مروری بر تاریخچه جنایات شیمیایی صدام علیه ایران

● نفس های مسموم استعمار
به جرات می توان گفت سلاح های شیمیایی تنها سلاح های جنگی هستند که بیشترین و قدیمی ترین معاهدات بین المللی برای منع کاربرد آن وجود دارد. به دلیل ماهیت غیرانسانی و وحشیانه اینگونه سلاح ها از قرن ها پیش که از سلاح های شیمیایی در شکل ابتدایی آن و در جنگ ها استفاده می شد قراردادهای مختلفی برای ممنوع ساختن آن شکل گرفت.
اولین قرارداد بین المللی برای محدودسازی استفاده از سلاح های شیمیایی به سال ۱۶۷۵ میلادی برمی گردد. هنگامی که فرانسه و آلمان با امضای موافقتنامه ای در استراسبورگ درباره ممنوعیت کاربرد گلوله های سمی به توافق رسیدند. دویست سال بعد در سال ۱۸۷۴.م. کنوانسیون بروکسل درباره حقوق و قوانین جنگ کابرد سموم یا سلاح های سمی و نیز سلاح ها ،پرتابه ها و موادی را که باعث مصدومیت و رنج غیرمعمول می شود ممنوع اعلام کرد.
پیش از پایان قرن نوزدهم و در سال ۱۸۹۹. م کنفرانس بین المللی صلح در لاهه برپا شد و منجر به امضای موافقتنامه ای در ممنوعیت استفاده از پرتابه های جنگی محتوی گاز سمی گردید.
با وجود این سه توافقنامه بین المللی در طول جنگ جهانی اول (۱۹۱۸-۱۹۱۴) جهان شاهد هولناک ترین کشتارهای ناشی از کاربرد سلاح های شیمیایی بود. تلفات بی شمار و حملات وسیع شیمیایی با به کارگیری شیوه های نوین کاربرد گازها و مواد سمی مهلک و ناتوان کننده در این جنگ باعث بروز نگرانی های عمیقی در سطح جهان گردید و منجر به انعقاد یکی از معروف ترین معاهدات بین المللی عدم کاربرد سلاح های شیمیایی؛ یعنی پروتکل ۱۹۲۵ ژنو شد که در آن کاربرد گازهای خفه کننده سمی یا سایر گازها و نیز شیوه های جنگ میکروبی منع شده است. اکثر کشورهای جهان از جمله ایران و عراق این پروتکل را امضا نمودند.
با وجود امضای این پروتکل توسط بسیاری از کشورهای جهان این معاهده دارای نقصان بسیار بزرگی بود و آن اینکه تنها ناظر به ممنوعیت کاربرد سلاح های شیمیایی یا میکروبی بود و توسعه تولید و انباشت این سلاح ها را منع نمی کرد. به علاوه بسیاری از کشورهای جهان این پروتکل را با این تبصره امضا نمودند که حق کاربرد سلاح های شمیایی را علیه کشورهای غیرعضو پروتکل و نیز مقابله به مثل در صورت حمله شیمیایی به کشورشان را برای آن مجاز می دانست.
