شناساندن ماهی Lionfish

مدتی است که ماهیان آب شور نیز به بازار آبزی دان کشورم وارد شده اند و به بیان بهتر آکوآریوم دریایی ( Marine aquarium ) نیز جای خودش را در ایران باز کرده است .
مطالب نوشته شده در این زمینه به زبان فارسی در حد انگشتان دست است ( و البته مطالب مفید و دانش افزا در این رابطه از این هم کم تر است ) و همین کم بود داده ها ، علاقه مندان به این سرگرمی را با مشکل مواجه می کند .
در این نوشته قصد دارم که نخستین مطلب دریایی این وبلاگ را ارائه دهم .
بی شک با این کار قصد پر کردن شکاف علمی بیان شده را ندارم ولی دست کم جرقه ای است که شاید روزی با تلاش اندیشمندان و نویسندگان ایرانی خرمن جهل را بسوزاند .
● رده بندی (سیستماتیک )
Lionfish ها در راسته عقرب ماهی شکلان یا Scorpaeniformes رده بندی می شوند .
گفتنی است که تا کنون ۳۵ خانواده در این راسته طبقه بندی شده است .
گونه مورد نظر ما در خانواده عقرب ماهیان یا Scorpaenidae و در زیر خانواده Pteroinae و در جنس Pterois جای دارد .
خانواده عقرب ماهیان دارای دست کم ۲۳ جنس و ۱۷۲ گونه است .
● نام علمی
▪ نام علمی این ماهی Pterois volitans است .
واژه Ptrron در یونانی به معنای بال است و به باله های بال مانند این ماهی اشاره دارد .
در اطلس ماهیان خلیج فارس و دریای عمان که توسط سازمان شیلات ایران چاپ شده است نام این گونه وجود ندارد ولی در کتاب ماهیان خلیج فارس ، نوشته بلگواد و لوپنتین و ترجمه دکتر بابا مخیر و دکتر اعتماد نامش دیده می شود .
● نام عمومی
عقرب ماهیان معمولا دارای نامهای عمومی گوناگونی هستند و آنها را به نام های بوقلمون ماهی (Turkeyfish) یا خروس دریا ، شیر ماهی (Lionfish) ، عقرب ماهی (scorpionfish) ، سنگ ماهی (stonefish) ، گزنده ماهی (Stingfish) ، آتش ماهی (Firefish) ماهی ولیتان (Volitan) و ... می شناسند . رایج ترین نام عمومی برای این گونه ، شیر ماهی قرمز یا Red Lionfish (رد لایون فیش) یا شیر ماهی معمولی (Common Lion fish) است . گاهی نام شیر ماهی طاووسی نیز به این ماهی داده می شود .
● ویژگی های ظاهری
لایون فیش معمولی دارای شعاع های بسیار بلندی در باله پشتی و سینه ای می باشد و بدنش از نوار های سرخ و سیاه پوشیده شده . در نمونه های بزرگ ، لکه های سفیدی در امتداد خط جانبی مشاهده می شود .
باله سینه ای این ماهیان بادبزنی شکل است .
معمولا بالای چشم و زیر دهان این ماهی زائده هایی ( تنتاکول هایی ) دیده می شود که این تنتاکول ها در نمونه های جوان بزرگ و در افراد بالغ ، برگی شکل است .
● ویژگی های زیستی و رفتاری در زیستگاه طبیعی
بیشتر عقرب ماهیان در آبهای کم عمق ساحلی ، بر بستر های سنگی ، صخره های مرجانی و در میان گیاهان به سر می برند .
معمولا بیشترین پراکندگی آنها تا عمق ۵۰ متری است هر چند که گهگاه در مناطق ژرف تر نیز دیده می شوند . طول این ماهی به ۱۴ اینچ می رسد .
شیر ماهی ها معمولا در میانه و کف آب آکوآریوم شنا می کنند .
ماهی Pterois volitans به جز در زمان جوانی و تولید مثل در سایر زمانها به صورت تکی زندگی می کند .
