ترکمنستان، جولانگاه قدرت های بزرگ

پس از درگذشت «صفرمراد نیازاف» رییس جمهوری سابق تركمنستان در سی ام آذر ماه پارسال كشورهای روسیه، چین، آمریكا و برخی كشورهای اروپایی رقابت خود را برای نفوذ بیشتر در این كشور سرشار از نفت و گاز تشدید كرده اند.در این راستا، روسای جمهوری این كشورها به بهانه های مختلف با ارسال پیام های تسلیت، تبریك و اعزام مقامات عالی رتبه خود در تلاش برای جلب نظر «قربان قلی بردی محمداف» رییس جمهوری جدید تركمنستان به سوی خود دارند.
در این میان رقابت روسیه و آمریكا بیش از دیگر كشورهاست بطوریكه آمریكا با رایزنی های زیاد قصد اعزام یك گروه از كارشناسان نظامی خود به تركمنستان در اواخر فروردین ماه را داشت ولی گفته می شود، روسیه بطور تلویحی ضمن هشدار به بردی محمداف مانع از اعزام این گروه شده است.
گفته می شود سفر«سرگئی لاوروف» وزیر خارجه روسیه در پانزدهم فروردین ماه به تركمنستان و دیدار با بردی محمداف برای ممانعت از اعزام گروه نظامی آمریكا بوده است. سفر لاوروف قبل از اعزام كارشناسان نظامی آمریكا به تركمنستان تنظیم شد تا وزیر امور خارجه روسیه هشدارهای لازم به عواقب حضور كارشناسان نظامی آمریكادرتركمنستان را به بردی محمداف گوشزد كند. این منبع آگاه تاكید كرد: در حقیقت با سفر لاوروف به تركمنستان،اعزام گروه كارشناسان آمریكایی به این كشور منتفی شده است.
رسانه های تركمنستان و روسیه در سفر لاوروف به عشق آباد بدون اشاره به جزییات این دیدار تنها اعلام كردند كه طرفین مسایل مهم منطقه ای و بین المللی را مورد بحث قرار دادند.این رسانه ها گسترش روابط بین دو كشور را برجسته كردند و به نقل از بردی محمداف نوشتند: تركمنستان همچنان پایبند به انجام همه مفاد تعهدات از جمله صدور گاز به روسیه است. گفته می شود، لاوروف در این دیدار بر پایبندی تركمنستان بر موضوع اصل «بیطرفی» این كشور تاكید كرده است.
این سخن بدان معناست كه تركمنستان حق ایجاد پایگاه یا قبول كارشناسان نظامی از سوی كشور دیگری را ندارد و باید همچنان پایبندی خود را بر اصل بیطرفی كه از سوی سازمان ملل متحد تایید شده، حفظ كند. انجام اصل بیطرفی از سوی تركمنستان برای جمهوری اسلامی نیز بسیار مفید است چرا كه كشورمان از عدم استقرار پایگاه های نظامی از سوی كشورهای غربی به ویژه آمریكا مطمئن خواهد بود.وزیر خارجه روسیه از سوی دیگر در مصاحبه با خبرگزاری تركمنستان تاكید كرده است: هر مشكل یا معضلی كه در روابط بین دو كشور باشد باید به صورت مسالمت آمیز و بدون تنش حل و فصل شود.
به هر حال چرا كشور تركمنستان برای آمریكا، روسیه، چین و برخی كشورهای اروپایی از اهمیت زیادی برخوردار است؟در پاسخ به این سئوال باید گفت كه تركمنستان یكی از بزرگترین مناطق جهان در زمینه ذخایر سرشار گاز و نفت است بطوریكه براساس آمارهای ارایه شده، ذخایر گازی این كشور بیش از ۴۴‎/۵تریلیون مترمكعب گاز برآورد می شود.
بدین ترتیب هرگونه تغییرات در سیاست های خارجی و داخلی این كشور با چگونگی تامین امنیت انرژی جهان بویژه كشورهای اروپایی ارتباط مستقیم دارد.شركت ملی «گازپروم» روسیه كه در امور تامین مصرف داخلی و صادرات گاز به كشورهای خارجی بویژه اروپا بیشتر به گاز تركمنستان (خرید سالانه حدود ۶۰ میلیارد مترمكعب گاز) وابسته است به آسانی اجازه نفوذ هرچه بیشتر آمریكا در تركمنستان را نخواهد داد.
روسیه در حقیقت انحصار صدور گاز تركمنستان را بطور كامل در اختیار دارد و گاز تركمن را با نرخ ۱۰۰دلار برای هرهزارمتر مكعب خریداری و با نرخ ۳۰۰دلار برای هر هزار مترمكعب در اختیاركشورهای مصرف كننده قرار می دهد.
