مخاطرات استفاده از لنزهای تماسی در محل کار

امروزه استفاده از لنزهای تماسی (کنتاکت لنز) در میان مردم به شدت رایج شده است. هرچند هدف اصلی از به کار بردن لنزهای تماسی اصلاح عیوب انکساری و به وجود آوردن دید مناسب برای بیماران است، اما در برخی از مواقع شاید تنها دلیل استفاده از این گونه لنزها، فقط موضوع زیبایی باشد. به هرحال استفاده از پیشرفت های مدرن نباید باعث بروز حوادث و بیماری های ناخواسته شود، در این مقاله سعی شده تا به صورت پرسش و پاسخ مسائل ایمنی و سلامت شغلی شاغلانی که از لنزهای تماسی استفاده می کنند، مورد بررسی قرار گیرد.
● لنزهای تماسی چه هستند؟
لنزهای تماسی، صفحاتی کوچک و نازک هستند که از موادی شفاف ساخته شده اند. سطح خارجی آنها بسته به هدف درمانی و نیاز بیمار طراحی شده و به اصلاح یا بهبود دید وی کمک می کند و سطح داخلی به دقت شکل گرفته تا به خوبی به قرنیه متصل شود (قرنیه قسمت شفاف جلوی چشم است که از ورای آن عنبیه و مردمک دیده می شود). امروزه اکثر لنزها از نوع نرم یا انعطاف پذیر هستند ولی انواع سخت آن نیز وجود دارند.
برای اغلب مردم، استفاده از این نوع لنزها، راهی مؤثر و ایمن برای اصلاح دید به شمار می رود. درعین حال افرادی که از لنزهای تماسی استفاده می کنند باید دستورات متخصص چشم خود را به خوبی درک و اجرا کنند. این دستورات شامل مدت زمانی که می توان به طور مستمر از لنز استفاده کرد، طرز تهیه کردن و نگهداری از آنها و نحوه صحیح گذاشتن و برداشتن و کار با آنها است.
بسیاری از افراد، لنزهای تماسی را به عینک ترجیح می دهند، چرا که لنزهای تماسی از روی بینی سر نمی خورند یا در زمستان روی آن غبار تشکیل نمی شود. تعداد کمی نیز برای اینکه دید کافی داشته باشند باید از لنزهای تماسی استفاده نمایند، مثلاً در پی جراحی آب مروارید.
لنزهای تماسی، قادر به ایجاد عوارضی هستند که ممکن است توسط افرادی که از آن استفاده می کنند حس نشده و موردتوجه قرار نگیرند، به همین دلیل استفاده کنندگان از این نوع لنزها باید به طور مرتب توسط متخصص چشم مورد بررسی قرار گیرند.
● موارد ضد و نقیض درمورد استفاده از لنزهای تماسی در محیط های کاری
به اعتقاد برخی از مردم، استفاده از لنزهای تماسی باعث اختلال در ایمنی و حفاظت از چشم ها می شود، این باور موجب شده است تا موارد ضد و نقیض زیادی در این زمینه مطرح گردد. مبنای چنین اعتقاداتی بر اصول زیر بنا شده اند:
۱) احتمال دارد که مواد شیمیایی یا گرد و غبار در پشت لنز گیر کرده و سبب تحریک و آسیب قرنیه و لنز گردند.
۲) گازها و بخارات سبب تحریک و اشک ریزی چشم ها می شوند.
۳) خطر پاشیده شدن موادشیمیایی به چشم ها وقتی که از لنزهای تماسی استفاده شده بیشتر است و علت این موضوع مربوط به مدت زمان لازم برای برداشتن لنزها می شود. اگر این مدت طولانی شود، کمک های اولیه آنچنان مؤثر نبوده و درنتیجه زمان مواجهه چشم با مواد شیمیایی افزایش می یابد.
البته نظرات مخالفی هم وجود دارد، مثلاً اینکه لنزهای تماسی مانع رسیدن برخی مواد به چشم گردیده و ازاین رو مانع آسیب شده یا میزان آن را کاهش می دهند. هر دو شرایط گفته شده مستند نیز هستند. با توجه به مطالب گفته شده، نظرات متعددی درمورد ایمنی استفاده از لنزهای تماسی در محیط های کار مطرح شده است.