ماهیان این خانواده می توانند رنگ خود را عوض کرده و کم و بیش با محیط اطرافشان یک رنگ شوند . فایده این استتار بیشتر برای صید طعمه است تا پنهان ماندن از چشم دشمنان زیرا کمتر جانوری وجود دارد که ادعا کند شکارچی ماهی خطرناکی چون عقرب ماهی است !
یکی دیگر از عادتهای لایون فیش ، این است که در موقع استراحت ماهی در حالتی قرار می گیرد که سرش به سمت پایین است و دمش به طرف بالاست . در این زمان گاهی برخی از افراد گمان می کنند که حال ماهی بد است یا مریض شده که البته هیچ کدام از اینها درست نیست و حالتی طبیعی است .
ممکن است هر چند وقت یکبار از ماهی خود حرکاتی مثل سرفه کردن و لرزش های شدید مشاهده کنید و بعد ببینید که موکوس شفافی از بدن ماهی جدا و در آب رها می شود . این عمل یک رفتار طبیعی است که ماهی برای پاکسازی پوست خود از انگلها و جلبکهای چسبیده به پوستش انجام میدهد ؛ ولی اگر این رفتار پیوسته تکرار شد نشانه نامناسب بودن شرایط آب است .
لایون فیش ها معمولا در مقابل بیماری ها مقاوم بوده و اگر رژیم غذایی مناسبی به آنها داده شود ، سالها در آکوآریوم شما زندگی خواهند نمود . در صورت بیمار شدن به خوبی به درمانهایی که بر پایه هیپوسالینیتی استوارند ( Hyposalinity therapy ) پاسخ خواهند داد .
پی اچ مناسب لایون فیش در آبزی دان باید در محدوده ۱/۸ تا ۴/۸ بوده و سختی کربناته مناسب این ماهی ۸ تا ۱۲ (dKH) و شوری (وزن مخصوص) مورد نیازش ۰۲۱/۱ تا ۰۲۳/۱ می باشد .
باید دمای آب مخزن عقرب ماهی را روی ۲۲ تا ۲۷ درجه سانتی گراد تنظیم نمود .
● تغذیه عقرب ماهی یا لایون فیش
در زیستگاه طبیعی بهترین زمان تغذیه عقرب ماهی (لایون فیش ) در زمان غروب خورشید است زیرا این زمان یکی از شلوغ ترین ساعت ها در جزایر مرجانی به شمار می رود .
تغذیه عقرب ماهیان بسته به گونه آنها متفاوت است ولی گزارش شده که افراد جنس در زیستگاه طبیعی بیشتر از ماهیان و در مرحله بعدی از سخت پوستان مانند میگو و خرچنگ
در آکوآریوم بهتر است که رژیم غذایی این ماهی شبیه به آنچه باشد که در محیط طبیعی می پذیرد یعنی ماهیان کوچک زنده و سخت پوستان زنده و به مرور می توان بخش عمده رژیم غذایی ماهی را با تکه های فیله ماهی ( دریایی ) و میگو و خرچنگ نپخته جایگزین نمود ولی نباید فراموش کرد که قطع کامل غذای زنده از رژیم چنین ماهیانی ، آنها را هم از لحاظ جسمی و هم از لحاظ روحی بیمار خواهد نمود و همچنین باید بگویم که برخی گونه های عقرب ماهیان اصولا غذاهای غیر زنده را نخواهند پذیرفت !
بهتر است غذاهایی که به ماهیان زینتی آب شور می دهیم منشا دریایی داشته باشند زیرا بدن این ماهیان نیازمند عناصر ضروری است که مقدار مناسب آنها فقط در غذاهای با منشا دریایی یافت می شود ؛ مانند ید (I۲) و برخی اسیدهای چرب و ... .
هرگز از ماهیان آب شیرین به خصوص گلد فیش در تغذیه ماهی لایون فیش استفاده نکنید زیرا نه تنها مواد ضروری زیست و متابولیسم این ماهیان را فراهم نمی کند بلکه باعث بروز برخی بیماری ها در ماهی شما می شود .
