ماهی پلی پتروس

اگر کسی مایل به نگهداری یک ماهی ماقبل تاریخی (زمانی که دایناسور ها روی زمین جولان میدادند) با سابقه ای که به ۲۴۸ میلیون سال پیش باز میگردد با تنفس هوایی و مقاوم در برابر بیماریها و شرایط ناگوار محیطی است , بی شک ماهی پلی پتروس انتخابی مناسب است!
فقط کافی است به این ماهی آبزیدانی با بستر مناسب و جادار و آبی متعادل و کمی غذای گوشتی بدهید تا سالها حیوان خانگی دست آموزی برایتان باشد .
این ماهی به زودی دست آموز می شود و رفتار ویژه ای دارد . مثلا گاهی به صورت افقی بی حرکت در ستون آب می ماند و گاهی خودش را به سمت طعمه شلیک می کند !
● نامگذاری
▪ این ماهی از لحاظ رده بندی در خانواده Polypteridae جای دارد.
ـ این خانواده دارای دو جنس است .
الف) یکی از جنسها ؛ Polypterus نام دارد که دارای ۹ تا ۱۰ گونه است ( بدون در نظر گرفتن زیر گونه ها ) .
ب) جنس دیگر Erpetoichthys نام دارد که تنها یک گونه دارد .
از این خانواده تاکنون ۲ گونه در بازار ماهیان زبنتی ایران وارد شده است که هر دو به جنس پلی پتروس تعلق دارند .
▪ این ماهیان به ترتیب عبارتند از :
۱) Polypterus senegalus
اسم عمومی این ماهی Gray bichirیا ماهی بیشیر (بیکیر) خاکستری است که به آن بیشیر سنگالی هم می گویند.
(ملاحظه فرمودید که تا حالا اثری از دایناسور یا پلی نبود بلکه فقط در اسم جنس این ماهی کلمه پلی وجود دارد !)
به طور کلی یعنی ماهی با تعداد باله های زیاد , که به تعداد زیاد باله های پشتی این ماهی اشاره دارد .
در اصل باله پشتی طولانی این ماهی به بالچه های مجزا تبدیل شده که در هر بالچه یک خار و چند شعاع منشعب وجود دارد و در حالت افراشتگی حالتی اره مانند به پشت ماهی میدهد.
ماهی بیشیر سنگالی ( خاکستری ) شاید فراوان ترین گونه از این خانواده در تجارت آکوآریوم باشد .
گزارش شده که در زمان فرعون از این ماهی به عنوان ماهی خوراکی استفاده می کردند.
● خاستگاه
خاستگاه این ماهی آفریقا و حوضه آبریز رودخانه نیل و آفریقای غربی مانند سنگال , نیجر , گامبیا و ... می باشد.
● ویژگی ها
بدن این ماهی استوانه ای ( سیلندری ) و مار مانند است .
طول کل این ماهی به ۵/۵۰ سانتی متر میرسد و بیشترین وزن ثبت شده از این ماهی ۲۰۷ گرم است.
رنگ این ماهی در پشت بدن زیتونی و در کناره ها کرم – خاکستری است و زیر شکمش شیری رنگ است .
گاهی در انتهای باله هایش رنگ قرمز دیده می شود که نشانه کمبود اکسژن و خفگی یا نامناسب بودن شرایط آب آکوآریوم است.
این ماهی ساکن آب شیرین و یک ماهی گرمسیری است و دمای ۲۵ تا ۲۸ درجه سانتی گراد را می پسندد.
p.H مورد تحمل این ماهی هم ۶ تا ۸ درجه است.
از لحاظ ظاهری گاهی فک بالایی در این ماهی جلو تر از فک پایینی است. دهان پلی پتروس دارای دندانهای ساده است .
سوراخهای بینی این ماهی به شکل لوله در آمده است . تعداد بالچه های پشتی از ۸ تا ۱۱ عدد گوناگون است.
فلس های این ماهی لوزی شکل (گانوئید) است و پوششی زره مانند به ماهی میدهد . (این نوع فلس در ماهی های خاویاری هم وجود دارد )
بیشیر خاکستری در طبیعت از حشرات , سخت پوستان , نرم تنان , قورباغه ها و ماهی ها تغذیه می کند.
زیر گونه ای از این ماهی با نام Polypterus senegalus senegalus اصولا حشره خوار ( insectivorous ) است. طول عمر این ماهی را تا ۳۴ سال برآورد می کنند.
این ماهیان دارای اسپیراکل و دریچه مارپیچی روده بوده و استخوانهای فک فوقانی آنها با جمجمه یکی شده است .
به علت بالا بودن ترکیبات نیتروژن دار در ادرار این ماهیان معمولا پیشنهاد می شود که ۱۰ تا ۲۵ درصد آب آبزی دان در هفته عوض شود.
