یک گام به عقب، دو گام به جلو

سال ۱۳۸۶ سالی جنجالی و خبرساز برای تلویزیون ایران بود. در حالی که ساخت سریال‌های تلویزیونی با رویکردی جدید و کیفیت بهتر از گذشته در دستور کار قرار گرفته بود، همزمان تولید انبوه تله‌فیلم‌های بی‌کفیت که به جای فیلم‌سینمایی به مخاطب قالب می‌شدند، پیگیری می‌شد.
رویکرد جدید صداوسیما در ساخت و ارائه سریال‌های تلویزیونی و جابجایی اندک خط‌قرمزهای به تعبیر مدیران صداوسیما خودساخته، با فرازونشیب‌ها و پیشروی‌ها و عقب‌نشینی‌های متعددی همراه بود. این رویکرد پیشروی‌ در یک زمینه و عقب‌نشینی در زمینه دیگر یا به تعبیری امتیاز دادن در یک حوزه و امتیازگرفتن در حوزه دیگر در سایر برنامه‌های سازمان از جمله گفتگوهای زنده هم پیگیری شد.
مدیران سازمان در دفاع از برنامه‌سازان‌شان در مقابل حملات منتقدان در برخی مواقع ثابت‌قدم بودند و گاه با عقب‌نشینی در برابر جریان انتقادات پشت برنامه سازان‌شان را خالی کردند و تن به جرح‌و تعدیل و حتی توقف پخش برخی برنامه‌ها دادند.
مدیران صداوسیما اگر در مقابل فشارهای خارج از سازمان، در دفاع از عادل فردوسی‌پور ثابت قدم ماندند تا نود همچنان به عنوان یکی از نقاط مثبت تلویزیون باقی‌ بماند، به کنار گذاشتن فرزادحسنی تن دادند، تا مشخص شود هنوز ظرفیت‌های کافی برای نقد ولو جزئی برخی حوزه‌ها در تلویزیون وجود ندارد، حتی اگر منتقد فرزاد حسنی باشد که «خودی» بودنش را بارها به طرق مختلف ثابت کرده است. همین بود سرنوشت برنامه جدید رضارشید پور یعنی «مثلث» که وقتی برخی در این برنامه خود را بازنده عرصه افکار عمومی دیدند، فشارهای‌شان باعث شد پخش برنامه در همان قسمت اول متوقف بماند.
سرنوشت سریال‌های تلویزیونی «میوه ممنوعه»، «ساعت شنی» و «یک مشت پر عقاب» هم بهتر از این نبود، که جرح و تعدیل‌های فراوان و تغییرات ناگهانی بخش‌های پایانی این سریال‌ها، هم صدای مخاطبان را بلند کرد و هم دست‌اندرکاران و سازندگان این سریال‌ها را. و البته در بین تنها منتقدانی که پخش چنین برنامه‌هایی را شایسته صداوسیما نمی‌دانستند راضی بودند.
با تمام این تفاسیر، به صداوسیما در سال گذشته به خاطر ورود به عرصه‌های جدید می‌توان در مجموع نمره مثبتی داد. به شرط آنکه این رویکرد نوگرایی در برنامه‌های تلویزیونی و تلاش برای نزدیک شدن به استاندارهای حرفه‌ای برنامه‌سازی همچنان تداوم پیدا کند و در سال آینده مجموع پیشروی‌ها بیشتر از عقب‌نشینی‌ها باشد.
برنامه‌های تلویزیونی شبکه‌های هشت‌گانه صداوسیمای ایران مطابق سال‌های گذشته در هفت‌بخش مورد ارزیابی هیئت تحریریه هفت‌سنگ و تعدادی از کارشناسان حوزه رسانه‌ای قرار گرفتند و برنامه‌های زیر به عنوان برگزیده‌های سال ۱۳۸۶ انتخاب شدند.