از طرف دیگر چون این ماهیان شکارچی بوده و در محیط دریا همیشه این فکر در ذهن ماهی وجود دارد که ممکن است فردا گرسنه بماند ، تا جایی که امکان داشته باشد غذا خواهد خورد . بهترین مدیریت برای دفعات غذا دهی به ماهی لایون فیش یا عقرب ماهی ، ۲ تا ۳ بار در هفته است که البته می توان به نمونه های کوچک (نوجوان ) دفعات بیشتر ولی با مقدار کمتری غذا داد .
ممکن است که ماهی با هر حرکت شما در جلو آبزی دان تکانی به خود بدهد و به نظر شما بیاید که دارد برای مقداری غذا گدایی می کند ولی اشتباه نکنید . از آنجا که ماهی صلاح خودش را نمی داند و نمی فهمد که در یک اکوسیستم کنترل شده که هر روز صاحب دلسوزی مثل شما برایش غذا تهیه می کند به سر می برد ، پس بهتر است همان رژیم گفته شده را رعایت کنید .
یک راه دیگر برای فهمیدن اینکه زمان غذا دهی به ماهی فرا رسیده این است که توجه کنید ؛ زمانی که ماهی غذا را می بلعد ، شکمش برآمده (متورم) می شود . تا زمانی که این برآمدگی برطرف نشده نباید به ماهی غذا داد .
بهترین زمان غذا دادن به ماهی به هنگام غروب و در تاریکی است . اگر از لامپ برای روشن کردن آبزی دان خود استفاده می کنید بهتر است که نور آن را کم کنید زیرا بینایی لایون فیش در تاریکی بهتر کار می کند .
عادت دادن عقرب ماهی به غذای جدید نیاز به صبر و تحمل شما دارد . معمولا این ماهیان به مرور زمان غذای تازه ای را خواهند پذیرفت .
برای این کار بهتر است تکه های مناسب غذا را به وسیله یک انبر پلاستیکی مخصوص وارد آب کرده و جلوی صورت ماهی تکان دهید تا توجه ماهی را جلب کند . یک راه دیگر انداختن غذا درست پیش روی ماهی است ولی به یاد داشته باشید که برخی ماهیان دوست دارند غذا را در ستون آب ببلعند و غذاهای بر بستر افتاده را کم تر می خورند .
با افزودن برخی مواد و ویتامین ها می توان دل گوسفند و انواع کرمها را نیز به برنامه غذایی این ماهیان افزود .
دوباره یاد آوری می کنم که جلوگیری از تغذیه بیش از حد شیر ماهی آکوآریومی یکی از مهم ترین مسائل مدیریتی آبزی دان حاوی این ماهی است . به یاد داشته باشید که عقرب ماهی دفعیات زیادی تولید می کند .
● آرایه گری و اندازه آبزی دان
در آکوآریومی که قصد نگهداری لایون فیش را دارید ، فضای باز کافی برای شنا کردن ماهی و نقاط تاریک غار مانند و مخفی گاه ها باید با هم وجود داشته باشد .
از آنجا که دید ماهی با نور شدید ضعیف می شود و از توانایی شنای او می کاهد ، بهتر است مناطقی جهت پناه ماهی از نور برایش بسازید و تعجب نکنید اگر ماهی مدتی را در روز در نقطه دنج و تاریک مخفی گاه خود به سر ببرد .
حتما توجه دارید که برای ماهیی با خارهای افراشته مانند عقرب ماهی ، چه غار بزرگی باید تهیه نمود تا ماهی بدون صدمه دیدن در آن جا بگیرد !
همچنین بیشتر عقرب ماهی ها قدرت شنای زیادی ندارند ؛ پس اگر از فیلتر های داخل آبی استفاده می کنید (و مجبورید استفاده کنید چون دفعیات این ماهی زیاد است ) ، یا به قدرت موتور پمپ آن توجه کنید و یا آن را به گونه ای در مخزن خود قرار دهید که لایون فیش شما بتواند از مسیر جریان شدید پمپ فرار کند .
