یاد خواجو ۷۴۰، سال پس از تولد

خواجوی کرمان از شعرای مطرح ایران است که اشعار او نفوذ فراوانی بر مردم داشته و حضرت حافظ نیز از او تأثیرها پذیرفته است. مسافران شیراز در ورودی دروازه قرآن و در کنار کوه سنگی آن، آرامگاه بزرگی را می بینند که طبع و لطف سخن خویش را به حافظ بخشیده. آنچه در پی می آید نگاهی کوتاه به زندگی اوست.
ابوالعطا کمال الدین محمودبن علی بن محمود متخلص به خواجو المرشدی کرمانی و ملقب به نخلبند از شعرای عارف بزرگ و شاعر استاد ایران در قرن ۸ هجری است. نسبت مرشدی را برای او حاج خلیفه آورده است و این به سبب انتساب اوست به فرقه مرشدیه یعنی از پیروان شیخ مرشد ابوالحق کازرونی است که در تاریخ ۱۵ شوال سال ۶۸۹ هـ . ق در خاندان یکی از بزرگان کرمان چشم به جهان گشود و سپس به سفرهای طولانی خود به حجاز و خلیج فارس پرداخت و در این سفرها توشه ها از دانش و تحقیق اندوخت و در پایان سفرهای حجاز و شام و عراق عرب چند گاهی در بغداد باقی ماند و در سال ۷۳۲ یکی از مثنوی های خود را به نام هما و همایون که مدتی پیش آغاز کرده بود به نام سلطان ابو سعید و وزیرش
غیاث الدین محمد به انجام رسانید. در ضمن مسافرت خواجو به ملاقات علاء الدوله سمنانی متوفی در سال ۷۳۶ هـ.ق که از بزرگان صوفیه آن عصر به شمار می رفت نائل آمد و از او کسب فیض کرد و حلقه ارادت او را به گوش کرد.همچنین برخی از سلاطین آل مظفر را ستود و در موقع اقامت در شیراز با اکابر و فضلای آن شهر از جمله با خواجه حافظ معاشرت داشت و از شاه شیخ ابو اسحاق اینجو حمایت دید و او را مدح کرد.
از دیگر ممدوحان خواجو یکی شمس الدین محمود صاین بود که نخست در خدمت امرای چوپانی بود بعد به خدمت امیر مبارزالدین محمد از آل مظفر و سرانجام به خدمت شیخ ابو اسحاق اینجو پیوست و به وزارت او منصوب شد و در ۷۴۶ هـ.ق به دست امیر مبارزالدین مقتول شد.
● آثار خواجو
خواجو در منظومه کمال نامه که به سال ۷۴۴ سروده از پسر خود به نام مجیدالدین ابو سعید علی نام می برد. چون اشعاری که هنگام دوری از کرمان ساخته چند بار به هجران وی اشاره می کنند.
▪ مثنویات
۱) سام نامه:
منظومه ای است حماسی و عشقی به بحر متقارب مثمن مقصور که مانند همه منظومه های مشابه آن به تقلید از شاهنامه فردوسی ساخته شده و راجع به سرگذشت سام نریمان و عشق ها و جنگ ها و ماجراهای او از این مجموعه نسخه های متعدد وجود دارد که هیچ یک کامل به نظر نمی آید و نسخه چاپی آن به سال ۱۳۱۹ شمسی تقریباً شامل ۴۵۰۰ بیت است. بنابر آنچه از برخی نسخ سام نامه برمی آید این منظومه را خواجو به نام ابوالفتح مجدالدین محمود وزیر ساخت یعنی همان کسی که خواجو منظومه را به نام او آورده است.
۲) مثنوی عاشقانه:
داستان عشق همایون با هما دختر فغفور چین به بحر متقارب که خواجو آن را به سال ۷۳۲ هجری در ۴۴۰۷ بیت به اتمام رسانید.
هما و همایون در چند سال از خدمت مسافرت خواجو و خاصه در مدت اقامت وی در بغداد سروده شده و خواجو به تصور اینکه هنگام ورود به آذربایجان آن را به ابو سعید بهادر خان تقدیم دارد در آغاز آن منظومه ایلخان و وزیر او غیاث الدین محمد را مدح گفته و چون در ورود خود به اردوی ایلخان با مرگ ابو سعید بهادر خان و ایلخانی ارپاخان مواجه شد و به تشویق خواجه تاج الدین احمد آن را به نام شمس الدین صاین و پسرش عمیدالملک رکن الدین کرد.
۳) گل و نوروز:
منظومه ای است به بحر هزج مسدس محذوف یا مقصور در عشق شاهزاده ای نوروز نام با گل، دختر پادشاه روم و مسلماً خواجو این مثنوی را برای نظیره سازی در برابر خسرو و شیرین نظامی سروده است. خواجو در آغاز داستان گوید که این منظومه به لفظ هندی بوده و آن را داستان پردازان بابل ترتیب دادند این داستان منظوم را خواجو در ماه صفر سال ۷۴۳ هجری در ۵۳۰۲ بیت ساخته است.
۴) روضه الانوار:
منظومه ای است از متفرعات بحر سریع که خواجو آن را به پیروی از منظومه مشهور مخزن الاسرار نظامی و بر همان روش نگاشت. این منظومه اندکی بیشتر از ۲ هزار بیت دارد و شاعر آن را بعد از عنوان مقام ها در ۲۰ مقاله و هر مقاله ای را در یک مقدمه و یک حکایت و استنتاج از آن پرداخته و در آن مقالات مباحثی از اخلاق و عرفان را مطرح کرده و یک جا نیز وصف حالی رسا از خود تا آنجا که معتلف درگاه مرشد خویش آورده است. روضه الانوار به نام شمس الدین محمود صاین، وزیر ساخته شد و خواجو در آن نیز از بنیانگذاران طریقت مرشد یه یعنی شیخ ابواسحاق کازرونی و از مرشد مستقیم خود امین الدین
بلیانی به بزرگی نام برده است این منظومه به سال ۷۴۳ هجری اتمام پذیرفت.
۵) کمال نامه:
منظومه ایست عرفانی در ۱۲ باب بر وزن سیر العباد سنایی و به پیروی از روش آن مشتمل بر خطابه هایی با عناصر و ارواح و عقول و جز آنها در یکهزار و هشتصد و چهل و نه بیت و یا اندکی بیشتر و کمتر (ینا بر اختلاف نسخ) که به سال ۷۴۴ هجری تمام شد این مثنوی را خواجو به نام و بیاد پیشوای طریقت مرشدیه یعنی شیخ مرشدالدین ابو اسحاق کازرونی آغاز کرده و به اسم شاه شیخ ابو اسحق اینجو ختم کرده است.
۶) گوهر نامه:
گوهر نامه منظومه ایست در یکهزار بیت در بحر هرج مسدس مقصور یا محذوف که به سال ۷۴۶ به اتمام رسیده است و شاعر آن را به نام امیر مبارز الدین محمد و وزیرش بهاء الدین محمودبن عزالدین یوسف که از اعقاب
نظام الملک طوسی بوده و در مناقب او و پدر و اجدادش هر یک فصلی ترتیب داده است. با مطالعه در آثار منظوم و منثور خواجو به خوبی دریافته می شود که دوستار به حرفه خویش بود عمر خود را در این راه نهاده است.
● وفات
تاریخ وفات به سال ۷۵۰ در کرمان نوشته اند گویا این واقعه در شیراز اتفاق افتاده و قبرش در تنگه الله اکبر شیراز نزدیک دروازه قرآن واقع است.

منبع : روزنامه ایران