در سال ۱۹۷۱. م و برای برطرف نمودن نواقص پروتکل ۱۹۲۵ ژنو کمیته خلع سلاح سازمان ملل- که بعدها به کنفرانس خلع سلاح تبدیل شد- متن نهایی کنوانسیون منع توسعه تولید و انباشت و کاربرد سلاح های بیولوژیک (میکروبی) که به کنوانسیون سلاح های بیولوژیک BWC معروف است را آماده نمود. این کنوانسیون به صراحت کشورهای عضو را متعهد می سازد مذاکرات خود را تا حصول این معاهده بین المللی برای منع سلاح های شیمیایی دنبال نمایند و لذا از همان زمان مذاکرات مربوط به تهیه متن کنوانسیون سلاح های شیمیایی به صورت جدی آغاز شد. به دنبال نزدیک به ۲۰ سال مذاکرات فشرده در کنفرانس خلع سلاح سرانجام متن نهایی کنوانسیون سلاح های شیمیایی نیز در سال ۱۹۹۲. م آماده و مورد توافق اعضا واقع گردید. این کنوانسیون در ۱۳ ژانویه ۱۹۹۳. م طی مراسمی در پاریس به امضای ۱۳۰ کشور جهان و سپس به امضای دبیرکل سازمان ملل نیز رسید. کشورهای امضاکننده این کنوانسیون می بایستی آن را در مجالس خود نیز به تصویب برسانند و بر اساس مفاد کنوانسیون ۱۸۰ روز پس از به تصویب رسیدن کنوانسیون توسط شصت و پنجمین کشور عضو این کنوانسیون لازم الاجرا خواهد شد. بدین ترتیب در روز ۲۹ آوریل ۱۹۹۷ کنوانسیون سلاح های شیمیایی به طور رسمی لازم الاجرا شد. از زمان امضا شدن کنوانسیون سلاح های شیمیایی تا لازم الاجرا شدن آن (۱۹۹۷ل-۱۹۹۳. م) مسئولیت فراهم نمودن ساز و کارهای اجرایی شدن کنوانسیون و چگونگی آن به عهده کمیسیون مقدماتی بود که در لاهه استقرار داشت. با لازم الاجرا شدن کنوانسیون در سال ۱۹۹۷. م مسوولیت حسن اجرای مفاد کنوانسیون از جمله برنامه های راستی آزمایی و بازرسی ها و آموزش بازرسان و سایر امور اجرایی کنوانسیون به عهده سازمانی تحت عنوان سازمان منع سلاح های شیمیایی (OPWC) گذاشته شد که مقر آن در شهر لاهه هلند بوده و محل دائمی اجلاس های سالیانه و سایر اجتماعات رسمی کشورهای عضو کنوانسیون می باشد.
هرچند که مواد سمی و کشنده حتی در جنگ های باستان برای از پا درآوردن دشمن مورد استفاده قرار می گرفت اما کاربرد وسیع سلاح های شیمیایی به شکل مدرن آن در جنگ اول جهانی رخ داد.
در روز ۲۲ آوریل ۱۹۱۵. م که به عنوان روز تولد جنگ شیمیایی نام گرفت، در شهر ایپر بلژیک ارتش آلمان با استفاده از کپسول های محتوی گاز خفه کننده کلر هزاران نفر از سربازان متفقین را در جبهه مخالف از پای درآورد و از آن پس طرفین درگیر به صورت مکرر و در مقیاس وسیع از انواع سلاح های شیمیایی علیه یکدیگر استفاده کردند.
در طول همین جنگ بود که برای اولین بار عامل شیمیایی ناتوان کننده خردل (سولفور موستارد)- که به عنوان عامل تاول زا نیز شناخته می شود- توسط ارتش آلمان مورد استفاده واقع شد. (۱۹۱۷- جبهه ایپر در بلژیک) تلفات هولناک سلاح های شیمیایی در جنگ اول جهانی فوق تصور بود؛ یک میلیون مصدوم و بیش از نود هزار کشته که حاصل به کارگیری حدود ۱۲۴ هزار تن انواع سلاح های مهلک و ناتوان کننده شیمیایی بود.
هرچند با امضای پروتکل ۱۹۲۵ ژنو کاربرد این سلاحها بعد از جنگ جهانی ممنوع اعلام گردید اما در فاصله بین دو جنگ جهانی بسیاری از کشورهای دنیا به توسعه تولید و انباشت سلاح های شیمیایی ادامه دادند. با این حال با کمال تعجب در طول نبردهای خونین جنگ دوم جهانی (۱۹۴۵-۱۹۳۹) از سلاح شیمیایی استفاده نشد که شاید دلیل آن هراس از مقابله به مثل کشورهای طرف جنگ و غیرقابل کنترل بودن عواقب و تلفات ناشی از این سلاح های مخوف بود. (برخی مورخان معتقدند از آنجا که هیتلر خود در جنگ اول جهانی هنگامی که در ارتش آلمان خدمت می کرد در اثر مصدومیت با گاز خردل آسیب دید و به دلیل تجربه تلخ صدمات ناشی از این سلاح ها از کاربرد آن در جنگ دوم جهانی امتناع کرد.)