● سریال تلویزیونی
▪ برگزیده اول: ساعت شنی
▪ برگزیده دوم: مدار صفر درجه
موضوع «رحم اجاره‌ای» در جامعه ایرانی به تنهایی آنقدر پدیده غریبی است که موجب برخی حساسیت‌ها شود، حال اگر این موضوع در یک سریال تلویزیونی با برخی ناهنجاری‌های اجتماعی از قبیل موضوع دختران فراری و اعتیاد همراه شود، این حساسیت دوچندان خواهد شد. این اتفاق برای سریال «ساعت شنی» افتاد، تا به‌خاطر جسارت در طرح چنین موضوعی نو، نگاه واقع‌بینامه به جامعه، فیلمنامه مناسب و بازی‌های قوی شایسته عنوان سریال برگزیده سال باشد.
هر قدر که ورود صداوسیما به چنین عرصه‌ای شایسته تقدیر است و امتیازی مثبت در عملکرد این سازمان محسوب می‌شود، اما جرح‌وتعیل و نابودی قسمت‌های پایانی سریال بر اثر فشار مخالفان نقطه منفی در عملکرد تلویزیون باقی می‌گذارد.
«مدار صفر درجه» سریال خوش‌ساخت حسن فتحی که نگاهی جدید به موضوعات تاریخی داشت و بازتاب‌های آن حتی ابعادی بین‌المللی پیدا کرد، دومین برگزیده سریال‌های تلویزیونی در سال ۱۳۸۶ است.
● برنامه تلویزیونی گفتگو محور
▪ برگزیده اول: دو قدم مانده به صبح
▪ برگزیده دوم: شب شیشه‌ای
برگزیده اول برنامه‌های گفتگو محور برنامه «دو قدم مانده به صبح» است. برنامه‌ای فرهنگی هنری از شبکه چهار سیما که جزو معدود برنامه‌های جذاب فرهنگی تلویزیون است. بهره‌گیری از یک مجری صمیمی و مجرب به نام محمد صالح‌علا که با اجرای منحصربه‌فرد و لحن و اصطلاحات مخصوص خود «بینندگان جان»‌اش را پای تلویزیون می‌نشاند. و همچنین استفاده از کارشناسان خبره و دست بر آتش هنر و فرهنگ مانند فریدون جیرانی در بخش سینما، محمد رحمانیان در بخش تئاتر، بهرام عظیمی در بخش انیمیشن و... به میزان جدیت و تسلط برنامه در زمینه‌های مختلف افزوده است.
این برنامه هر شب به‌جز جمعه شب‌ها از شبکه چهار سیما در حدود ساعت یازده پخش می‌شود. برنامه دارای بخش‌های مختلف معماری، سینما، تئاتر، انیمیشن و ... است و هر بخش با پخش کلیپی جذاب و سپس مجری‌گری صالح‌علا از بخش دیگر جدا می‌شود.
این برنامه از ابتدای پخش آن مورد استقبال منتقدان سینما و تلویزیون و اصحاب مطبوعات قرار گرفت. بیشتر منتقدان به ضرورت برنامه‌ای مانند نود در زمینه‌های فرهنگی و هنری اشاره کردند و «دو قدم مانده به صبح» را پاسخی هرچند کم‌رنگ به این نیاز اهل فرهنگ و هنر دانستند.
«شب شیشه‌ای» برگزیده دوم این بخش است. یک تاک‌شو (Talk Show) موفق از شبکه‌ تهران با اجرای مسلط رضا رشیدپور به سرعت به‌خصوص در میان تهرانی‌ها محبوب شد. «شب شیشه‌ای» مانند تمام تاک‌شوهای موفق بیشتر به اجرای مجری و مصاحبه‌گر وابسته بود و این‌که بتواند با سؤالات پی‌درپی‌اش به نوعی گارد دفاعی مصاحبه‌شونده را بشکند و حرف‌های واقعی او را به گوش بینندگان برساند. اما این رویه شاید در کشورمان ایران که همه آدم‌ها ـ چه مصاحبه‌شونده چه مصاحبه‌گر ـ دارای معذوریت‌های آگاه و ناآگاه بسیاری برای افشای درون خود و دیگران هستند کمی سبک و به‌قول معروف تلطیف شود. البته در «شب شیشه‌ای» تقریباً به‌صورت هر سه چهار برنامه یک‌بار معذوریت‌ها و رودربایستی‌های کمتری دیده می‌شد و به طبع برنامه جذاب‌تر! اما به‌طور کل نه «شب شیشه‌ای» چندان ریسک‌پذیر بود و نه رشیدپور که از آن می‌خواستیم توقع دیگری داشته باشیم. بیشتر برنامه ـ در حدود نیم ساعت تا چهل دقیقه ـ صحبت با مهمان برنامه که یکی از چهره‌های مشهور یا کمی مشهور در زمینه‌های مختلف بود. وجود یک نظرخواهی مردمی با پیامک (SMS) در زمینه‌ای که مهمان برنامه فعالیت می‌کند نیز به محبوبیت شب شیشه‌ای کمک کرد.
