بحران در آموزش جهانی ژورنالیسم

بروز انقلاب ارتباطی باعث شده است تا گفتمان برجسته‏سازی از افراد و نهادها به‏مثابه منبع به ‏سطح مخاطبان سوق داده شود. به ‏دیگر سخن، نقش کامپیوترها در شبکه‏های ارتباطی باعث شده است تا مردم قدرت ارتباطی را از رسانه‏ها یا همان دروازه‏بانان پس بگیرند.
این امر به‏معنی این است که قدرت ارتباطی از حالت محدود به‏گسترده (یک منبع برای همه مخاطبان) به‏حالت گسترده به ‏گسترده نقل مکان کرده است.(۱)
به گفته هنری بریتروز (Henry Breitrose) تکنولوژی‏های نوین ارتباطی درحال قدرت بخشیدن به‏مخاطبان هستند. این تکنولوژی‏ها موجب شده‏اند تا مخاطبان، کنترل فعال‏تری را بر جریان‏های اطلاعات اعمال کنند و این جابه‏جایی همان انقلاب ارتباطی است.(۲)
پرسش بزرگ در این چارچوب این است که تأثیر تکنولوژی‏های ارتباطی بر روزنامه‏نگاری چیست، آیا مدارس روزنامه‏نگاری (J-schools) در فضای سایبراسپیس (Cyberspace) گم خواهند شد؟ آینده روزنامه‏نگاری آبستن چه تحولاتی است؟
دیرک اسما یلی (Dirk Smilie : ۹۹۹۱) نظرات جمعی از دست‏اندرکاران ارتباطی را در مقاله خود(۳) انعکاس داده است:
مایک گادوین (Mike Godwin) نویسنده انگلیسی در این زمینه می‏گوید در انگلیس قرن هجدهم افراد برای روزنامه‏نگاری آموزش نمی‏دیدند، کافی بود شما چاپکار باشید، تا ناشر هم بشوید، اما حالا افراد قدرت دسترسی و همچنین توان آفرینش ژورنالیسم شخصی را دارند. حروف متحرک چاپ، جهان را به‏ جهان خوانندگان تبدیل کرد و تکنولوژی کامپیوتر همه جهان را به‏روزنامه‏نگاران مشارکت‏گر فعال تبدیل کرده است.
از دیگر سو، پروفسور جیمز کری (James carey) از مدرسه روزنامه‏نگاری دانشگاه کلمبیا می‏گوید از واترگیت تا ماجرای لوینسکی مردم احساس می‏کنند که نهادهای حاکم بر امریکا نظیر کنگره، دادگاه‏ها، ریاست جمهوری و مطبوعات کارشان را درست انجام نمی‏دهند. از دیگر سو کاهش میزان اخبار بین‏المللی و قدرت گرفتن شرکت‏ها در خبرها هم مردم را نسبت به‏سرنوشت و آینده روزنامه‏نگاری نگران کرده است. در همین حال پیتر شانکمن (Peter Shankman) سردبیر پیشین سایت معروف اینترنتی AOL می‏گوید اکثر کسانی که به‏عنوان آشنا با اینترنت به‏ من معرفی می‏شوند، می‏گویند صفحات وب می‏سازند یا این که یک سایت راه ‏اندازی کرده‏اند. در صورتیکه مسأله این نیست، یعنی این کافی نیست، بلکه اصل مطلب این است که آن‏ها باید بتوانند تفاوت‏های روزنامه‏نگاری آنلاین (Online) را با معیارهای رسانه‏های چاپی درک کنند.
اظهارات جان لاکس (John Lax) از کمپانی بازاریابی کانادایی گری کامیونیکیشنز (Grey communications) نیز جالب توجه است. او درباره این تغییرات می‏گوید مهارت‏هایی که به‏دانشجویان روزنامه‏نگاری آموزش داده می‏شود، عمدتاً از جنس مهارت‏های نوشتاری است، حال آن که محیطهای دیجیتالی نظیر وب (web) به‏سرعت حالت تلویزیونی به‏خود می‏گیرند و مدارس روزنامه‏نگاری به ‏آن بی‏توجه هستند و چنین مواردی را آموزش نمی‏دهند.
از دیدگاه جان‏لاکس، روزنامه‏نگاری برای وب به‏آموزش‏هایی نظیر پژوهش، سناریونویسی و تعامل‏هایی از نوع سی‏دی‏رام نیاز دارد.