هرچند در طول سال های بین دو جنگ و پس از جنگ دوم جهانی در برخی نقاط دنیا به صورت محدود از سلاح های شیمیایی استفاده شد اما در عمل تا پیش از تجاوز عراق به ایران از این سلاح ها به صورت وسیع در هیچ جنگی استفاده نشد. تهاجم گسترده ارتش عراق به جمهوری اسلامی ایران در ۳۱ شهریور ماه ۱۳۵۹ منجر به اشغال بخش های وسیعی از خاک ایران توسط ارتش عراق در طول ماه های اولیه جنگ گردید که ناشی از عدم آمادگی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی برای رویارویی تهاجم وسیع عراق به ویژه در شرایط به ویژه پس از وقوع انقلاب اسلامی در ایران بود.
با تجدید قوای نیروهای رزمنده و آغاز عملیات آفندی علیه ارتش عراق به تدریج سرزمین های اشغال شده آزاد گردید که اوج آن حماسه خرداد ۱۳۶۱ و آزادسازی خرمشهر بود. پس از آن سلسله عملیات نظامی موفقیت آمیزی نیز انجام شد که ضمن کشانیدن جبهه نبرد به خاک دشمن تهدیدی جدی برای نقاط استراتژیک درون خاک عراق از جمله بندر مهم و سوق الجیشی بصره و جزایر نفت خیز مجنون در جنوب و ارتفاعات مهم کردستان عراق به شمار می رفت.
در چنین شرایطی و با تغییر موازنه نظامی جنگ به سود ایران ارتش عراق که خود را در آستانه سقوط می دید اقدام به ارتکاب یکی از پلیدترین جنایات جنگی تاریخ معاصر نمود و برای اولین بار پس از جنگ اول جهانی به کاربرد وسیع سلاح های شیمیایی علیه رزمندگان و مردم بی دفاع ایران روی آورد.
هرچند در طول سال های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۲ ارتش عراق در جبهه های غرب و میانی به صورت محدود از سلاح های شیمیایی استفاده نمود اما وسیع ترین حملات شیمیایی در طول عملیات خیبر(اسفند ۶۲ در جزایر مجنون) عملیات بدر (اسفند ۶۳ در جزایر مجنون) عملیات والفجر ۸(بهمن ۶۴ تا فروردین ۶۵ در فاو) کربلای ۴ و۵ و۸ (دی ماه ۶۵ تافروردین ۶۶ در شرق بصره و شلمچه) والفجر ۱۰ (اسفند ۶۶ و فروردین ۶۷ در کردستان عراق- حلبچه) و تک های متعدد ارتش عراق از فروردین ۶۷ تا پایان جنگ (مرداد ۶۷) در جبهه های مختلف اتفاق افتاد. برای اولین بار در طول تاریخ رژیم عراق از سلاح های شیمیایی علیه مردم غیرنظامی در مناطق مسکونی ایران و کردستان عراق استفاده نمود که منجر به شهید و مصدوم شدن هزاران نفر از مردم بی دفاع فاقد هرگونه امکانات حفاظتی گردید. اوج این جنایات بمباران شیمیایی شهر سردشت در استان آذربایجان غربی بود که در هفتم تیرماه ۱۳۶۶ منجر به شهید و مصدوم شدن بیش از ۴۵۰۰ نفر از مردم این شهر گردید.
علاوه بر این شهر روستاهای اطراف بانه (فروردین ۶۶) شهر حلبچه (اسفند ۶۶) روستاهای اطراف مریوان (اسفند ۶۶ و فروردین ۶۷) شهر نودشه (فروردین ۶۷) روستاهای اطراف سرپل ذهاب (مرداد ۶۷) و شهر اشنویه (مرداد ۶۷) نیز هدف حملات شیمیایی عراق واقع شدند. در این حملات به طور بی سابقه ای از انواع عوامل شیمیایی جنگی علیه مردم روستاها و شهرهای مرزی استفاده می شد. تنها در یکی از این حملات که در ۶۶‎/۱۲‎/۲۸ در منطقه مریوان رخ داد روستاهای منطقه قلعه جی تا دزلی با بیش از ۳۰۰ بمب شیمیایی مورد هدف قرار گرفت و به روستاهای کوچک قلعه جی بیش از ۱۱ بمب شیمیایی اصابت کرد.