یک راه دیگر برای حل این مشکل این است که فیلتر خود را همیشه روشن نگه ندارید .
معمولا به عنوان کوچکترین حجم مناسب برای نگهداری نمونه های جوان این ماهیان ، آبزی دانی با حجم ۵۵ گالن یا با ابعاد ۴۸ اینچ در ۱۸ اینچ را پیشنهاد می کنند .
و برای نگهداشتن ماهیان بالغ باید مخزنی ۷۵ گالنی یا بیشتر را تهیه نمود .
همانطور که گفتم فیلتر های مناسب باید در مخزن این ماهی مستقر شود و هوادهی آب به خوبی طورت گیرد ( پمپ هوا ) .
● ماهیان سازگار با لایون فیش (Tankmates )
هم مخزنی های مناسب با شیر ماهی یا عقرب ماهی را می توان از دو دیدگاه مورد بررسی قرار داد .
۱) گونه های مناسب : که نام آنها را در نوشته های بعدی می آورم .
۲) اندازه مناسب هم مخزنی ها :
همان طور که حتما تا به حال دستگیرتان شده ، عقرب ماهیان شکارچیان ماهر و پر خوری هستند . معمولا پیشنهاد می شود که از ماهیانی که طولشان کم تر از نصف طول لایون فیش موجود در مخزن است استفاده نکنید .
از طرفی این ماهی به سخت پوستان از جمله میگو ها و خرچنگ های کوچکتر از خود حمله می برد و آنها را می خورد . پس نگهداری اینگونه جانوران در آکوآریوم آب شورتان بی فایده است .
Lionfish ها شناگران ماهری نبوده و حرکت آنها معمولا کند است پس نکته بعدی این است که گونه های مناسب با این ماهی را نباید از بین گونه های پر تحرک با شنای سریع انتخاب نمود زیرا در زمان غذا دادن به ماهیان آبزی دان ، گونه هایی که شنا کننده های بهتری هستند غذای لایون فیش را خواهند خورد و ماهی شما گرسنه می ماند .
● چگونه یک لایون فیش سالم بخریم ؟
پیش از خرید یک عقرب ماهی باید مدت کوتاهی او را تحت نظر قرار داد .
به شدت تنفسش دقت کنید . ماهی سالم نباید سریع تنفس کند و از طرفی تنفس یک ماهی سالم ، منظم است .
به بدن ماهی نگاه کنید ، اثرات زخم یا خون مردگی یا تغییر رنگ بدن (معمولا تیرگی ) نباید در بدن دیده شود .
به چشم ماهی دقت کنید . چشم ماهی سالم باید شفاف باشد . کدورت یا بیرون زدگی چشم یا تفاوت در اندازه چشمها نشانه بیماری است .
شاید مهم ترین نکته در مورد تشخیص سلامتی یک لایون فیش این است که معمولا افراد سالم این ماهیان دارای باله های افراشته یا به بیان ساده تر سیخ شده هستند . اگر ماهی باله هایش را جمع کرده باشد یا بیمار است و یا تحت استرس قرار گرفته است .
● تکثیر و تولید مثل
به طور کلی تعداد زیادی از عقرب ماهیان تخم گذار زنده زا هستند و لقاح داخلی دارند ولی گونه Pterois volitans دارای لقاح خارجی است .
ماهی نر معمولا رنگ آمیزی تیره تری دارد و با چند ماده جفت گیری می کند .
لایون فیش یک ماهی حرمسرا دار است ( Haremic ) بدین معنی که یک نر در فصل تخم ریزی با چندین ماده جفت می شود .
جفت گیری معمولا تمام روز به طول می کشد و تخم ریزی در نیمه شب صورت می گیرد .
معمولا چند هزار تخم در خوشه های ژلاتینی کروی ( توپی ) شکلی تولید می شود ( تقریبا ۲۰۰۰ عدد تخم در هر خوشه ) که در مسیر جریان های آبی رها می شوند . دیواره ژلاتینی خوشه پس از ۲۴ ساعت در آب حل شده و هر تخم به تنهایی آزاد می شود .
