روابط استراتژیک چین و روسیه

اخیراً شركت گاز پروم روسیه اعلام كرد كه ساخت خط لوله ای كه گاز روسیه را به چین منتقل می كند، به زودی آغاز خواهد نمود. این خط لوله، گاز را از غرب سیبری به استان های غربی چین منتقل خواهد كرد و هزینه ای بالغ بر ۹ تا ۵ میلیارد دلار را دربرخواهد داشت. به علاوه شركت گاز پروم اعلام كرده است كه درصدد احداث خط لوله دیگری از منطقه شرق دور روسیه به استان هیلونگ جیانگ چین است. این دو خط لوله، در مجموع سالانه حدود ۶۸ میلیارد مترمكعب گاز را به چین انتقال خواهد داد، بر طبق پیش بینی ها عملیات اجرایی این خطوط تا سال ۲۰۱۱ میلادی به اتمام خواهد رسید. ورود جدی چین به عرصه انرژی روسیه، نشانگر گسترش ابعاد روابط این دو قدرت بزرگ است.
● ابعاد مشاركت استراتژیك چین و روسیه
در وضعیت فعلی، روابط چین و روسیه در سطح بسیار بالایی قرار دارد. آن گونه كه دو كشور بارها اعلام داشته اند، مشاركت استراتژیك، چارچوب روابط آنان را تشكیل می دهند. محدود بازیگرانی در عرصه بین المللی واجد چنین سطحی از روابط هستند، زیرا چنین شرایطی نیازمند برخورداری از منابع مشترك گسترده و عدم وجود رقابت های جدی میان طرفین است. مشاركت استراتژیك چین و روسیه، واجد سه جنبه اساسی است كه به ترتیب آن ها را بررسی خواهیم نمود.
● بعد امنیتی
اساساً نقطه آغاز بهبود روابط دو جانبه چین و روسیه به عنوان میراث دار اتحاد شوروی در دوران پس از جنگ سرد، منافع مشترك امنیتی بود. این دو كشور در سطح منطقه، خواهان ثبات بودند و حل و فصل اختلافات مرزی باقیمانده از دوران جنگ سرد را اولویت مهم در دستور كار روابط كار دو جانبه می دانستند.
به علاوه چین كه از اواسط دهه ۱۹۹۰ میلادی به سرعت در پی ترجمه توان اقتصادی خود در عرصه نظامی برآمده است، نیاز جدی به تسلیحات دارد. تسلیحاتی كه به دلیل تحریم چین توسط غربی ها بایداز جانب روسیه تأمین شود. بر این مبنا می توان بعد امنیتی را به عنوان نقطه عزیمت حركت دو كشور در مسیر مشاركت استراتژیك قلمداد كرد.
چین در حال حاضر، مهم ترین خریدار تسلیحات روسی است و آنگونه كه بحران هسته ای ایران و كره شمالی نشان می دهد، در عرصه امنیت بین المللی نیزاین دو كشور همسویی و همكاری های نزدیكی با یكدیگر پی ریزی كرده اند. سازمان همكاری شانگهای به عنوان یكی از اولین تجربه های شرقی سازمان های بین المللی نیز سازمانی است كه این دو كشور، مهم ترین و محوری ترین نقش را در ایجاد و پیشبرد آن دارند.
این سازمان از آن رو نشان دهنده اهمیت بعد امنیتی در روابط چین و روسیه است كه در آغاز تأسیس، اهداف خود را آشكارا «امنیتی» اعلام كرد و در اعلامیه تأسیس، مبارزه با سه تهدید امنیتی تروریسم، تجزیه طلبی و افراط گرایی پای فشرد.
● بعد سیاسی
بعد سیاسی مشاركت استراتژیك چین و روسیه، به تدریج و به آرامی شكل گرفت. اما با روی كارآمدن پوتین در روسیه، این بعد نیز رو به گسترش و تعمیق نهاد. در بعد سیاسی، چین و روسیه در تلاشند تا با همكاری یكدیگر از یك سو از تسلط كامل نظم هژمونیكی كه ایالات متحده در پی تثبیت آن است جلوگیری كنند و از سوی دیگر می كوشند تا نظم بین المللی مطلوب خود را پی ریزی نمایند.
در این راستا، دو كشور در سال ۲۰۰۵ و در پی دیدار رییس جمهور چین از روسیه، اعلامیه مشتركی با عنوان «نظم بین المللی در قرن ۲۱» منتشر كردند و در آن ویژگی های مطلوب مورد نظر خود را بیان داشتند.
بنیان این اعلامیه مشترك بر رد و مقابله با یكجانبه گرایی از یك سو و تقویت چند جانبه گرایی از دیگر سو، استوار بود. بر این مبنا، می توان گفت كه در بعد سیاسی مشاركت استراتژیك، این دو در پی تغییر نظم موجود بین المللی در سطوح منطقه ای و كلان و پی ریزی نظم مطلوب خود در این عرصه ها برآمدند.
سازمان ملل متحد و سایر سازمان های سیاسی و امنیتی بین المللی نیز جلوه جهانی بعد سیاسی مشاركت استراتژیك چین و روسیه را به نمایش می گذارد. در این سازمان ها، دو كشور عموماً پیرامون مسایل مهم در سیاست و امنیت بین المللی، موضوعی مشترك اتخاذ می كنند و بدین وسیله نقش و تأثیرگذاری خود را بر این مسایل افزایش می دهند.