رژیم عراق همچنین در ماه های پایانی جنگ به صورت رسمی تهدید کرد که به زودی شهرهای بزرگ ایران از جمله تهران را با موشک های مجهز به کلاهک شیمیایی مورد حمله قرار خواهد داد. با تداوم این تهدیدها برنامه هایی برای دفاع غیرنظامی و آموزش مردم جهت آمادگی در مقابل حملات شیمیایی احتمالی به اجرا درآمد.
حتی بیمارستان ها و مراکز درمانی نیز از حملات شیمیایی رژیم عراق مصون نماندند. مراکزی که در کلیه جنگ ها و بر اساس اصول اولیه انسانی و قوانین بین المللی بایستی از حملات نظامی مصون باشند. رژیم عراق نه تنها این مراکز را بارها مورد بمباران و موشک باران قرار می داد بلکه پا را فراتر نهاده و برخی از این مراکز را هدف بمباران شیمیایی قرار داد که منجر به شهادت و مصدومیت تعداد زیادی از بیماران و مجروحین تحت درمان و نیز پزشکان و پرستاران و پرسنل این مراکز گردید.
دو نمونه از بارزترین این جنایات عبارتند از: بمباران شیمیایی بیمارستان صحرایی حضرت فاطمه (س) در آبادان (ششم و هشتم اسفند ۱۳۶۴) بمباران شیمیایی بیمارستان صحرایی ۵۲۸ سومار (دهم دی ماه ۱۳۶۵). در آمارهای اولیه تلفات این حمله ۴۰۰ مصدوم و ۲۰ شهید ذکر شده که در روزهای بعد به تدریج افزایش یافت. چند تن از پزشکان متخصص و اساتید جراحی نیز در این حمله ناجوانمردانه به شهادت رسیدند. عوامل اعصاب که ساختمان شیمیایی آنها شباهت زیادی به سموم علف کش و آفت کش دارد عوامل بسیار کشنده و سمی می باشند که اولین بار توسط دانشمندان شیمیدان آلمانی در سال های قبل از جنگ دوم جهانی ساخته شدند. این عوامل که جزو ترکیبات سمی ارگانوفسفره می باشند پس از استنشاق یا جذب از راه بافت های مختلف بدن با ایجاد اختلال در انتقال پیام های عصبی باعث بروز اختلال در تنفس دید هوشیاری فشار خون و ضربان قلب و سایر اعمال حیاتی بدن شده و می تواند به سرعت فرد مصدوم را از پای در آورد. با وجود انباشته بودن زرادخانه های تسلیحاتی آلمان به این گاز کشنده در طول جنگ دوم جهانی و نیز دستیابی سایر کشورها از جمله امریکا و شوروی در طول جنگ سرد به این سلاح های کشنده گازهای اعصاب هیچ گاه در جنگ ها مورد استفاده واقع نگردید و ماهیت غیرانسانی این سلاح ها همواره مورد نکوهش واقع می شد.
رژیم عراق برای اولین بار ضمن استفاده وسیع از انواع عوامل اعصاب (تابون - سارین - سومان) از انواع ابزارهای جنگی از جمله بمب راکت گلوله های توپ خمپاره و کاتیوشای مجهز به این گازهای مهلک استفاده کرد.
به دنبال شدت یافتن کاربرد سلاح های شیمیایی توسط رژیم عراق و به درخواست رسمی جمهوری اسلامی ایران اولین گروه حقیقت یاب سازمان ملل متحد متشکل از چهار کارشناس برجسته سلاح های شیمیایی از کشورهای سوئد ،استرالیا، اسپانیا و سوئیس در اسفند ماه ۱۳۶۲ (مارس ۱۹۸۴. م) به دستور دبیرکل سازمان ملل به ایران اعزام شدند.
