گردش صدا در اطراف متن

رسانه رادیو در ایران ۶۶ساله شد. بیش از نیمی از این زمان به دوره قبل از پیروزی انقلاب برمی گردد كه یاد آن برای بازنشسته های امروز رادیو و البته بازنشسته های بیرون رادیو، توام با نوستالژی است. هنوز در مصاحبه ها وقتی با برخی هنرپیشه های مرد یا زن كه ۵۰-۴۰ سال پیشینه فعالیت هنری دارند صحبت می شود، می بینیم و می خوانیم كه بهترین خاطراتشان از روز ورود به عالم هنر عموماً سال های ورود به رادیو است. آن هم بیشتر از گروه كودك و به عنوان مهمان یا مجری و بازیگر كارشان را شروع كردند و امروز در عالم سینما و تئاتر و دوبله و... اند. یا شنونده های قدیمی هم هنوز رادیو را با قصه شب و گل های جاویدان و... به یاد دارند كه اتفاقاً از خاطرات خوششان است.
هم اینان آیا امروز رادیو را با همان حس و حال می پندارند؟! نسل سومی ها این رسانه را بلافاصله پس از این طیف چگونه می بینند؟ (یعنی می شنوند و درمی یابند.) وقتی همزمان با اوج گیری ارتباطات و فناوری در جهان و ایران و انواع اتفاقات سیاسی- اجتماعی در محیط پیرامون پا به درون مجموعه رادیو می گذاریم و می خواهیم از كم و كیف رادیو و رادیویی ها بدانیم كه در این سال های پس از انقلاب به خصوص از سال های توسعه كمی رادیو یعنی سال های ۱۳۷۲ تا امروز چه بر رادیو گذشت؛ و آیا عنصر «خیال» بر تارك ساختمان شهدای رادیو یا ساختمان ارك در شرف موزه شدن به غلیان درآمده و تا اوج رفته و توانسته در مقطعی دیگر از حیات رادیو در ایران مقدمات «نوستالژی سازی» را فراهم كند یا آنكه نه مقهور و مبهوت انواع رخدادهای گسترده ارتباطاتی و رسانه ای در جهان امروز شده و تحولات همه جانبه در زیست عموم شهروندان بر اثر شوك ارتباطی- اجتماعی و سیاسی- و رغبت گریز از جمع و پناه بردن بر صندلی های تنهایی اتوبوس و مترو و حتی بی رادیو و استقبال از تنهایی محض! دیگر راهی یا جایی برای «خیال» و «خیال پردازی» نمانده و خود رادیو امیدوار به اثر قالب شكنی های اخیرش با اتكا به همان شیوه های «جویباری» در دهه های گذشته در پی حفظ مخاطب و پرورش «خیال» او با هدف تاثیر بر او است؟!
به خاطر خیلی خاص و فنی بودن دو شبكه قرآن و معارف، فقط برجسته های رفتار عمومی ۹ شبكه دیگر را نظاره می كنیم. به رغم تنوع موضوعات و محورهای شبكه ها و خاص بودنشان و ورودشان به چهار حوزه فرهنگ، اجتماع، سیاست و اقتصاد، رادیو كماكان (به خصوص از دهه هفتاد تا امروز) در عناصر تشكیل دهنده خود (متن _ Text-، كلام، موسیقی و افكت كه برخی «سكوت» را هم به آن اضافه می كنند) مشكل دارد. مشكل رادیو سكوت منطقی رادیو یا افكت آن نیست بلكه هر موقع رادیو، نسبت به «متن» به یك آشتی و مصالحه و البته باور تغییر برسد، مطمئناً در پی آن دیگر عناصر رادیو، به خصوص موسیقی می توانند به اتفاق «رادیو» را در این تراكم رسانه ای دنیای امروز به مفهوم واقعی خود به عنوان یك رسانه شنیداری خیال انگیز مرتبط با مخاطبان هر چند نامتجانس خود نزدیك كنند. به هر حال آنچه از كلیت روند رادیو در ایران پیداست، به رغم برگزاری هفتمین جشنواره رادیویی در ایران (از سال ۱۳۷۹) با توجیه «رفاقت و رقابت» و انتخاب برترین ها و البته در كنار گردهمایی های احوال پرسانه مفصل دو، سه روزه در ساحل زیباكنار و امسال شاید در دل جام جم رادیو هنوز به واقع نتوانسته به طور روزانه یا شبانه روز، در بین این همه قیل و قال رسانه ای و توسعه ارتباطات و اتصالات و از آن سو دلمشغولی های متنوع مخاطبان به یك «اتصال كم انفصال» دست یابد. بلكه عموماً گذرنده، تیتروار، دوپهلو و چندلایه ای می گوید و نمی گوید.
مراد از مخاطب آن پنجاه یا یكصد شنونده (به قول برخی تهیه كننده های رادیویی، شنوندگان پاتوقی) نیست كه با همه شبكه ها در ارتباط اند و تلفن می زنند و هنوز از شنونده های پروپاقرص هستند و دوست دارند وقت برنامه زیادتر شود و برنامه ها را گرم و سرپا نگه می دارند! بلكه مراد انبوه مخاطبانی است كه می خواهند رادیو بشنوند اما هرچه سعی می كنند ارتباطشان با رادیو برقرار نمی شود. انگار هنوز دارند فهرست و سرفصل مباحث و نیازها را می شنوند و درگیر مزه مزه متن اند تا خود ورود به اصل متن.
من در عالم خود.
تو در عالم خود.
و او هم در عالم خود. بنابراین رادیو هست، صدایش هست، اما تاثیرش و دلبری اش نیست. شاید دو، سه مثال از روند برنامه سازی تا نگاه عوامل رادیویی نسبت به رادیو و نهایتاً انزوای مخاطب از همدم تنهایی خود یعنی رادیو، خود گویای رادیوی امروز باشد كه این روزها (از ۲۷ اردیبهشت روز جهانی ارتباطات) پس از قریب به سه دهه از پیروزی انقلاب به یك خروجی و به یك شبكه مستقل با نام TalkRadio (گفت وگو و دوازدهمین شبكه رادیویی در جمهوری اسلامی) رسیده است كه استقلال آن را به عنوان یك رادیوی از منولوگ درآمده و به دیالوگ رسیده باید به زمان در پیش رو واگذاشت و در انتظار عملیات بی طرفانه، در عین حال «روشنگر» آن نشست.
و این همه، گویای رنگ و لعاب بخشنامه ای جلد شبكه های رادیویی است كه خلاقیت را در حصار بخشنامه گرفتار كرده و هنوز به «متن» ورود نكرده و در اطراف متن می گردد.

مسعود پیوسته

منبع : روزنامه شرق