دیدن جهان پاره پاره

«از خلوت چیزها» عنوان نمایشگاهی از عكس های «محمد خوشرو» بود كه اخیرا ۸ تا ۱۵ مرداد در گالری مرتضی ممیز خانه هنرمندان برپا شد.
این نمایشگاه از چند منظر ویژگی های منحصر به فردی داشت. نخست آنكه برپایی این نمایشگاه به نوعی جشن تولد یك هنرمند محسوب می شد، دوم ساختار، سبك و شیوه آثار به نمایش درآمده بود كه به طرز ملموس و مشهودی غیرتكراری می نمود و وابستگی تام و تمام آن به صاحب اثر مشخص بود و سومین ویژگی آن نیز به طیف خاص بازدیدكنندگان و اظهارات آنها بازمی گشت كه عموما از هنرمندان شاخص به ویژه از اهالی موسیقی بودند.
این عوامل به علاوه ویژگی شخصیتی و موقعیت شغلی و اجتماعی محمد خوشرو موجب شد تا نمایشگاه «از خلوت چیزها» ویژگی بارزتری پیدا كند كه همین گزارش یكی از محصولات این خصوصیت است.
«یك چیز چیست» موضوع و عنوان یكی از كتاب های مهم «مارتین هایدگر» فیلسوف و متفكر بزرگ آلمانی است. او در رساله «سرچشمه اثر هنری» میان سه چیز تفاوت گذاشته است. یكی آن چیزی كه صرفا «چیز» است به گونه ای «طبیعی» و به سادگی وجود دارد، دوم آن چیزی است كه مورد استفاده دارد و سوم چیزی كه «اثر هنری» است. و خوشرو هم در یادداشتی با عنوان «از خلوت چیزها» كه در كارت دعوت نمایشگاه درج شده چنین نوشته است: «چیزها در خلوت خود فرورفته اند و ما زمانی كه آنها را می طلبیم آشكار می شوند. آشكارگی آنها در نسبتی است كه ما با آنها برقرار می كنیم...»
به نظر می رسد«چیز» در نمایشگاه خوشرو همان «اثر هنری» تعریف هایدگر است. عكس های نمایشگاه هر یك به گونه ای ذهن مخاطب را درگیر می كند عناصر و المان هایی كه در نگاه ما وجود خارجی ندارند اما در نگاه خوشرو عیان بوده اند و او با ابزاری كه عمومیت دارد آنها را از خلوت خود به جلوت ما آورده است. از خلوت چیزها ما را به «دیدن» و جست وجو دعوت می كند، دیدنی كه شاید یكی از ابزار آن «چشم» باشد. طرح ده ها پرسش و حدس وگمان هایی كه در مورد عناصر محصور در قاب عكس ها برای مخاطبان ایجاد می شود، منبعث از تاثیراتی است كه در «یك چیز» كه در حقیقت همان «اثر هنری» است وجود دارد. عكس های محمد خوشرو در زمره آثار انتزاعی با شاكله و كمپوزیسیون خاصی هستند كه به تعداد بینندگانش می تواند قابل تفسیر و تعبیر باشد ولی جالب اینجاست كه احتمال اینكه تفاسیر در مرزهایی به هم نزدیك و حتی منطبق باشند بسیار است. از سوی دیگر انتخاب عنوان برای عكس ها در جهت بخشی و سمت و سو دادن به ذهن مخاطبان بسیار موثر افتاده بود.
«ماه در چاه»، «كوچ ایل»، «در آستانه ورود»، «فرش مادربزرگ»، «شب چهاردهم» و... از عناوین كارهای به نمایش درآمده بود. كیوان سپهر با دیدن اثر «ماه در چاه» در دفتر یادبود می نویسد: ماه در چاه یا ماه و چاه مرا به یاد واگویی غصه های علی در چاه می اندازد.
اساسا مرور اظهار نظرات بینندگان و مخاطبان آثار محمد خوشرو تا حدی می تواند ارزیابی خوبی از تاثیرات بر جای گذاشته نمایشگاه ارائه دهد. به نوعی این «دیدن» از نگاه خوشرو و برهم زدن خلوت چیزها از سوی او بوده است كه ذهن ها و افكار را به خلجان می اندازد و موجب می شود هنرمندان شاخصی چون آیدین آغداشلو، حسین خسروجردی، حبیب صادقی، غلامرضا نامی و دیگران را به ابراز نظر وادارد. آغداشلو خیلی صریح می گوید: من با این هنرمند آشنایی نداشتم و در پاسخ به دعوتی كه از من شده بود به این نمایشگاه آمدم.