این هیات در مدت اقامت خود در ایران ضمن معاینه مصدومین و نمونه برداری از مناطق آلوده و مشاهده بمب های شیمیایی منفجر نشده گزارش رسمی خود را اعلام و این گزارش در روز ۲۶ مارس ۱۹۸۴. م تسلیم شورای امنیت شد. در این گزارش به صراحت کاربرد گاز خردل و عامل اعصاب (تابون) علیه رزمندگان ایرانی مورد تائید قرار گرفت.
شورای امنیت در تاریخ ۳۰ مارس ۱۹۸۴. م با صدور بیانیه ای بدون ذکر نام عراق به عنوان بکار برنده سلاح شیمیایی طرفین جنگ را به پایبندی به پروتکل ۱۹۲۵ ژنو دعوت نمود.
بدیهی است صدور بیانیه- که برخلاف قطعنامه الزام آور نبوده و فاقد ضمانت اجرایی است. آن هم بدون ذکر نام کشور خاطی و با محافظه کاری فراوان هیچ تاثیری بر ادامه روند جنایات جنگی رژیم عراق نداشت و در ماه های بعد به ویژه در اسفند ماه ۶۳ (در عملیات بدر در جزایر مجنون) و نیز در عملیات والفجر ۸ در بهمن ماه ۶۴ تا فروردین ۶۵ ارتش عراق در مقیاس وسیع تری از انواع سلاح های شیمیایی استفاده نمود. به درخواست رسمی جمهوری اسلامی ایران دبیرکل سازمان ملل آقای دکتر مانوئل دومنیگوئز (یکی از چهار کارشناس قبلی) را مامور معاینه مصدومین شیمیایی ایران که در بیمارستان های اروپایی بستری بودند نمود. بدین ترتیب دومین گزارش کارشناسی که در آن کاربرد سلاح شیمیایی علیه ایران تائید شده بود در آوریل ۱۹۸۵ توسط دبیرکل سازمان ملل به شورای امنیت تسلیم شد.
سومین گروه کارشناسی سازمان ملل به دنبال حملات وسیع شیمیایی عراق در منطقه فاو (عملیات والفجر ۸) در مارس ۱۹۸۶ (اسفند ماه ۱۳۶۴) به ایران اعزام شد. این هیات ضمن مصاحبه با تعداد زیادی از مصدومین شیمیایی در بیمارستان های اهواز و تهران از جمله تعدادی از اسرای عراقی که با صراحت به کاربرد سلاح شیمیایی توسط عراق اعتراف کردند گزارش مفصلی مبنی بر کاربرد گاز خردل و اعصاب علیه رزمندگان ایران را به دبیرکل ارائه نمودند که در ۱۶ مارس ۱۹۸۶ به شورای امنیت تسلیم گردید. با انتشار این گزارش و نیز انعکاس وسیع تصاویر مربوط به مصدومین شیمیایی ایران که برای معالجه به بیمارستان های اروپایی از جمله در انگلیس بلژیک آلمان ،هلند ،سوئد و اسپانیا بستری بودند و تحت تاثیر افکار عمومی جهان شورای امنیت در بیانیه ۲۱ مارس ۱۹۸۶ به ناچار و برای اولین بار از عراق به عنوان بکار برنده سلاح شیمیایی علیه ایران نام برد اما همچنان از صدور قطعنامه و اقدام عملی علیه این جنایات جنگی امتناع ورزید.
در فروردین ماه ۱۳۶۶ و در منطقه عملیاتی کربلای ۸ (شرق بصره) عراق اقدام به حملات سنگین شیمیایی با گازهای کشنده اعصاب کرد. در این حملات به صورت وسیع از عامل مهلک سارین استفاده شد. همچنین برای اولین بار در طول جنگ از موشک های کاتیوشا حاوی گازهای اعصاب بر علیه اهداف مختلف از جمله مرکز تصفیه آب خرمشهر استفاده شد و اکثر کارگران آن تصفیه خانه که از اهالی بومی منطقه بودند به شهادت رسیده یا مصدوم شدند. همچنین در ابتدای سال ۶۶ مناطق وسیعی در کردستان عراق و ایران مورد حملات شیمیایی واقع شد لذا چهارمین گروه کارشناسی سازمان ملل در اردیبهشت ۱۳۶۶ به ایران سفر کرد و ضمن تاکید بر کاربرد سلاح شیمیایی علیه غیرنظامیان جزئیاتی را از وضعیت تاسف بار زنان و کودکان مصدوم در بیمارستان های تهران بیان نمودند. از جمله گزارش تکان دهنده ای از مصدومین روستای آلوت در بانه و مادر بارداری که در اثر جراحات ناشی از گاز خردل به همراه دختر خردسالش به شهادت رسید.