● برنامه تلویزیونی ترکیبی (مجله تصویری)
▪ برگزیده اول: مردم ایران سلام
▪ برگزیده دوم: صبح آمد
در دو سال گذشته بعد از مدت‌ها برنامه‌‌ای صبح‌گاهی بر آنتن آمد که برای بسیاری ارزش گذشتن از خواب شیرین صبح را داشت. شبکه دو هر روز صبح زود با برنامه ترکیبی «مردم ایران سلام» میزبان سحرخیزان بود.
اجرای برنامه را محمدرضا شهیدی فر بر عهده داشت، بخش حیات وحش و طبیعت را محمد علی اینانلو اجرا می‌کرد و جواد آتش‌افروز در یک استودیوی رادیو بخش دیگری از برنامه را مجری‌گری می‌کند. بخش ورزشی بر عهده‌ جهانگیر کوثری بود و چندین کارشناس و مجری سرشناس دیگر هم در این برنامه حضور داشتند.
نگاه حرفه‌ای سازندگان، برنامه‌ای پرنشاط و پربار را حاصل آورده بود. محمدرضا شهیدی‌فر ـ که علاوه بر مجری، تهیه‌کننده و کارگردان برنامه نیز هست، می‌گوید: «در این برنامه درباره‌ رنج، فقر و گرفتاری ها صحبت نمی کنیم. چرا که جای مطرح کردن این موضوعات در برنامه‌ی صبح نیست.»
طراحی گرافیک، صحنه و تدوین حرفه‌ای برنامه، ری‌میکس‌های مبتکرانه از موسیقی سنتی ایران و... از جمله عواملی است که «مردم ایران سلام» را از سایر برنامه‌های ترکیبی متمایز می‌کرد. برنامه «مردم ایران سلام» همزمان با پایان سال ۱۳۸۶ به پایان رسید.
«صبح آمد» دیگر برنامه صبح‌گاهی سیماست که همزمان با «مردم ایران سلام» از شبکه سوم سیما پخش می‌شد. «صبح آمد» هرچند برنامه‌ای قابل رقابت با «مردم ایران سلام» نبود، اما نسبت به برنامه‌های دیگر شبکه‌ها وضعیت مناسب‌تری داشت و بخشی از مخاطبان جوان و علاقه‌مند به ورزش را جذب کرده بود. حضور فرشید منافی، مجری صداآشنا و محبوب رادیویی در این برنامه از جمله نکات قابل توجه «صبح آمد» بود. البته منافی نتوانست آنچنان که انتظار می‌رفت، موفقیت‌های رادیویی‌اش را در اولین تجربه جدی تلویزیونی هم تکرار کند.
● برنامه سینمایی (نمابش، نقد و بررسی آثار سینمایی)
▪ برگزیده اول: سینما چهار
▪ برگزیده دوم: سینما ماورا
شبکه چهار سیما که به شبکه نخبگان و دانشگاهیان معروف است، در انتخاب آثار سینمایی هم این رویکرد را دنبال می‌کند و بیشتر همین نوع مخاطب را هدف قرار می‌دهد. برنامه «سینما چهار» در سال گذشته هر چند فراز و نشیب‌ها و تغییراتی در ساختار و تیم سازندگانش داشت، اما از معادل شبکه یکی‌اش یعنی «سینما یک» حال و روز بهتری را پشت سر گذاشت تا مانند سال گذشته به عنوان بهترین برنامه سینمایی انتخاب شود. نمایش فیلم‌های نخبه‌گرایانه‌تر و گاهی اصطلاحا روشنفکرانه در کنار ایجاد فضایی برای معرفی کارگردان فیلم و نقد و بررسی فیلم همچنان در دستور کار این برنامه قرار داشت.