اگر گیاه در آبزی دان قرار بدهیم , ماهی با رفتار ویژه ای در لابه لای آنها کمین می کند و گاهی سرش را از لابلای گیاهان سطح آب بیرون می آورد .
آبزیدان حاوی این ماهی باید سر پوشیده باشد زیرا استرس یا رد شدن حشرات ممکن است باعث بیرون پریدن این ماهی شود .
اگر هم یکی از ماهیانتان از آب بیرون پریده بود و بی حرکت افتاده بود , نگران نشوید , زیرا معمولا پس از منتقل کردن ماهی به آب و هوادهی ؛ پس از مدتی ماهی دوباره جان میگیرد .
نمونه های بزرگ پلی پتروس معمولا قلمرو طلب هستند و با هم می جنگند . مگر اینکه آبزیدان خیلی خیلی بزرگی داشته باشید .
بهتر این است که تنها یک عدد از این ماهی را در آبزیدان نگهداری کنید .
اگر قصد وارد کردن چند ماهی از این نوع را به آکوآریوم خود دارید , بهترین حالت این است که آنها را هم زمان وارد کنید و با یک تور دستی آماده بمانید تا در صورت زدوخورد , آنها را جدا کنید .
آبزی دان پلی پتروسها بهتر است دراز باشد ( یعنی طولش زیاد باشد ) و گیاه در آن وجود داشته باشد . آب نسبتا سنگین نیز نتیجه ای بهتر از آب سبک می دهد .
● تنفس هوایی
پلی پتروس ها دارای ویژگی بسیار کم یابی هستند و آن دارا بودن اندام شش است .
کیسه شنای این ماهیان علاوه بر حفظ شناوری به عنوان اندام تنفسی هم ایفای نقش می کند .
یک بخش از این کیسه شنای دو بخشی با یک مجرای دریچه دار یه گلو ( مری ) متصل می شود و در زمان کمبود اکسیژن در آب (هیپوکسی) نقش تنفسی را ایفا می کند .
گزارش هایی از ایجاد حالت خفگی در ماهی در اثر جلوگیری از رسیدن آن به سطح آب و تنفس هوا وجود دارد.
ماهی برای تنفس به سطح آمده و با حرکتی ناگهانی مقداری هوا می بلعد و به زیر آب می رود .
به همین دلیل همیشه چند سانتی متر فضای خالی بین سطح آب و سقف آبزی دان خود برای تنفس ماهی باقی بگذارید .
● تغذیه پلی پتروس
این ماهی را می توان با همه گونه غذاهای گوشتی , چه زنده و چه مرده تغذیه کرد .
میگو , کرم ها , لارو حشرات (مثل کرم خونی ) , تکه های بریده شده دل گوسفند یا گوساله (مخصوصا وقتی به شکل کرم در آمده باشند ) , قورباغه , ماهیان کوچک یا تکه های کوچک ماهیان , سمندر کوچک ( Newt ) و حتی ماهیان کوچک آبزبدانی مثل زبرا و گوپی و ... را می توان به عنوان خوراک به این ماهی پیشکش نمود.
به یاد داشته باشید که اگر مثلا چند ماهی زبرا به عنوان غذا برای این ماهی خریده اید , آنها را با فاصله و یکی یکی به آکوآریوم وارد کنید . زیرا اگر همه را با هم وارد آبزیدان کردید , پلی پتروس شما تا همه را نخورد ول کن معامله نیست .
فراموش نکنید که رژیم یکنواخت باعث می شود که همه مواد لازم به بدن ماهی بیشیر نرسد , پس سعی کنید رژیم متنوعی برایش تدارک ببینید .
پس از مدتی این ماهی با شما آشنا می شود و میتوان وی را شرطی نمود .
همچنین ماهی دوست دارد که غذا را از دست شما بگیرد , ولی از آنجا که بینایی خوبی ندارد و ممکن است انگشت شما را با غذا اشتباه بگیرد , بهتر است این غذا دهی با پنسهای دسته بلند یا دستکش کلفت انجام شود !
تکه های دل یا کرم فشرده ( توبی فکس ) را می توان با این شیوه به ماهی تعارف کرد .
اگر به صورت دستی به ماهی خود غذا می دهید , و آبزیدانتان لبه های تیز دارد یا در زهوار آن لامپ کار گذاشته اید ؛ مواظب باشید ماهیتان نسوزد یا زخمی نشود .
نکته دیگری که توجه به آن لازم است ؛ تناسب دهان ماهی و اندازه غذا و سایز سنگهای کف آبزیدان است !
اگر از غذایی استفاده می کنید که به کف آبزیدان می رود باید مواظب باشید که به علت ساختار پوزه این ماهی , ممکن است مقداری از سنگها را همراه با غذا ببلعد .