دبیرکل ضمن ارسال این گزارش به شورای امنیت طی نامه ای از سیر روزافزون حملات شیمیایی عراق و هدف قرار گرفتن غیرنظامیان و نقض مکرر پروتکل ۱۹۲۵ ژنو عمیقا ابراز نگرانی نمود و به دنبال آن شورای امنیت در بیانیه ۱۴ می ۱۹۸۷. م (۲۵ اردیبهشت ۱۳۶۶) از ادامه و تشدید کاربرد سلاح شیمیایی توسط عراق علیه ایران به ویژه غیرنظامیان ابراز نگرانی نمود اما همچنان هیچ اقدام عملی برای متوقف ساختن جنایات عراق صورت نپذیرفت.
با وجود صدور این بیانیه ها و به دلیل فقدان محکومیت جدی و اقدامات عملی از سوی شورای امنیت رژیم عراق بدون هیچ گونه مانعی به حملات شیمیایی خود ادامه داد تا آنجا که در مقابل دیدگان جهانیان یکی از بزرگترین و شرم آورترین جنایات جنگی تاریخ معاصر در هفتم تیر ماه ۱۳۶۶ رقم زد و با بمباران شیمیایی شهر سردشت هزاران نفر از زنان و کودکان و مردم غیرنظامی این شهر را هدف گاز ناتوان کننده خردل قرار داد. چگونگی این حادثه و آمار شهدا و مصدومین آن طی گزارش های رسمی متعددی به اطلاع شورای امنیت سازمان ملل رسید. حتی در یکی از گزارش ها تصاویر متعددی از مصدومین این فاجعه نیز ضمیمه شد اما به رغم درخواست های مکرر ایران هیچ هیات کارشناسی برای بررسی این حادثه اعزام نشد. به دلیل سکوت مرگبار مجامع جهانی متعاقب عملیات پیروزمند والفجر ۱۰ در جبهه های شمالغرب و شکست جبران ناپذیر ارتش عراق جنایتی بزرگتر رقم زده شد و رژیم عراق شهر حلبچه و مناطق اطراف آن را در بی سابقه ترین حملات شیمیایی طول جنگ هدف قرار داد. طبق آمارهای رسمی که به همراه تصاویر مصدومین و شهدای فاجعه حلبچه به شورای امنیت ارسال شد در این فاجعه کم نظیر حدود پنج هزار نفر شهید و بیش از هفت هزار نفر مصدوم شدند. به رغم اینکه مقامات کشورمان جزییات این حادثه را به اطلاع سازمان ملل رسانده و به طور رسمی درخواست اعزام تیم تحقیق نمودند اما شورای امنیت به این بهانه که حادثه در داخل خاک عراق رخ داده است از بررسی موضوع خودداری کرد. با این حال دبیر کل سازمان ملل تصمیم گرفت کارشناس پزشکی برگزیده خود دکتر دومینگوئز را دوباره به ایران اعزام نماید. وی از ۲۸ تا ۳۱ مارس ۱۹۸۸ از ایران و از ۸ تا۱۱ آوریل از عراق (بغداد و سلیمانیه) بازدید نمود و در گزارش مورخه ۲۵ آوریل خود مجددا کاربرد وسیع گازهای اعصاب و خردل را به ویژه علیه غیرنظامیان تائید نمود. به دنبال انتشار وسیع اخبار فاجعه حلبچه توسط رسانه ها و مطبوعات در سراسر جهان و بازدید خبرنگاران خارجی از منطقه و مشاهده اجساد زنان و کودکان و مردم بی دفاع و فشار افکار عمومی و خشم و انزجار مردم کشورهای مختلف جهان از این جنایت شورای امنیت سرانجام طرح قطعنامه ای را که توسط جمهوری فدرال آلمان، ایتالیا و ژاپن تهیه شده بود مورد بررسی قرار داد و در تاریخ ۹ می ۱۹۸۸ (۱۹ اردیبهشت ماه ۱۳۶۷) در جلسه شماره ۲۸۱۲ خود قطعنامه ۶۱۲ را به اتفاق آرا تصویب کرد. با گذشت چهار سال از گزارش های رسمی بازرسان سازمان ملل