قطعنامه های شورای امنیت به ویژه در مورد بحران های بین المللی و به خصوص پیرامون مسأله عراق، بحران هسته ای كره شمالی و ایران، این همكاری را به خوبی ترسیم می كند به علاوه مواضع مشترك این دو كشور در آژانس بین المللی انرژی اتمی را می توان نماد دیگری از بعد سیاسی مشاركت استراتژیك چین و روسیه دانست.
● بعد اقتصادی
بعد اقتصادی، یكی دیگر از وجوه رو به گسترش روابط چین و روسیه به شمار می آید. گرچه اهمیت این بعد در وضعیت فعلی قابل مقایسه با ابعاد سیاسی و امنیتی روابط دو كشور نیست، اما گسترش سریع آن بر اهمیت آن می افزاید، حجم تجاری چین و روسیه در سال ،۲۰۰۵ حدود ۳۰ میلیارد دلار بود كه در مقام مقایسه، ۱ درصد حجم تجارت دوجانبه چین و ایالات متحده را تشكیل می دهد.
از این حجم تجارت بین دو كشور، بیش از ۱۵ میلیارد دلار را صادرات روسیه به چین و حدود ۲/۱۳ میلیارد دلار را صادرات چین تشكیل می دهد. طی سه ماهه اول سال ،۲۰۰۶ تجارت دو جانبه آن ها، بالغ بر ۱۲ میلیارد دلار گردیده كه رشدی ۵۳ درصدی را در قیاس با سال گذشته نشان می دهد.
از دیگر جنبه های روابط اقتصادی دو كشور، سرمایه گذاری و امضای موافقت نامه های مختلف اقتصادی است كه در سال های اخیر به سرعت گسترش یافته است. در سال ،۲۰۰۵ چین و روسیه فقط در دوره ای كه كمیسیون مشترك اقتصادی و تجاری آنان در مسكو تشكیل شد، یازده موافقت نامه به ارزش تقریبی ۵۴۰ میلیون دلار به امضا رساندند.
در طول برگزاری اجلاس اخیر سران سازمان همكاری شانگهای، شركت های دو كشور ۳۲ قرارداد بزرگ اقتصادی به امضا رساندند كه ارزش آن ۴۸/۲ میلیارد دلار بود و حوزه هایی همچون ساخت ماشین آلات انرژی را در برمی گرفت.
شركت های چینی، سرمایه گذاری عمده ای را در روسیه به انجام رسانده اند كه عمدتاً منطقه سیبری و شرق دور روسیه را دربرمی گیرد. همكاری دو كشور در حوزه سرمایه گذاری نیز به سرعت رشد یافته است. سال گذشته، چین و روسیه، موافقت نامه های سرمایه گذاری به ارزش بیش از ۲ میلیارد دلار به امضا رساندند. اما حوزه ای از همكاری های اقتصادی دو كشور كه از ارزش و اهمیت استراتژیك برخوردار است، حوزه انرژی است. زیرا امنیت انرژی در وضعیت فعلی یكی از چالش های استراتژیك چین به شمار می آید و این كشور به این مسأله نه از زاویه اقتصادی مصرف بلكه از زاویه امنیت ملی می نگرد.
روسیه پنجمین تأمین كننده نفت خارجی چین است و سالانه ۱۵ میلیون تن نفت به این كشور صادر می كند. طی سفر اخیر پوتین به چین، دو طرف در مورد احداث خط لوله نفتی به ارزش یازده و نیم میلیارد دلار كه انگارسك در سیبری را به پالایشگاه داكینگ در شرق چین متصل می سازد، به توافق رسیدند.
همانگونه كه در ابتدای بحث اشاره شد در عرصه گاز نیز دو كشور برای ایجاد دو خط لوله گاز، هر یك به ظرفیت انتقالی چهل میلیارد مترمكعب در هر سال، به توافق رسیدند كه احداث این دو خط لوله، طی پنج سال آینده به اتمام خواهد رسید و از سال ،۲۰۱۱ چین به یكی از واردكنندگان عمده گاز روسیه تبدیل خواهد شد.
در دیگر حوزه های انرژی نیز روسیه سالانه بین ۳۰۰ تا ۹۰۰ میلیون كیلو وات برق به چین صادر می كند. قرار است تا سال ۲۰۱۰ به ۱۸ میلیارد كیلووات افزایش یابد و نیاز برق دو استان از ۲۳ استان چین را پاسخ گوید. ورود جدی و گسترده به حوزه انرژی روسیه و اتصالات زیربنایی كه از این طریق میان دو كشور برقرار خواهد شد، احتمالاً در سال های آینده، موجبات تعمیق مشاركت استراتژیك دو كشور را فراهم خواهد كرد. در مجموع می توان گفت كه روابط روسیه و چین در آینده، احتمالاً رو به گسترش و تعمیق خواهد بود. زیرا ابعاد منافع مشترك آن ها، پیوسته رو به گسترش است و با افزوده شدن بعد اقتصادی به آن، ارتقای این روابط از عقلانیت و الزام بیشتری برخوردار می گردد.

ام البنین توحیدی
مركز مطالعات روسیه؛ آسیای مركزی و قفقاز

منبع : روزنامه جوان