«سینما ماورا» هم که چند سالی است با نمایش فیلم‌های سینمایی ماورایی یک‌شنبه شب‌ها از شبکه چهار پخش می‌شود در سال ۱۳۸۶ همچنان ادامه داشت. هرچند که به نظر می‌رسد کفگیر این برنامه در پیدا کردن فیلم‌های ماورایی دردسترس و قابل پخش کم‌کم به ته دیگ می‌رسد و فیلم‌های شبه‌ماورایی هم به‌تازگی به این برنامه راه پیدا ‌کرده‌اند.
● برنامه‌ تلویزیونی مستند-اجتماعی
▪ برگزیده اول: مستند چهار
▪ برگزیده دوم: برزیل؛ سرزمین فوتبال
برگزیده برنامه‌های‌ تلویزیونی مستند-اجتماعی، برنامه «مستند چهار»، سه‌شنبه‌شب‌ها ساعت نه و نیم پخش از شبکه چهار می‌شود. می‌‌توان گفت «مستند چهار» جزو اولین برنامه‌های مستند است که سینمای مستند را جدی گرفته است و به‌خصوص در بیرون آوردن مستندهای ایرانی از کنج انزوا کمک هرچند کمی کرده است. از نقاط قوت این برنامه تنوع موضوعات مستندهای انتخاب‌شده است. پخش مستندهای جذاب خارجی که از جذابیت‌های عامه‌پسندتری ـ به معنای مثبت ـ نسبت به سینمای مستند داخلی برخوردارند نیز یکی از کارهای حرفه‌ای و خوب این برنامه است.
برگزیده بعدی مستند «برزیل؛ سرزمین فوتبال» سال گذشته در شبکه دوم سیما پخش شد. برزیل در تمام دنیا تداعی فوتبال می‌کند. رنگ زرد لباس‌های تیم ملی‌شان، صورت‌های بیشتر سیاه و پوشیده از عرق و تکنیک‌های شعرگونه‌ فوتبالیست‌های‌شان و گذشته‌ سخت و بازی در زمین‌های خاکی این بازیکنان در حال حاضر ثروتمند، هرکسی را نسبت به جایگاه فوتبال در جامعه برزیل کنجکاو می‌کند. این برنامه کار ویژه و خوش‌ساختی از گروه حرفه‌ای مستند سیما است که به ریشه‌یابی فوتبال در ابعاد مختلف زندگی برزیلی‌ها پرداخت.
● برنامه تلویزیونی طنز و سرگرمی
▪ برگزیده اول: عمو پورنگ
▪ برگزیده دوم: سریال ترش و شیرین
انتخاب یک برنامه که در ظاهر برای مخاطب خردسال و کودک ساخته شده در بخش طنز و سرگرمی شاید کمی عجیب به نظر برسد. اما افت شدید برنامه‌های طنز تلویزیونی در سال ۱۳۸۶ در سیما - که شاخص آنها سریال «چهارخونه» از ضعیف‌ترین سریال‌های طنز تاریخ صداوسیما بود - در کنار اجرای قوی برنامه «عمو پورنگ» که حالا علاوه بر مخاطبان کم‌سن‌وسال، بزرگ‌ترها را هم به عنوان بیننده در کنار خود دارد، باعث شد گروه انتخاب کنندگان رای به برگزیده شدن این برنامه در این بخش بدهند.
عمو پورنگ (داریوش فرضیایی) و امیر محمد (البته وقت‌هایی که درس و مشق ندارد!) برنامه را اجرا می‌کنند. عمو پورنگ یکی از اولین مجری‌هایی بود که برنامه‌ کودک را از آن حالت عصا قورت‌داده‌ مجری‌ای که پشت میز می‌نشیند، با چشم‌هایی یخ‌زده به جلو خیره می‌شود و در حین روخوانی متن مقابلش سرش را به‌صورت متناوب به جلو و عقب و راست و چپ حرکت می‌دهد و برنامه‌ بعدی را معرفی می‌کند خارج کرد.
در برنامه‌ عمو پورنگ بچه‌ها تلفن می‌زنند و چه مسابقه را درست جواب بدهند و چه غلط، برنده می‌شوند و جایزه می‌گیرند. اجراهای تئاترگونه زنده عموپورنگ و امیرمحمد به خوبی با بکارگیری زبان طنزی که برای کودک و بزرگسال قابل فهم و جذاب است، این برنامه را تبدیل به یکی از برنامه‌های محبوب سال‌های اخیر تلویزیون کرده است.