در تائید کاربرد سلاح شیمیایی توسط رژیم عراق این قطعنامه اولین قطعنامه سازمان ملل در این باره بود اما متاسفانه در این قطعنامه نیز کوچک ترین ذکری از نام عراق به عنوان بکار برنده سلاح های شیمیایی نشد ضمن اینکه هیچ اقدام عملی بازدارنده ای نیز در این قطعنامه مطرح نگردیده است. ناکارآمد بودن قطعنامه ۶۱۲ و نام نبردن از عراق به عنوان عامل حملات شیمیایی باعث شد تا این قطعنامه نیز عملا هیچ تاثیری در متوقف ساختن حملات شیمیایی عراق نداشته باشد. با تداوم حملات شیمیایی وسیع عراق و به درخواست جمهوری اسلامی ایران تیم های کارشناسی سازمان ملل دو بار در جولای ۱۹۸۸ (تیرماه ۶۷) و اوت ۱۹۸۸ (مرداد ماه ۶۷) از مناطق جنگی ایران و عراق بازدید و دو گزارش رسمی دیگر مبنی بر تائید کاربرد سلاح های شیمیایی توسط رژیم عراق منتشرو به شورای امنیت ارسال داشتند. در گزارش دوم که پس از حمله شیمیایی عراق به مناطق اطراف شهر اشنویه تهیه شد به صراحت به مصدومیت کودکان و مردم غیرنظامی اشنویه توسط گاز خردل اشاره شد.
با ارسال گزارش تکان دهنده بازرسان سازمان ملل به شورای امنیت و تاثر جامعه جهانی از قربانی شدن هزاران نفر از مردم بی گناه با سلاح های غیرانسانی شیمیایی شورای امنیت مجبور به اقدام علیه جنایات رژیم عراق شد. این در حالی بود که جمهوری اسلامی ایران در ۲۷ تیر ماه ۱۳۶۷ به طور رسمی پذیرش قطعنامه ۵۹۸ را اعلام نمود و مذاکرات دیپلماتیک مربوط به جنگ و اعلام آتش بس در حال انجام بود و سرانجام در۲۰ اوت ۱۹۸۸ (۲۹ مرداد ماه ۱۳۶۷) آتش بس رسمی در جبهه های جنگ اعلام و جنگ تحمیلی عراق علیه ایران پس از هشت سال به پایان رسید بدون آنکه شورای امنیت موضع گیری قاطعی علیه حملات شیمیایی عراق از خود نشان دهد. بالاخره شورای امنیت در تاریخ ۲۶ اوت ۱۹۸۸ (۴شهریور ماه ۱۳۶۷) در جلسه شماره ۲۸۲۵ خود طرح قطعنامه ای را که توسط آلمان فدرال، ایتالیا، ژاپن و انگلستان پیشنهاد شده بود تحت عنوان قطعنامه ۶۲۰ تصویب کرد و در آن برای اولین بار از ایران به عنوان قربانی سلاح های شیمیایی در جنگ نام برده شد و خواستار کنترل صادرات مواد شیمیایی مورد استفاده در ساخت سلاح شیمیایی و نیز واکنش سریع در مقابل کاربرد این سلاح ها در آینده گردید. اما چه سود که این قطعنامه ! پس از پایان جنگ صادر شد و نوش دارو پس از مرگ سهراب بود. همان گونه که ملاحظه شد فاصله بین اولین گزارش رسمی کارشناسان سازمان ملل در تائید کاربرد سلاح شیمیایی در جنگ عراق علیه ایران تا اولین قطعنامه شورای امنیت در این خصوص چهار سال بود و این قطعنامه نیز بدون نام بردن از عراق فاقد تدابیر اجرایی برای متوقف ساختن حملات شیمیایی بود. دومین قطعنامه نیز پس از اعلام آتش بس و پایان جنگ صادر شد و در عمل فاقد ارزش بود در حالی که در سایر مناقشات بین المللی و آنجا که منافع کشورهای قدرتمند اقتضا می کند شورای امنیت همچون ابزاری در دست گردانندگان سیاست جهانی بلافاصله وارد عمل می شود.
