ها، استعدادها، ویژگی ها و خصوصیات رفتاری خاصی است كه او را از سایر كودكان متمایز می كند. هیجانات، احساسات، تنش ها، ضربه های عاطفی و... همگی از جمله عوامل روانی گوناگونی هستند كه می توانند تاثیراتی منفی بر گویش و كلام گذارند.
۴- عوامل محیطی: در برخی موارد متاسفانه والدین، مربیان و اعضای خانواده كارهایی می كنند كه مانع از سخن گفتن عادی كودك می شود و او را به عجولانه صحبت كردن و اشتباهات گفتاری وا می دارد. برای مثال قطع كردن نابه جای كلام كودك، انتقادهای بیش از اندازه از صحبت های كودك، اصلاح گفتار كودك (تلفظ صداها، كلمات و جملات)، كامل كردن جملات كودك، شتاب زده صحبت كردن با كودك، تاكید بیش از اندازه به كودك برای تند حرف زدن، فشارهای انضباطی شدید، توقعات بیش از حد توان كودك، تجربیات ناگوار زندگی، اضطراب شدید مادر و...
• روش های درمانی لكنت زبان
برای درمان لكنت زبان كودكان روش های بی شماری وجود دارد كه هر یك بر دیدگاهی خاص تدوین شده اند، از جمله روش های روانكاوی، گروه درمانی، خوددرمانی، دارودرمانی، شناخت درمانی و...
در برخی موارد، درمان لكنت زبان نیاز به جلسات متعددی دارد كه لازمه آن ایجاد ارتباط مناسب و موثر با كودك و والدینش است. به طور كلی هرچه كودك از نظر سنی بزرگتر باشد، برنامه درمانی طولانی تری نیاز دارد. هدف درمانگر برای بهبودی كودكان خردسال مبتلا به لكنت آن است كه مانع از پیشرفت مشكل او شود و در همان ابتدا آن را درمان كند. هر چه درمان دیرتر آغاز شود و كودك بزرگ تر باشد، احتمال بهبودی كامل كمتر می شود. در مورد كودك دبستانی، باید به آنها آموخت كه چگونه تنش خود را كاهش دهند و سعی كنند راحت و آرام صحبت نمایند. این كار ابتدا از كلمات آغاز می شود و به تدریج به جملات و عبارت بلندتر و طولانی تر می رسد.
برای درمان كودكی كه لكنت دارد رعایت دو نكته اصلی باید مدنظر قرار گیرد:
۱- گفتار كودك از چه لحاظ با گفتار سایر كودكان هم سن و سال او تفاوت دارد؟
۲- خانواده و اجتماعی كه كودك در آن زندگی می كند، تا چه اندازه برای درست صحبت كردن به كودك فشار می آورند؟
الف- خوددرمانی: بر اساس این روش، لكنت زبان رفتاری است كه نیاز به اصلاح و بازسازی دارد. كودك باید سعی كند با تغییر احساسات و نگرش خود نسبت به لكنت زبان خود، رفتارهای حاصله از آن را (مثل چشمك زدن، تیك های عصبی، تنش های عضلانی) كنترل كند. از جمله روش های مورد استفاده این دیدگاه، شیوه حساسیت زدایی ، كاهش عكس العمل های عاطفی (ترس از لكنت)، جایگزین كردن رفتارهای مثبت برای كنترل لكنت و روش های كاهش هیجان است.
در روش حساسیت زدایی كودك را به تدریج با موقعیت ها و شرایط اضطراب آوری كه موجب لكنت او می شود، روبه رو می كنند و سعی دارند با كاهش عوامل تنش زا لكنت او را درمان كنند.
ب- روش جریان هوا: در این روش كه بیشتر برای كودكان ۷ سال به بالا تنظیم شده است، توجه و تاكید درمانگر بر اصلاح تلفظ و نظم تنفس است. بر طبق این شیوه، كودك همان طور كه یاد گرفته است لكنت داشته باشد، می تواند یاد بگیرد كه لكنت نداشته باشد. اساس این روش بر تمرین های مربوط به رها ساختن عضلات اندام های گویایی و كاهش فشار بر آنها است.
پ- دارودرمانی: از آن جایی كه لكنت زبان همیشه با فشار روانی و تنش همراه است، گروهی از درمانگران برای درمان این عارضه از داروهای آرام بخش استفاده می كنند كه البته كمتر معمول است. آن چه كه پزشكان و گفتاردرمانگران در خصوص استفاده از دارو برای درمان لكنت زبان بر آن اتفاق نظر دارند آن است كه در حال حاضر دارو نمی تواند تاثیری بر درمان كامل و قطعی لكنت داشته باشد.
ت- دستگاه شنیداری ادینبورگ: این دستگاه شامل میكروفن، ضبط صوت و یك گوشی است كه صدای كودك را هنگام صحبت كردن ضبط می كند و با چند ثانیه تاخیر از طریق گوشی ها در گوش كودك پخش می كند. گروهی از كودكانی كه مبتلا به لكنت هستند، زمانی كه برگشت صدای خودشان را و یا صدای نسبتاً بلندی را می شنوند، علائم كمتری از لكنت نشان می دهند. مطالعات نشان می دهند كه شنیدن صدای گوشی موجب بلندتر و تا حدودی كشیده تر صحبت كردن و در نتیجه روانی و سلاست كلام كودك می شود.

منبع : باشگاه اندیشه