فصل مشترک کتاب و سینما

انتشار كتاب های سینمایی در آغاز دهه پر رونق ترین فصول تاریخی خود را پشت سر می گذاشت. افزایش عناوین و گستردگی مباحث مربوط به هنر سینما در مقایسه با سال های پیش از انقلاب، هم از نظر كمی و گاه از جهت كیفی پیشرفت قابل توجهی را نشان می دهد. صرف نظر از چند نمونه ارزشمند كه تاریخ نگارش، ترجمه و انتشار آن به سال های پیش از ۱۳۵۷ بر می گردد، بخشی از آثار مربوط به فرهنگ نوشتاری سینما، طی دو دهه اخیر به چاپ رسیده است. به نظر می رسد كه گرایش و علاقه مندی به آثار نوشتاری سیما ناشی از محدودیت موجود در مواجهه مستقیم نسل جدید با آثار روز و مطرح سینمای جهان باشد. اگر چه دستمایه مضمونی نیم بیش تری از كتاب های متشر شده سینمایی در سال های پس از انقلاب در برگیرنده مباحث مرتبط به سینمای كلاسیك و بزرگان این سینماست. در واقع، نسل جدید دوستداران سینما نیز همچون نسل های پیش به ارزش های نهفته در جوهره سینمای كلاسیك باور دارند و با وجود امكان محدود و جسته گریخته ای كه برای تماشای آثار برجسته تاریخ سینما پید می كنند، اصالت این قبیل آثار را مهم ترین دستمایه بالندگی سینما به عنوان یك هنر می دانند.
بر همین اساس، در صد قابل توجهی از كتاب های سینمایی منتشر شده در سالیان اخیر، مضمونی مرتبط به دستاوردهای سینمای كلاسیك و فیلم سازان مطرح این دوران دارد، بنابراین جای شگفتی نیست كه یك جوان علاقه مند سینما در دهه دوم انقلاب، بر كنار از هرگونه رویارویی مستقیم وتماشای آثار فیلم سازانی چون اینگماربرگمان، فرانسواتروفو، هیچكاك، جان فورد و دیگران، شناخت كم و بیش قابل توجهی از تاریخچه حیات هنری و كیفیت آثار آن ها داشته باشد. در حقیقت شناخت و توجه نسل جدید به تاریخچه سیما و سینماگران صاحب نام جهان ناشی از مطالعه آثار نوشتاری چاپ شده در دو دهه اخیر است. در مجموع، انتشار كتاب های سینمایی طی سال های اخیر رواج و رونق افزون تری یافته است. محدودیت های موجود در عرصه نمایش فیلم های خارجی یكی از دلایلی اصلی گرایش به سینمای نوشتاری است. اما علت های دیگری را نیز برای این علاقه مندی و توجه می توان بر شمرد كه پذیرش سینما به عنوان یك رسانه ارتباطی مهم در آستانه قرن ارتباطات از آن جمله است. در مقایسه با رشد محدود و جریان آرام صنعت نشر كتاب در ایران كتاب های سینمایی غالبا جزو پر طرفدارترین عناوین موجود در بازار نشر است. بر همین اساس، تعداد كتاب های چاپ شده مربوط به سینما و هنرهای نمایشی در نمودارهای سالیانه نشر، رقم قابل توجهی را به خود اختصاص می دهد. افزایش توجه به سینما و تمایل آشكار اجتماعی-به ویژه جوانان-به مقوله هنرهای نمایشی تأثیر نمایانی در گسترش و رواج روزافزون سینمای نوشتاری داشته است. عناوین نشریات تخصصی سینما و تلویزیون در قیاس با سال های پیش از انقلاب نیز می تواند نشانه ای از این علاقه مندی باشد. اما باید توجه داشت كه ارتقاء سطح كمی كار نشر كتاب های سینمایی به تنهایی نمی تواند نشانه پیشرفت و رشد در این عرصه قلمداد شود. در یك بررسی دقیق به این واقعیت خواهیم رسید كه متأسفانه به دلیل فقدان یك سیاست ممیزی و نظارت مستقیم مضمونی،‌اغلب آثار منتشر شده در عرصه سینما، وجه كمی و تجاری مسئله را مورد توجه داشته اند و به دلیل استقبال اقشار مختلف اجتماعی به مقوله سینما، كوشش خود را صرف آراستن و چشم نواز كردن ابعاد بیرونی و عناوین كتاب ها می كنند. پر تعدادترین عنوان كتاب های سینمایی را متن فیلمنامه های چاپ شده تشكیل می دهد. به نظر می رسد كه در بخش كتاب های سینمایی نیز گرایش به متن های داستانی رواج بیشتری دارد و مثل سایر زمینه های ادبی و هنری،‌جنبه های سرگرم كننده بیش تر مورد توجه قرارا گیرد. از طرفی چاپ هر فیلمنامه نیز متضمن نگرش و پششت سرگذاشتن مراحل خاصی می شود كه گزینش و انتشار آن را با شرایط ویژه اجتماعی هماهنگی و انطباق می دهد. چاپ فیلمانامه ها متأثر از دلایل چندگانه ای بوده اند كه اشتراك در ویژگی شهرت را می توان دلیل اصلی چاپ آن ها دانست. به زبان ساده تر چاپ یك فیلمنامه پیش از آن كه متكی به ارزش های الگوئی، آموزشی و هنری آن باشد، برخاسته از اندازه های شهرت بازیگران، گارگردان و موفقیت فیلم ساخته شده بر مبنای آن فیلمنامه است.
در عین حال، رونق بازار چاپ فیلمنامه، حركت های مثبت و ارزشمندی را نیز در پی داشته است كه از جمله می توان به چاپ فیلمنامه آثار بزرگ و كلاسیك سینما اشاره كرد. فدریكوفلینی، آنتونیونی،بونوئل، برگمان، كیسلوفسكی و... از جمله فیلم سازان صاحب نامی هستند كه متن فیلمنامه برخی از آثارشان در قالب كتاب به بازار عرضه شده است. چاپ این قبیل فیلمنامه ها علاوه بر جنبه های نیرومند آموزشی از جهت انتقال اطلاعات سینمایی و آشنایی علاقه مندان با آثار بزرگ و ماندگار سینمای كلاسیك نیز بسیار قابل توجه است. از سوی دیگر، چاپ هم زمان فیلمنامه و متن نوشتاری آثار روز سینمای ایران نیز اندك به صورت یك عادت همه گیر در آمده است. طی چند سال اخیر فیلمنامه بسیاری از آثار موفق و مطرح سینمای ایران، همزمان و یا اندكی پیش و یا بعد از نمایش عمومی آن به دست چاپ سپرده می شود. در مجموع بیش ترین عناوین كتاب های سینمایی سالیان اخیر به فیلمنامه اختصاص دارد. فیلمنامه یی كه زمان كوتاه و یا درازی از ساخته شدن فیلم بر اساس آن می گذرد و یا فیلمنامه های كه همچنان در محدوده سینمای مكتوب باقی مانده اند و در گذر از پل لرزان كلام تا تصویر سرنوشتی مبهم دارند.


شهلا زرلكی

منبع : بنياد انديشه اسلامي