و پس از ۳۶ ساعت ، نوزادان از تخم بیرون می آیند . این نوزادان تازه سر از تخم بیرون آورده برای تغذیه نیاز به جانداران پلانکتونی دارند .
گزارشهایی از تکثیر این ماهی جذاب در آبزی دان وجود دارد .
● آیا لایون فیش یک ماهی سمی است ؟
این نوشته را می بایست در ابتدای این مطلب می آوردم زیرا اهمیت آن بیشتر از هر بخش دیگری است . مهلک ترین و سمی ترین سمهای جهان به عقرب ماهیان مربوط می شوند . قبل از هر چیز باید گفت که ماهی لایون فیش یک ماهی سمی است .
خارهای باله های مختلف این ماهی زهر آلود است و پس از تماس تیغه های سمی این ماهی با بدن ، درد شدیدی احساس می شود که در طی ۳۰ تا ۶۰ دقیقه به اوج رسیده و ممکن است ۶ تا ۱۲ ساعت باقی بماند . برخورد سم آنها با بدن انسان اثرات گوناگونی چون درد ، خارش ، سوزش ، تورم و سرخی ، عفونت های زیر جلدی ، سیاه شدن ، تهوع ، سرگیجه ، اسهال ، ضعف ، فراموشی مقطعی ، نارسایی تنفسی ، گرفتگی عضلانی و فلج موضعی ، تشنج ، تب ، آرتریت یا گرفتگی مفصل ، افت فشار خون ، دگرگونی تپش قلب و گاهی مرگ را به دنبال دارد .
اگر پس از درمانهای ابتدایی گفته شده در زیر باز هم اختلال تنفسی مشاهده شد باید مصدوم را هر چه سریع تر به پزشک رساند .
در برخی از افراد که نسبت به نیش زنبور عسل حساسیت دارند ( و گزش این حشره در آنها واکنشهای شدید تری ایجاد می کند ) ؛ گزیده شدن توسط عقرب ماهی نیز به نسبت شدید تر از سایرین است .
به یاد داشته باشید که حتی جا به جایی لایون فیش مرده ممکن است خطرناک باشد .
● پیشگیری و درمان زهر لایون فیش
هرگز دست خود را به آبزی دان حاوی عقرب ماهی ( لایون فیش ) وارد نکنید . اگر مجبور به داخل نمودن دست خود به آکوآریوم شدید ، پیش از وارد کردن دست از محل قرار گرفتنم ماهی در مخزن مطمئن شوید و هرگز چشم از ماهی زهرآگین خود بر ندارید . یادتان باشد که لایون فیش می تواند همرنگ محیط شود . یعنی ممکن است درست در جایی باشد که شما فکر می کنید نیست !
هرگز دست خود را نزدیک باله ها یا خارهای ماهی لایون نبرید . به یاد داشته باشید که ماهی می تواند خارهای باله خود را حرکت داده و به اصطلاح آنها را " سیخ " کند .
▪ اگر زهر این ماهی به بدنتان وارد شد :
۱) محل گزیدگی را در داخل آب داغ به مدت ۳۰ تا ۹۰ دقیقه تا رفع درد قرار دهید .
معمولا برای دمای آب ، بیشینه درجه حرارت قابل تحمل توسط انسان را بیان می کنند . هرچه آب گرمتر باشد اثرات سم زود تر از بین می رود .
۲) اگر با گرما درد مرتفع نشد می توان از مواد بی حسی موضعی استفاده نمود .
۳) در صورت بروز زخم و خون مردگی باید بافتهای تخریب شده تخلیه و پانسمان روزانه صورت بگیرد .
۴) تجویز آنتی بیوتیک جهت جلوگیری از عفونت محل گزش .
۵) بر علیه برخی از این ماهیان پادزهر نیز ساخته شده است .

فربد امامی لنگرودی
http://abzidan.persianblog.ir