● در چه شرایطی استفاده از لنزهای تماسی می تواند خطرناک باشد؟
افرادی که از عدسی های تماسی استفاده می کنند باید به یاد داشته باشند که در شرایط خاص و به علت بروز عوارض ناخواسته، نباید از لنزهای تماسی استفاده کنند. درواقع هر موقعیت و محل کار باید به طور مجزا و کامل مورد بررسی قرار گیرد. ولی به طور کلی می توان شرایط خطرناک را اینگونه تعریف کرد:
۱) مواجهه با بخارات
۲) در مکانی که احتمال پاشیده شدن مواد شیمیایی وجود دارد
۳) جاهایی که ذرات گرد و غبار یا ریز در هوا وجود دارد
۴) مواجهه با مقادیر زیاد پرتوهای مادون قرمز
۵) ذرات زیاد
۶) هوای خشک
۷) جایی که احتمال پرتاب شدن اجسام وجود دارد
۸) در محل هایی که با مواد خورنده کار می شود، به ویژه زمانی که این مواد تحت فشار، ذخیره سازی می گردند
در محل هایی که پرتوهای فوق بنفش یا مادون قرمز وجود دارند، همه کارکنان چه استفاده کنندگان از لنزهای تماسی و چه غیر از آنها، باید از وسایل محافظت فردی استفاده نمایند. لنزهای تماسی پرتوهای مادون قرمز را جذب می نمایند، این موضوع باعث به هم خوردن تعادل در محتوی آب عدسی شده و بر وخامت موضوع می افزاید.
● خطرات ویژه و خاص استفاده کنندگان از لنزهای نرم
لنزهای نرم از نوعی پلاستیک ساخته شده اند که حاوی مقادیر زیادی آب هستند. لنزهای نرم برخلاف لنزهای سخت، محکم تر به قرنیه چسبیده و اجازه حرکت کمتری به مایعات می دهند. به همین دلایل برخی از محققان معتقدند که لنزهای نرم تا حدودی در زمینه گیرکردن اجسام خارجی بین قرنیه و لنز نقش محافظتی دارند.
خطر ویژه اینگونه لنزها، پاشیده شدن مواد شیمیایی و کار در محیط های گرم و خشک است. به دلیل محتوی زیاد آب این لنزها، برخی موادشیمیایی می توانند از آن عبور کرده و به واسطه لنز درمقابل قرنیه قرار گیرند.
هوای گرم و خشک باعث می شود تا لایه اشکی (لایه ای که لنز روی آن قرار می گیرد) خشک شود و این موضوع باعث ناراحتی چشم می شود.
● خطرات ویژه و خاص استفاده کنندگان از لنزهای سخت
لنزهای سخت از مواد غیرقابل نفوذ ساخته می شوند. وقتی اجسام خارجی مثل گردوغبار یا ذرات کوچک فلزی پشت لنزها گیر می کنند، احتمال بروز آسیب و خطر بالا می رود. اینگونه لنزها در وضعیت ثابت و چسبیده به قرنیه قرار ندارند و روی لایه نازکی از اشک غوطه ور می باشند. ازاین رو در این مواقع، خاصیت سایندگی پیدا کرده و ممکن است باعث ایجاد خراش روی قرنیه شوند. مواد شیمیایی هم در پشت لنز گیر کرده و به مدت طولانی در مجاورت قرنیه قرار می گیرند. می توان نتیجه گرفت که در آب و هوای خشک و پرگرد و غبار استفاده از لنزهای سخت، خطرناک تر از استفاده از لنزهای نرم است.