برگزیده دوم این بخش سریال نوروزی رضا عطاران در سال ۱۳۸۶ است. «ترش و شیرین» نسبت به سایر سریال‌های طنز و سرگرم‌کننده مناسبتی تلویزیونی در سال گذشته وضعیت بهتری داشت و مخاطبان ارتباط بهتری با آن برقرار کردند.
● برنامه تلویزیونی ورزشی
▪ برگزیده اول: نود
▪ برگزیده دوم: پارازیت
«برنامه عادل فردوسی‌پور» پس از گذشت یک دهه هنوز پربیننده‌ترین و محبوب‌ترین برنامه تلویزیونی سیماست. رکوردی عجیب و دست‌نیافتنی که تنها به لطف تلاش عادل و همکارانش و عشقی که به فوتبال دارند میسر شده. «نود» در سال ۱۳۸۶ باز هم چندین بار خبرساز شد. حضور صفایی فراهانی و خاویرکلمنته دو برنامه خبرسازتر و جنجالی‌تر نود در سال گذشته بودند.
در اوج درگیری‌ها بین کمیته انتقالی فدراسیون فوتبال و سازمان تربیت‌بندی که فوتبال ایران را تا مرز محرومیت از شرکت در میادین بین‌المللی پیش برده بود، حضور صفایی فراهانی در برنامه نود، این برنامه را به خبرسازترین قسمت نود در سال گذشته تبدیل کرد.
در حالی که یک طرف دعوا، یعنی سازمان تربیت‌بدنی از تریبون‌های متعددی برای بیان دیدگاه‌هایش برخوردار بود و وابستگان به آن - از جمله داریوش مصطفوی - چپ و راست در برنامه‌های تلویزیونی ظاهر می‌شدند و اتهاماتی را متوجه اعضای کمیته انتقالی می‌کردند، صفایی فراهانی رئیس کمیته انتقالی ظاهرا فقط به دلیل گرایش‌های سیاسی‌اش از فرصت پاسخ‌گویی به این اتهامات محروم بود.
فرصت پاسخ‌گویی و دفاع برای صفایی فراهانی تنها یک‌بار و یک‌بار در برنامه نود میسر شد. اما همان یک‌بار کافی بود تا بینندگان با حقایق جدیدی در مورد اوضاع مدیریتی فوتبال کشور مطلع شوند. حضور جنجالی صفایی فراهانی در نود که با ارائه توضیحات و اسناد و مدارک مستدل همراه بود، باعث شد در دادگاه نود که افکار عمومی هیئت منصفه آن بود شرایط به نفع گروه کمیته انتقالی تغییر پیدا کند. اما این روشنگری همانقدر که با استقبال مخاطبان مواجه شد برای برنامه نود دردسر ساز شد. تا جایی که صحبت از کنار گذاشتن عادل فردوسی‌پور از برنامه نود بر اثر فشارهای طرف بازنده دعوا در نزد افکار عمومی به میان آمد. اما نود این ماجرا را هم پشت سر گذاشت تا همچنان پرصلابت به کار خود ادامه دهد و در جریان بیمار فوتبال ایرانی تنها نقطه مثبت و امیدوارکننده باقی بماند.
«پارازیت»، برنامه ورزشی شبکه خبر که بیشتر به حاشیه‌های ورزش می‌پردازد، دومین برگزیده برنامه‌های ورزشی تلویزیونی در سال گذشته است.
سال ۸۶ البته در عرصه برنامه‌های ورزشی اتفاق دیگری هم روی داد. تغییر تیم سازندگان برنامه تلویزیونی «ورزش دو» و ورود جهانگیر کوثری به این برنامه هر چند وضعیت این برنامه سنتی شبکه دو سیما را بهتر از قبل کرده، ولی در حالی که همه منتظر رقیی برای برنامه نود بودند، جهانگیر کوثری نتوانست انتظارات اولیه را برآورده کند تا برنامه‌اش از سطح یک برنامه معمولی فراتر نرود.

اشکان نیری

منبع : مجله اینترنتی هفت سنگ