کورینا جی موبیوس (Corina J.Moebius) که سردبیر یک سایت اینترنتی موفق است در این زمینه می‏گوید دانشجویان روزنامه‏نگاری در تکنیک‏های جست‏وجو در اینترنت بسیار ضعف دارند. آن‏ها علاوه بر این که نمی‏توانند اطلاعات را از موتورهای جست وجوی اینترنتی به‏دست آورند، تفاوت‏های نوشتن برای رسانه‏های نوشتاری را با نوشتن برای محیطهای وب تشخیص نمی‏دهند.
در هر حال, برای دستیابی به‏پاسخی جامع در قبال این پرسش که آیا مدارس روزنامه‏نگاری در فضای سایبراسپیس گم خواهند شد یا نه ، باید به‏جنبه‏های آموزش مسأ له هم توجه کرد. آیا مدارس روزنامه‏نگاری از فضای سایبر عقب مانده‏اند. آیا واقعاً مهارت‏های لازم برای ارتباطات سایبر در لشکر فارغ‏التحصیلان ژورنالیسم وجود دارد؟ لوریلین بیلی (Lorilyn Bailey) بنیانگذار سایت اینترنتی منابع رسانه‏ای معتقد است (۴) به‏جای واحدهای موسوم به‏روزنامه‏نگاری با کامپیوتر(۵)، باید واحدهای دائمی در مورد اینترنت را در واحدهای روزنامه‏نگاری گنجاند. او به‏مواردی نظیر مصاحبه از طریق اینترنت، تحقیق اینترنتی، تعیین صحت اطلاعات، سوژه‏یابی و یافتن منابع اطلاع‏رسان اینترنتی اشاره می‏کند. در همین زمینه ، نظرات شورای رسمی آموزش روزنامه‏نگاری و ارتباطات جمعی آمریکا (۶) که واحدها و شرح دروس رشته‏های روزنامه‏نگاری و ارتباطات را تعیین و ابلاغ می‏کند، در این باره جالب به‏نظر می‏رسد. شورا معتقد است آموزش‏های کنونی و درواقع آموزش‏های مربوط به‏مهارت‏های روزنامه‏نگاری نمی‏تواند پاسخگوی مهارت‏های مربوط به‏رسانه‏های نوین باشد، ضمن این که واحد گزارشگری توسط کامپیوتر(۷) هم یک واحد اختیاری (elective) است.
نظرات جاش شروتر (Josh Schroeter) مدیر برنامه ‏ریزی استراتژیک در مرکز رسانه‏های نوین دانشگاه کلمبیا (۸) نیز مشابه نظرات دیگران است. او می‏گوید اگر می‏خواهیم دانشجویان در قرن آینده نقشی در صنعت روزنامه‏نگاری ایفا کنند، باید مهارت‏های نوین مربوط به ‏رسانه‏های نوین را به‏آن‏ها بیاموزیم.
به نظر می‏رسد شتاب تحولات تکنولوژیک در عرصه رسانه‏ای، آنقدر فزاینده است که اهداف آموزشی کالج‏های روزنامه‏نگاری را به‏شدت پشت سر گذاشته است. به‏دیگر زبان، برنامه‏های آموزشی مدارس روزنامه‏نگاری حتی در آمریکا که پیشتاز ژورنالیسم است، از تحولات تکنولوژیک عقب مانده است و با توجه به‏این که هدف مدارس روزنامه‏نگاری تربیت متخصص حرفه‏ای است و نه آکادمیسین ، آن‏ها دچار یک معضل بزرگ شده‏اند، چرا که نیازهای محیط های حرفه‏ای تغییر کرده و لذا چنین دانشجویانی به‏کار این محیطها نمی‏خورند.

نویسنده : دکتر یونس شکرخواه
۱. Building citizen-based Electronic democracy http://www.e-democracy.org/intl/library/build.html
۲.The media revolution in America and in western Europe: vol II in the Paris-Stanford series(Norwood,Nj: Ablex publishing corporation,۱۹۸۵), ۶۸-۶۹
۳.Smillie.D. (۱۹۹۹) future of Journalism gets uncertain forecast http://www.freedomforum.org
۴. Media resource site http://www.guestfinder.com
۵.Computer-assisted journalism
۶.The Accrediting council on Education in journalism and mass communication http://www.mediainfo.com/
۷.Computer - assisted reporting
۸.Center for new media

منبع : مرکز توسعه و تبادل دانش فناوری اطلاعات