در بامداد روز دوم اوت ۱۹۹۰ (۱۱ مرداد ماه ۱۳۶۹) رژیم عراق با حمله به کویت این کشور را اشغال نمود. از آنجا که این اقدام عراق تهدیدی برای منافع امریکا و کشورهای غربی و بهانه ای برای تضعیف ارتش عراق بود - که در فاصله پس از جنگ با ایران با دستیابی به انواع سلاح های مخرب و دانش نظامی تهدیدی برای غرب به شمار می رفت. اقدامات ذیل توسط شورای امنیت صورت گرفت:
به فاصله چند ساعت از حمله عراق و در همان روز شورای امنیت با صدور قطعنامه ۶۶۰ ضمن محکوم کردن این تهاجم خواستار خروج فوری و بدون قید و شرط عراق از این کشور شد.
کمتر از چهار روز از تهاجم عراق شورای امنیت با صدور قطعنامه ۶۶۱ ضمن اعمال تحریم های گسترده بایکوت کاملی را در روابط تجاری، اقتصادی و مالی عراق ایجاد کرد و همچنین توسل به زور را نیز مجاز شمرد. در این قطعنامه شدیدترین تحریم های ممکن علیه یک کشور در تاریخ حیات سازمان ملل گنجانده شده است. این تحریم ها به کلیه وسایل حمل و نقل از جمله هوایی نیز تسری یافت و روابط عراق با جهان خارج را قطع نمود. تنها در طول چهار ماه اول پس از تهاجم عراق به کویت شورای امنیت اقدام به صدور ۱۲ قطعنامه کرد که از لحاظ قاطعیت تسلسل سرعت و تاثیرگذاری از تاریخ تاسیس سازمان ملل متحد تاکنون بی سابقه بوده است. تعداد این قطعنامه ها بعدها به ۲۴ قطعنامه رسید. در ۲۹ نوامبر ۱۹۹۰ شورای امنیت با صدور قطعنامه ۶۷۸ ضمن مجاز شمردن توسل به زور و اقدامات قهرآمیز علیه عراق برای خروج از کویت - که مبنای حمله گسترده نیروهای امریکا و متحدین به عراق گردید - موضوعات مربوط به خلع سلاح عراق پرداخت خسارت توسط عراق و. . . را همچون پیمان صلحی که فاتحین علیه کشور مغلوب در جنگ به دلخواه خود ترسیم می کنند به عراق تحمیل نمود. با گذشت دو دهه از فاجعه کاربرد سلاح های شیمیایی در جنگ علیه ایران هنوز پیامدهای انسانی و زیست محیطی کاربرد این سلاح های سمی تهدیدی جدی برای سلامت قربانیان و محیط زیست منطقه به شمار می رود و دهها هزار نفر از قربانیان این سلاح ها در کشور ما هنوز از عوارض و صدمات مزمن ناشی از بکارگیری سلاح های ممنوعه شیمیایی و سمی رنج می برند. بکارگیری سلاح های شیمیایی علیه ایران توسط رژیم عراق بدون شک جنایت علیه بشریت، نقض آشکار قوانین بین المللی و جنایت جنگی به شمار می رود. با این حال سکوت مجامع بین المللی در قبال این جنایات گنجانیده نشدن این جنایات در فهرست اتهامات صدام در دادگاه جنایتکاران حزب بعث و حتی سعی در انکار و تحریف این واقعیت که ایران پس از ژاپن بزرگترین قربانی سلاح های کشتار جمعی می باشد لزوم اطلاع رسانی وسیع و موثر برای مطلع نمودن افکار عمومی جهانیان درباره این جنایت جنگی بی سابقه را آشکارتر می سازد.

منبع : روزنامه جوان