از دیدن آثار بسیار لذت بردم. بعضی از نمونه ها در حد آثار بسیار خوب معاصر جهان است. وی در ادامه اضافه می كند: عكاس با دید و بصیرت خاص خود چیزهایی را می بیند كه خیلی گذرا و پنهان از دیده های عادی است. او با مكاشفه و ضبط و ثبت آنها در حقیقت افق تازه ای را نمایش می دهد. خسروجردی نیز با اشاره به وجود تمایز آثار خوشرو با دیگر آثار عكاسی می گوید: این آثار مجموعه ای آبستره را تشكیل می دهند كه وقتی به اجزای آن نزدیك می شویم می توان آن نگاه تجریدی، آنالیز شده و مستقل را در میان آنها یافت. این آثار در واقع نگاهی به جزئیات كوچك، ریز و پنهان اطراف ما است كه گاه به سادگی از كنار آنها عبور می كنیم...
فاضل جمشیدی خواننده می گوید: تصورم از عكاسی ساده تر از اینها بود. ما آقای خوشرو را تازه كشف كردیم. اما حقیقت شاید این باشد كه علی مرادخانی رئیس اسبق مركز موسیقی ارشاد هنگامی كه خوشرو را به سمت ریاست گروه نظارت و ارزشیابی مركز موسیقی منصوب كرد او را كشف كرده است. چرا كه مسئولیت در آن سمت نیاز به نگاهی تیزبینانه و موشكافانه دارد و خوشرو نیز با همین نگاه در آن مقطع به موفقیت نسبی دست پیدا كرد. به هر رو همین موضوع و مسئولیت او در عرصه موسیقی شاید بیشترین تاثیر را در جذب مدعوین موزیسین به نمایشگاه داشته است.
نگاه بر آثار آبستره و انتزاعی از سوی موزیسین ها كه تمامی عمرشان را با هنری انتزاعی سپری می كنند می تواند نگاهی متمایز و جذاب باشد. فرهاد فخرالدینی رهبر اركستر موسیقی ملی می گوید: كارهای قابل تحسینی است. او هوشمندانه كار كرده و از ذره ها دنیایی شگفت انگیز و رویایی ساخته است. محمد سریر رئیس هیات مدیره خانه موسیقی می گوید: شما نگاه به عمق دارید و آنچه كه در این نمایشگاه مطرح است «دیدن» است نه «نگاه» كردن. مسلما این دیدن می تواند بسیاری از جاذبه های طبیعت و زندگی ما مردمان را كشف و عرضه نماید.
اما داود گنجه ای مدیرعامل خانه موسیقی كه خود یكی از قدیمی های مركز موسیقی است به سال ها پیش بازمی گردد و با استناد به نخستین دیدارش با خوشرو در واحد نظارت در دفتر یادبود نمایشگاه چنین می نویسد: از نگاه اول شما را هنرمند دیدم... عمق دید شما در همه تابلوها نمایان است. مجید درخشانی آهنگساز و نوازنده تار با كلماتی زیبا و دلچسب احساس خود را این گونه بیان می كند: با دیدن عكس های زیبای شما به دنیایی آمیخته با نور و رنگ كه در اطراف همه ما وجود دارد ولی ما نمی توانیم آن را ببینیم وارد می شویم و از این همه زیبایی نهفته كه شما آن را به تصویر كشیده اید احساس شادمانی و امید می كنیم.
ایرج نعیمایی مدیرعامل سابق انجمن موسیقی كه خود دستی بر هنر دارد و با خسران و زیان مسئولیت های اجرایی برای هنرمندان از بن دندان و بیخ جان آشنا است بعد از تحسین و آفرین گفتن با جمله ای كوتاه توام با كنایتی عیان به حال خوشرو غبطه می خورد و می گوید: ای كاش خود را زودتر می دیدی... احتمالا خوشرو هم در پاسخ مثل صید ماهی و آب و تازه بودنش را خواهد آورد اما نكته مهم در سخن نعیمایی به «دیدن» خوشرو اشعار دارد كه نكته اصلی و بارز نمایشگاه بود. اما كاشف اصلی خوشرو علی مرادخانی راز این كشف را در نوشته كوتاهش در دفتر یادبود آشكار می كند كه دغدغه من این بود كه محمد خوشرو با تمام استعدادهای ویژه ای كه از او سراغ دارم جای خود را در عرصه آفرینش و ایجاد بیابد...
به نظر می رسد حاصل این نمایشگاه تا حدودی به دغدغه های مرادخانی پاسخ داده باشد.