اما،آمریكا و كشورهای اروپایی درصد یافتن راه حلی برای صدورگاز تركمنستان بدون واسطه روسیه هستند و در این زمینه مسیر انتقال خط لوله «ترانس خزر» را مطرح می كنند. البته برای آمریكا كشور تركمنستان تنها به دلیل همجواری این كشور با جمهوری اسلامی ایران، افغانستان و تقریبا با روسیه دارای اهمیت است.
گفته می شود،هم اكنون هواپیماهای ناتو از فرودگاه عشق آباد برای سوختگیری و برخی كنترل های فنی هواپیما استفاده می كنندو در این راستا حدود ۳۰نظامی آمریكایی در قالب نیروهای خدماتی در این فرودگاه مستقر هستند.با این وجود، توجه كشورهای اروپایی به تركمنستان به دلیل ذخایر عظیم گاز در این كشور است و به همین دلیل همواره تحولات این كشور را از نزدیك پیگیری می نمایند.
این كشورها خواستارایجاد مسیرهای جدید واردات گاز و نفت به غیر از مسیر روسیه آن هم بیشتر از طریق تركمنستان هستند.طرح احداث خط لوله گاز ترانس خزر كه قرار بود انحصار روسیه را در امور مسیرهای انتقال گاز از بین ببرد از سوی «صفرمراد نیازاف» رییس جمهوری سابق تركمنستان بلوكه شد ولی با انتخاب بردی محمداف به سمت ریاست جمهوری، كشورهای غربی برای ازسرگیری بررسی مجدد این طرح امیدوار شده اند.در این راستا، دو مقام مهم كشورهای اروپایی یعنی وزیر خارجه آلمان و رییس دوره ای سازمان امنیت و همكاری اروپا از آبان ماه پارسال تاكنون دو نوبت به تركمنستان سفر كرده اند.
محور مذاكرات این افراد در زمینه بحث انرژی، نفت و گاز و نحوه مشاركت اروپایی ها در زمینه اكتشاف و ایجاد خطوط جدید گاز بوده است.اما، گسترش هرچه بیشتر رابطه تركمنستان با چین به دو سال گذشته برمی گردد و در این راستا «صفرمراد نیازاف» رییس جمهوری فقید تركمنستان در فروردین ماه پارسال در سفر به چین، قراردادی مبنی بر صادرات گاز به این كشور امضا كرد.البته دسترسی به بازارهای انرژی آسیای مركزی در حقیقت یك نوع رقابت پنهان بین چین و روسیه را نیز ایجاد كرده است.
به هرحال، به عقیده تحلیلگران سیاسی، كشور روسیه به دلیل داشتن مزیت های فراوان از جمله زیر سلطه داشتن كشورهای آسیای مركزی در دوران اتحاد جماهیر شوروی سابق از امتیاز ویژه در مقایسه با دیگر كشورهای رقیب برخوردار است.بااین وجود، چین در سال های اخیر بویژه پس از درگذشت نیازاف توجه زیادی به كشورهای آسیای مركزی به دلیل نزدیكی جغرافیایی و موقعیت استراتژیكی از نظر نظامی، سیاسی و اقتصادی دارد.
در این راستا، چین سرمایه گذاری كلانی درطرح های مختلف در تركمنستان انجام داده و یا در دست انجام دارد كه از جمله آن می توان به انعقاد قرارداد احداث كارخانه كودشیمیایی و شیشه سازی به ارزش بیش از ۳۲۰میلیون دلار در بهمن پارسال اشاره كرد.
متقابلا تركمنستان نیز از گسترش روابط با كشور چین استقبال می كند بطوریكه در انتخابات ریاست جمهوری این كشور تنها خبرنگاران چینی برای پوشش خبری این انتخابات دعوت شده بودند و تاكنون فقط خبرنگاران چینی بابردی محمداف مصاحبه كرده اند.
بردی محمداف رییس جمهوری تركمنستان گذشته جاری تاكید كرد: طرح احداث خط لوله انتقال گاز تركمنستان به چین از اولویت های اصلی دولت جدید این كشور است.براساس قرارداد منعقده پارسال بین چین و تركمنستان، قرار است عشق آباد از سال ۲۰۰۹میلادی به مدت ۳۰سال، سالانه ۳۰میلیارد مترمكعب گاز به چین صادر كند.
البته، چین علاوه بر گاز تركمنستان به نفت این كشور و دیگركشورهای آسیای مركزی چشم دوخته است.شركت ملی نفت چین در سال ۲۰۰۵میلادی با پرداخت بیش از چهار میلیارد دلار بزرگترین شركت نفتی قزاقستان «پترو قزاقستان» را خریداری كرد وبرای احداث خط لوله انتقال نفت كه قرار است نفت به چین صادر شود نیز ۷۰۰میلیون دلار سرمایه گذاری كرده است.به نظر می رسد به رغم رقابت پنهانی چین و روسیه برای تصاحب بازارهای كشورهای آسیای مركزی هر دو كشور در مخالفت با حضور نظامی آمریكا و كشورهای غربی در آسیای مركزی دیدگاه مشترك دارند.

منبع : روزنامه ابرار