متحدان غیرمتعهد

پرچم <نه شرقی، نه غربی> که بر فراز <جزیره ثبات> بالا‌ رفت، انقلا‌بیون معترض به اردوگاه کاپیتالیسم و منتقد به خیمه کمونیسم رسم بی‌طرفی را در طرفداری از غیر متعهدها دیدند و ابراهیم یزدی وزیر خارجه دولت موقت خروج از پیمان سنتو را اعلا‌م و در سفر به هاوانا در شهریور ۱۳۵۸، با شرکت در اجلا‌س سران جنبش عدم تعهد رسما پیوستن ایران به این جنبش را اعلا‌م کرد.
ابراهیم یزدی سال‌ها بعد روایت ناخرسندی برخی جریانات داخلی از این اقدام را نقل کرد که گفته بودند: <مگر مسلمان می‌تواند <غیرمتعهد> باشد! اسلا‌میت با تعهد همراه است>!در سالگرد عضویت ایران در جنبش عدم تعهد یکی از اعضای همان جنبش جنگی هشت‌ساله با ایران را کلید زد. غیرمتعهد‌ها میداندار شدند تا بلکه آتش جنگ دو همسایه را بخوابانند؛ اولین تلا‌ششان که تشکیل یک کمیته حسن نیت مرکب از نمایندگان دولت‌های کوبا، یوگسلا‌وی، الجزایر، زامبیا، هند، پاکستان و سازمان آزادیبخش فلسطین بود با مخالفت نخست‌وزیر وقت ایران ناکام ماند که در آبان ۱۳۵۹ گفته بود تا وقتی نیروهای عراقی خاک ایران را ترک نکرده‌اند تهران هیچ آتش‌بسی را قبول نخواهد کرد. بعد از گذشت چند روز رئیس‌جمهور وقت ایران در نامه‌ای خطاب به سران کشورهای غیرمتعهد خواستار موضعگیری آنها در مقابل تجاوز عراق شد. غیرمتعهد‌ها نشست و برخاستشان به گفتن و شنیدن گذشت تا اینکه قرعه فال میزبانی اجلا‌س سران در سال ۱۳۶۱ را به نام عراق زدند؛ تهران ساز مخالف زد و برای تغییر محل اجلا‌س جمعا ۳۵۰ ملا‌قات ترتیب داد تا کرسی میزبانی را از عراق به هند منتقل کند.
اجلا‌س هفتم غیر متعهدها در دهلی نو، دستاوردی برای تهران بود که گوی میزبانی و ریاست غیرمتعهدها را از دشمنش ربوده و به هندی‌ها بخشیده بود اما وقتی در آنجا قرار بر رای‌گیری درباره دو کشور متخاصم شد، از بین ۵۶ عضو، ۵۳ کشور به نفع عراق موضع گرفتند و ایران در کنار لیبی، سوریه و کره شمالی تنها ماند. ‌ صندلی‌های خالی وزرای خارجه عدم تعهد در تهران که از ۱۱۸ کشور تنها ۵۶ عضو آن در سطح وزیر راهی ایران شدند و گلا‌یه‌های منوچهر متکی وزیر خارجه که از برخی اقدامات آمریکا برای جلوگیری از حضور وزرای خارجه‌کشورهای عدم تعهد در اجلا‌‌س تهران انتقاد کرده بود، پس از ربع قرن قصه هم داستانی ما و این متحدین غیرمتعهد را به تصویر کشید؛ همان دوسوم کشورهای جهان که متکی در سخنرانی‌اش در شورای امنیت، حمایتشان از برنامه هسته‌ای ایران را به رخ کشید و پیش‌تر از آن پیشنهاد داده بود جنبش عدم تعهد به همراه اسپانیا، ایتالیا و سازمان کنفرانس اسلا‌می می‌توانند به ۱+۵ در مذاکرات هسته‌ای بپیوندد.
اگر جنگ ایران و عراق در سال‌های اوج تخاصم دو بلوک، مایه تحرک غیرمتعهدها بود، پس از فروپاشی اردوگاه شرق این پرونده هسته‌ای ایران بود که در لوای آن توانستند خودی در عرصه جهانی نشان دهند و چه در بین ۳۵ عضو شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و چه در شورای امنیت سازمان ملل بر خود عبای هویتی مستقل بدوزند. تمجید و تحسین از <حمایت‌های بی‌دریغ اعضای جنبش عدم تعهد از فعالیت‌های هسته‌ای ایران> با چشم‌پوشی از رای منفی هند و برخی دیگر از اعضای عدم تعهد در شورای حکام در سپتامبر ۲۰۰۵، رای مثبت برخی دیگر از اعضا به ارجاع پرونده هسته‌ای به شورای امنیت علیرغم انتشار بیانیه‌ای در مخالفت با آن و همسرایی قطر، اندونزی و آفریقای جنوبی با قطعنامه‌های تحریم شورای امنیت امکان‌پذیر است.
چه اینکه نهایت توان عدم‌تعهدها در شورای حکام (گروه نم) جز حمایت‌های لفظی از حق ایران در بهره‌گیری از انرژی اتمی و حمایت از حل و فصل مسالمت‌آمیز مساله ایران، گنجاندن درخواست از اسرائیل برای امضای ان‌پی‌تی، خاورمیانه عاری از سلا‌ح‌های کشتار جمعی و... بیشتر حکایت بغض اسرائیل بوده تا حب ایران.
در جریان تصویب قطعنامه ۱۷۴۷ شورای امنیت هم که آفریقای جنوبی به عنوان عضو غیردائم شورای امنیت و رئیس دوره‌ای شورا در ماه مارس، یک سلسله پیشنهاد برای اصلا‌ح متن پیش نویس قطعنامه ارائه داد و مورد حمایت اندونزی و قطر(دو عضو دیگر جنبش عدم تعهد) هم قرار گرفت؛ بریتانیا، فرانسه و آمریکا این پیشنهاد را مفرط خواندند و رد کردند و سر آخر نماینده آفریقای جنوبی معترف به ناکامی تلا‌ش‌هایشان، دلداری می‌دهد که < به آنچه خواستیم نرسیدیم، اما متن بهتر از اول است. >از سویی لا‌بی‌های عیان و نهان آمریکا با برزیل، هند، آفریقای جنوبی، اندونزی و مصر در جریان است که می‌کوشد حتی در صفوف غیرمتحد غیرمتعهدین هم علیه ایران یارگیری کند. عدم تعهد دیگر تکلف گریز از تعهد در ساختار فعلی نظام بین‌الملل را ندارد و همین عامل تردید در تعهد آنان به همپیمانی در پرونده هسته‌ای است. در این اردوگاه گریز از تعهد، چه بسیار کشورها که سرگرم مشکلا‌ت خویشند و چه بسیاری دیگر که روابطمان با آنها عاری از مشکل نیست. در این شرایط کرسی‌های خالی خود گواهی است بر تشتت آرای اعضای جنبشی که فقر مالی اکثر اعضا و پراکندگی فرهنگی، سیاسی و جغرافیایی آنها به انسجامش لطمه زده است و دیگر نمی‌توان در صف غیرمتعهدین در جست‌وجوی متحدین متعهد گشت. ‌

سرگه بارسقیان

منبع : روزنامه اعتماد ملی