محمد نوری خواننده پیشكسوت و محبوبی كه بسیار نغزگو و گزیده گو است، بسیار كوتاه و گویا می گوید: تولد خوشرو در هنر عكاسی نعمت بار و ستایش انگیز است. صادق چراغی آهنگساز پرتوان و منزوی كه آخرین اثر او با عنوان «از خشت و خاك» با صدای علیرضا قربانی به تازگی منتشر شده است، در اظهارنظری ارزشمند می نویسد: این روزها كه با دنیای مولانا زندگی می كنم در بیت بیت نجواهایش دعوت او را می شنوم كه از آدمی می خواهد با تامل و اندیشه اسیر ظاهر مسائل نماند. دعوت او، دعوت به دوباره دیدن است. از او غرور را می آموزم. غرور به اینكه آدمی فراتر از موجودی است كه این روزها این همه تحقیر به خود روا می دارد و یا دیگران به او تحمیل می كنند. عكس هایی كه حاصل نگاه و تامل شما در چیزها است به من گوشزد می كرد كه چیزی را ورای ظاهر چیزها ببینم. نگاه دوباره و همین كافی است...
احمد مسجدجامعی وزیر سابق فرهنگ و ارشاد اسلامی هم یكی دیگر از بازدیدكنندگان نمایشگاه بود. با توجه به انتشار مجموعه آثار خوشرو در قالب كتاب «خیال» كه با مساعدت مسجد جامعی منتشر شده است می توان این وزیر سابق را به عنوان یكی از حامیان و بانیان كشف این استعداد سهیم كرد. او درباره خوشرو و نمایشگاهش می گوید: نگاه این هنرمند نگاه ویژه ای بین امر واقع و انتزاع است. درست است كه او از فضای واقعی عكس گرفته است ولی این فضا هیچ گاه در طبیعت دیده نمی شود.
از این حیث آثار خوشر و كاملا ارزشمند است. حبیب صادقی نقاش و مدیر موزه هنرهای معاصر تهران در اظهار نظری كارشناسانه می گوید: این آثار به زوایای پنهان توجه دارد و در این خصوص مكاشفه های فاخری را انجام داده است. آثار او در معرض یك زاویه قرار گرفتن نیست بلكه در پشت آنها اندیشه ای خوابیده است. در كل این آثار مجموعه بسیار خوبی را تشكیل داده كه متنوع، جدید، باطنی و مشرقی است. غلامرضا نامی از هنرمندان و نقاشان نامی معاصر پس از بازدیدی موشكافانه از عكس ها كه بیشتر به مطالعه شبیه بود تا نگاه به عكس گفت: آثار این هنرمند مجموعه ای از حس و احساس است كه مرا غافلگیر كرده است. فكر نمی كردم ایشان تا این حد با زبانی لطیف و حسی قوی صحبت خود را به تصویر بكشد.
وی افزود: بین هنرها مرزی وجود ندارد. در آثار خوشرو نوعی دید آرتیستی و نقاش گونه وجود دارد كه بر جذابیت كار او افزوده است. همچنین نوعی ایهام نیز در برخی آثار هست كه این امر در مذاق بیننده جست وجوگر خوش می آید. اما نظرات خوشرو كه پس از كناره گیری از سمت نظارت مركز موسیقی گام در وادی هنر و عكاسی گذاشته و در فاصله ای كمتر از سه سال كارش را در متر و معیار برگزاری نمایشگاه ارائه داده است، خیلی به نوع آثارش نزدیك است. او می گوید: من همیشه از خودم می پرسم بودن من با نبودنم برای دیگران چه فرقی می كند اما وقتی آثارت را به معرض نمایش می گذاری یعنی می كوشی بیان كنی كه من هستم و این می تواند مفید باشد. خوشرو درباره فضای عكس هایش می افزاید: جهان عكس های من دنیای انتزاعی است و انتزاع یعنی بیان تكه تكه ای از جهان كه به آن متعلقیم جهانی كه همه نشانه هایش خرد شده و تكه تكه شده است.
این «محمد» همان برادر كوچك تر اخوان «خوشرو» است كه هریك روزگاری بر صدر سیاست و پست های وزارت و وكالت و سفارت می نشستند و سایه بر سر برادر كوچك تر داشتند... اما گردش روزگار صدر و ذیل مسندها را برهم زده است و اینك برادر كوچك با درایت و هوشمندی خود راهی را برگزیده است كه به قول سعدی بر صدر نشیند و با گردش روزگار و گذشت زمان صدرنشینی خود را استوارتر كند.

گزارشی از برپایی نمایشگاه «از خلوت چیزها» گزیده ای از عكس های محمد خوشرو در خانه هنرمندان ایران
حمیدرضا عاطفی

منبع : روزنامه شرق