● نکات مهم درمورد استفاده از لنزهای تماسی
شاغلانی که تنها یا در جاهای دور کار می کنند، اگر از لنزهای تماسی استفاده کنند و دچار آسیب چشمی شوند، عوارض بیشتری را متحمل خواهند شد. پس از حادثه هرچه سریع تر لنز از چشم خارج شود، عوارض نیز کمتر خواهد بود. درجایی که کارگر تنها، نمی تواند این کار را به خوبی انجام دهد. درعین حال امکانات و تمهیدات لازم و ضروری مثل دوش چشمی و پرسنلی که نحوه عمل در هنگام آسیب های چشمی را بدانند، به سهولت در دسترس نیستند، این موضوع باعث وخامت عوارض می شود.
مشکل دیگر، از جادرآمدن و گم شدن ناگهانی لنز تماسی است. در این موقع به طور ناگهانی دید فرد مختل شده و دنیا جلوی چشمش تار می گردد. این موضوع آنجایی مهم جلوه می کند که دید کافی و دقیق برای برقراری ایمنی لازم است. اگرچه چنین حوادثی درمورد افرادی که از عینک استفاده می کنند نیز ممکن است روی دهند. ولی باید بدانیم که عدسی های تماسی آسان تر جدا شده و برگرداندن آنها به جای اصلی شان سخت تر است.
● خطرات استفاده همزمان از لنزهای تماسی و ماسک
استفاده همزمان از لنزهای تماسی و رسپیراتورهای تمام صورتی یا دیگر وسایل محافظت فردی مشابه، از این نظر مهم است که از جا بیرون آمدن ناگهانی لنز تماسی بالقوه دو خطر مهم را برای فرد استفاده کننده به همراه دارد. نخست آنکه باتوجه به فضای آلوده محیط کار، امکان درآوردن ماسک و جا اندازی لنز وجود ندارد و دوم آنکه لنز بیرون افتاده ممکن است در محلی از رسپیراتور گیر کند و عملکرد آن را مختل سازد.
توصیه می شود وقتی که از لنزهای تماسی استفاده می کنید، درحالی که لنزها را در چشم گذاشته اید، پوشیدن و درآوردن ماسک صورتی را تمرین کنید تا به سهولت یا مشکلات استفاده از آن در طولانی مدت یا در مواقع اضطراری پی ببرید.
● آیا موقع جوشکاری می توان از لنزهای تماسی استفاده کرد؟
در اغلب مکان هایی که عملیات جوشکاری انجام می شود، ذرات گرد و غبار و مواد شیمیایی که توانایی تحریک چشم ها را دارند، وجود دارند، ازاین رو استفاده از لنزهای تماسی در این قبیل اماکن توصیه نمی شود.
برخی از مردم معتقدند که جوشکاری با لنزهای تماسی سبب چسبیدن لنز به قرنیه می شود، در اینجا لازم است که گفته شود این باور نادرست بوده و تا به حال موردی از آن گزارش نشده است. درضمن این موضوع مورد تاکید قرار می گیرد که کارگران چه از لنز تماسی استفاده بکنند یا نکنند، حتماً باید از پوشش های محافظتی مناسب چشمی استفاده نمایند.
● ضرورت آگاهی از نحوه کاربرد وسایل محافظت فردی
وقتی اقدامات کنترل کافی نباشند نیاز به استفاده از وسایل محافظت فردی داریم. اگر به رغم وجود مخاطرات از لنزهای تماسی استفاده شود باید تمهیدات مؤثری نیز جهت جلوگیری از بروز حوادث به کار گرفته شود، همانطور که قبلاً گفته شد لنزهای تماسی به هیچ وجه جزو وسایل محافظت فردی قرار نمی گیرند. وسایل محافظت فردی که برای استفاده کنندگان از لنزهای تماسی پیشنهاد می شود عبارتند از: عینک های چسبان و مقاوم دربرابر گرد و غبار و پاشیده شدن مواد و سایر عینک های ایمنی ساده و مفید.
وقتی مخاطرات متعددی در محیط کار وجود دارد، باید از چند وسیله محافظت فردی به صورت همزمان استفاده کرد، مثلاً وقتی در محل کار خطر پاشیده شدن مواد و اصابت اجسام پران به چشم وجود دارد، استفاده از عینک های چسبان همراه با عینک های ایمنی محکم (با توری فلزی) پیشنهاد می گردد.