البته پلی پتروس پس از لحضه ای سنگها را بیرون می اندازد اما ممکن است اشتباهی تعدادی از آنها را بخورد و دچار مشکلات گوارشی گردد .
یک ویژگی اعجاب آور در این ماهیان باهوش این است که هر ماهی سلیقه مخصوص به خودش را دارد.
یعنی ممکن است دو ماهی در یک آبزیدان باشند که یکی از آنها عاشق طعم میگو باشد ولی دیگری حتی لب هم به آن نزند !
● تفاوت های جنسی و تولید مثل
تفاوت آشکاری بین نر و ماده پلی پتروس وجود ندارد . گزارش شده که باله مخرجی نر ها بزرگتر و پهن تر از باله مخرجی ماده هاست . همچنین ماده های این گونه دارای سر بزرگتری نسبت به ماهیان نرها می باشند .
تاکنون چند گونه از این ماهیان را با موفقیت در اسارت تکثیر کرده اند ولی اسرار آن به بیرون درز نکرده است .
فقط میدانیم که نمونه های انتخابی تا ۳۰ سانتی متر طول داشته اند .
به نظر می آید که یک دوره خشکسالی برای آماده سازی این ماهی برای تخم ریزی مفید باشد .
یعنی ماهی در فصل بارندگی ( که پس از خشکسالی رخ میدهد ) و پر آب شدن رودخانه ها جفت گیری و تخم گذاری می کند که می شود از ماه اگوست تا سپتامبر. و این زمانی است که سیلاب های متناوب در حوضه رود نیل رخ میدهد .
گفته شده که افزودن کمی آب سرد به آکوآریوم میتواند ماهیان رسیده را تحریک به تخم ریزی کند .
در زمان جفت گیری معمولا یک جفت ماهی نر بر سر تصاحب یک ماده با هم به جست و خیز می پردازند .
سپس ماهی پیروز به سراغ ماهی ماده می رود و شروع به انجام رقص های عشقی با هم می کنند و گاهی ممکن است که هر دو با هم از آب به بیرون بپرند !
پس از لحظه ای استراحت ماهی نر به کنار ماهی ماده خزیده و ضربه های آرامی به سر ماهی ماده می زند.
در همین زمان , ماهی نر باله مخرجی خود را که چند وقتی است بزرگ و کلفت و متورم شده , به شکل یک لیوان در آورده و آن را زیر شکم همسرش در زیر سوراخ تناسلی ماهی ماده قرار میدهد تا تخمها در این باله مخرجی گود شده جای بگیرند !
شاید به همین دلیل باله مخرجی نر ها بزرگتر است و یکی از روشهای تعیین جنسیت است !
معمولا ماهی ماده ۱۰۰ تا ۳۰۰ تخم می گذارد و در دمای معمولی پس از ۳ تا ۴ روز نوزادان از تخم خارج می شوند .
نوزادان در ابتدا به صورت گروهی ( School) زیست می کنند . ویژگی جالب این ماهیان این است که نوزاد آنها دارای آبشش های خارجی برگ مانند است .ماهیان جوان دارای چند نوار تیره رنگ بر روی بدن هستند .
هنوز اطلاع درستی از رفتارهای مراقبتی ویژه والدین در مورد فرزندان در این ماهی در دست نیست . (نمی دانم این همه دانشجوی شیلات چه کار می کنند ؟ )
۲) Polypterus ornatipinnis
نام عمومی این ماهی Ornate bichir یا ماهی بیشیر پر نقش و نگار است . ساکن آب شیرین با دمای ۲۶ تا ۲۸ درجه سانتی گراد میباشد . طول کل آن گاهی به ۶۰ سانتی متر هم میرسد . خاستگاهش حوضه رود کنگو بوده و فک بالا و فک پایینش مساوی هستند. تعداد بالچه های باله پشتی اش ۹ تا ۱۱ عدد است .
این ماهیان معمولا شبها شکار می کنند و به صورت انفرادی ( و نه گروهی ) زیست می کنند .
سایر ویژگی هایش شباهت زیادی به ماهی بیشیر خاکستری دارد. این ماهی کمی خجالتی است و در مقابل بیماریها آسیب پذیر تر است .
● حلقه گم شده داروین
باله سینه ای در ماهی پلی پتروس دارای ساختار جالبی است و گمان میرود در طی میلیونها سال جای خود را به مچ داده است.
دارا بودن شش و باله ای که شبیه مچ دست است , شاید بیان گر این واقعیت باشد که میلیونها سال پیش این ماهیان آب را ترک گفته و قدم به خشکی گذاشته اند و به ترتیب دوزیستان , خزندگان , پرندگان و پستانداران را به وجود آورده اند .

فربد امامی لنگرودی
http://abzidan.persianblog.ir