کنترل های اجرایی را نیز می توان همزمان با اقدامات مهندسی به کار برد. کنترل های اجرایی مثل کاهش ساعت کار باعث می شود تا کارگر مواجهه کمتری با عامل زیان آور داشته باشد. اقدامات اخیر محدودیت های زیادی دارد، چرا که باعث حذف عامل آسیب رسان نمی گردند و فقط مدت زمان مواجهه را کاهش می دهند. اقدامات اجرایی زیاد مورد توجه قرار ندارند، چرا که به کار بردن و ابقای آنها سخت بوده و از طرفی نمی توان به مؤثر بودن آنها مطمئن بود.
وقتی تمامی روش های حذف و کاهش مخاطرات مورد بررسی قرار گرفت و زمانی که وسایل محافظت فردی، کارایی مناسبی جهت حفاظت کارگر نداشتند یا موقعی که کارگر نمی تواند از وسایل محافظت فردی تجویز شده استفاده نماید، اقدامات اجرایی و کاربردی مطرح می گردند. در مواقعی استفاده از لنز تماسی ممنوع بوده که می توان به جای آن از عینک استفاده کرد و درموارد نادری هم باید شغل کارگر را عوض کرد.
● مسئولیت سلامت افرادی که از لنزهای تماسی در محیط کار استفاده می کنند با کیست؟
کارفرما و کارگر (نیروی شاغل) هر دو در این موضوع وظایفی دارند.
● وظایف کارفرما:
۱) اطمینان یابی از به کارگیری و اعمال روش ها و عملیات صحیح و ایمن
۲) تهیه و تدارک دوره های آموزشی درمورد مخاطرات چشمی، به ویژه مخاطرات مربوط به استفاده از لنزهای تماسی و نحوه استفاده از چشم شوی های موجود در محل کار و نحوه صحیح شستن چشم ها
۳) مشخص کردن افرادی که از لنزهای تماسی استفاده می کنند. اطلاعات مربوط باید در پرونده پزشکی ثبت گردد و حداقل افرادی که مسئول ارائه کمک های اولیه هستند باید از نام این افراد آگاه باشند. برای ایجاد و برقراری برنامه محافظت از چشم، استفاده از علامت های مشخص سودمند است، مثلاً افرادی که از لنز تماسی استفاده می کنند می توانند علامت مشخصه ای روی لباس یا کلاه خود داشته باشند.
۴) در دسترس قرار دادن افرادی که در درآوردن لنز تماسی در مواقع اورژانسی خبره هستند. درآوردن لنز درمواقع بحرانی باعث جلوگیری از آسیب بیشتر می شود. در برخی از مواقع برای بیرون آوردن لنز تماسی به کمک چشم پزشک یا اپتومتریست (بینایی سنج) نیاز می شود.
۵) تدارک یک مکان تمیز و مناسب برای حفظ، نظافت و مراقبت دوره ای از وسایل محافظت فردی و لنزهای تماسی.
● وظایف کارگر:
۱) تلاش ویژه در حفظ و تمیز نگه داشتن لنزهای تماسی و اجرای دستورات چشم پزشک
۲) مشاوره با چشم پزشک درمورد مخاطرات محیط کار
۳) به همکاران و کارفرما درمورد اینکه از لنزهای تماسی استفاده می کند، اطلاع دهد.
۴) آگاهی و توجه به تغییرات رخ داده در مراحل کار یا اوضاع محیطی، چرا که این تغییرات برای فرد خطرآفرین می گردند.
۵) در دسترس نگه داشتن عینک جهت استفاده در مواقع غیرقابل پیش بینی و فوری
۶) استفاده از وسایل محافظت فردی در مواقع لزوم
۷) یادگیری درمورد خطرات، تشویق کارفرما و پیوستن به کمیته یا واحدهای ایمنی و سلامت.

دکتر سیدسیامک رسولی نژاد
متخصص طب کار و بیماری های شغلی
منبع: مرکز ایمنی و سلامت شغلی کانادا سال ۲۰۰۷

منبع : هفته نامه آتیه