بی توجهی ممنوع!

سالمندی به عنوان روند طبیعی عمر بشر در اکثر کشورهای دنیا از سن ۶۰ و یا ۶۵ سالگی آغاز می شود. آمارهای موجود گویای آن است در حالی که نرخ رشد کلی جمعیت جهان حدود ۱/۵ درصد است، این نرخ رشد در مورد جمعیت سالمندان جهان، سالانه به حدود ۲/۴ درصد می رسد. تاملی در آمارهای پیر شدن جمعیت جهان عددهای جالب دیگری را نیز عرضه می کند; وجود حدود ۶۰۰ میلیون سالخورده در جهان که پیش بینی می شود، تعداد آن ها تا سال ۲۰۲۵ میلادی به یک میلیارد و۲۰۰ میلیون نفر برسد، یکی از این داده ها است.
در میان کشورهای جهان، ایران نیز از این قافله گذر عمر عقب نمانده است. به طوری که سرشماری سال ۱۳۵۵، وجود یک میلیون و۷۷۰ هزار سالمند را نشان می دهد که این تعداد در آخرین سرشماری صورت گرفته، یعنی سال ۱۳۸۵، به حدود ۵ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر می رسد. بر همین اساس کارشناسان پیش بینی می کنند که جمعیت سالمندان ایران در سال ۲۰۵۰ میلادی به ۲۵ میلیون نفر بالغ شود که این رقم حدود یک چهارم جمعیت آن زمان را تشکیل خواهد داد. از این گفته ها می توان نتیجه گرفت که متوسط سنی جمعیت کشور رو به افزایش است، مقایسه آماری متوسط سنی جمعیت در آمارهای سالهای ۵۵ و ۸۵ مبین این مطلب است که متوسط سنی جمعیت کشور از ۱۷/۴ در سال ۵۵ به حدود ۲۲ سال در سال ۸۵ رسیده، یعنی جمعیت ایران نیز رو به پیری نهاده است. هر چند جمعیت سالمندان کشور در حال حاضر زیاد نیست، اما شیب افزایش این جمعیت در ایران حتی از شیب کشورهای آسیایی و در حال توسعه بیشتر است و ما نیز به عنوان شهروندی ایرانی در کشوری زندگی می کنیم که سن جمعیت آن در حال افزایش است.
آمارها نشان می دهد، حدود ۷ درصد سالمندان کشور به تنهایی زندگی می کنند، ۲۳ درصد با فرزندان و یا بستگان و۷۰ درصد نیز با همسر و فرزندانشان زندگی می کنند. از بین زنان و مردان سالمندانی که در تنهایی به سر می برند (۷ درصد)، ۱۲/۸ درصدشان را زنان و تنها ۲/۵ درصد را مردان سالمند تشکیل می دهند. همچنین در بین سالخوردگان ایرانی، نسبت زنان غیرمتاهل و زنانی که در تنهایی به سر می برند نسبت به مردانی که همین وضعیت را دارند، به طور قابل ملاحظه ای بیشتر است که علت این امر وفاداری و بالا بودن طول عمر آن ها نسبت به همسرانشان عنوان می شود.
● احساس تنهایی در سراهای سالمندان
یکی از مشکلات پیش روی این گروه «احساس تنهایی و انزوای اجتماعی» آن ها به عنوان واقعیتی انکار ناپذیر است. متاسفانه هم اکنون روش غالب و نامناسب محاوره با سالمندان به صورت غیرکلامی، اشاره سر و دست، جملات کوتاه و مقطع است که همین عوامل میزان طرد شدگی سالمندان از جامعه را به خوبی نشان می دهد. یافته های پژوهشی نشان می دهد، ۴۳/۷۵ درصد سالمندان ساکن در سراهای سالمندان احساس تنهایی می کنند و میان آن ها سالمندانی که دارای ۵ فرزند یا بیشتر بوده اند و در خانواده زندگی می کردند، احساس تنهایی زیاد داشتند، یعنی با ازدیاد تعداد فرزندان، احساس تنهایی سالمند نیز افزایش می یابد.
وجود باورهای غلط درباره دوره سالمندی که این دوران را زمان زندگی غیرفعال می دانند، فعالیت های موازی بین دستگاه های مسئول، ضعف آماری از وضعیت سالمندان، پوشش ناکافی بیمه ای و خدمات بهداشتی و درمانی مهمترین چالش های سالمندان به شمار می رود. براساس آمارهای موجود، از جمعیت بیش از ۵ میلیونی سالمندان کشور، حدود سه میلیون نفر تحت پوشش یکی از سازمان های بیمه ای و یا حمایتی قرار دارند، به طوری که یک میلیون و۳۰۰ هزار نفر تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره)، یک میلیون و۶۰۰ هزار نفر تحت پوشش سازمان تامین اجتماعی و بازنشستگی کشوری، حدود ۱۰۰ هزار سالمند نیز تحت پوشش سازمان بهزیستی کشور هستند و در این میان تخمین زده می شود، حدود ۲۵ درصد از سالمندان (حدود ۱/۵ میلیون نفر) از هیچ نوع «بیمه درمانی» بهره مند نباشند. با آن که معاون توانبخشی سازمان بهزیستی کشور می گوید: « پیش بینی می شود، تعداد زیادی از دو میلیون سالمندی که اطلاعات آن ها را سازمان بهزیستی ندارد، تحت پوشش بیمه روستاییان و یا فرزندانشان باشند که این رقم ها با ایجاد بانک اطلاعات سالمندان ایران مشخص می شود»، بانکی که تا کنون در کشور ایجاد نشده است.
● بیماری های غیرواگیردار شایع ترین علت مرگ و میر سالمندان
«شایع ترین علت مرگ و میر سالمندان»، بیماری های غیرواگیردار و در راس آن بیماری های مزمنی همچون بیماری های قلب و عروقی و دیابت است. همچنین، ۲۵ درصد سالمندان کشورمان دچار اختلالات روانی همچون افسردگی و اضطراب ها هستند و شیوع افسردگی و اختلالات روانی باز هم در میان زنان سالمند بیشتر از مردان است. هر چند نتوانستیم آماری از میزان این شیوع در میان سالمندان به تفکیک جنسیت بدست آوریم، اما یادآوری این نکات که سن امید به زندگی در زنان سالمند ایرانی ۷۲ سال و در مردان به ۶۸ سال است، نمی تواند خالی از لطف باشد. بحث «سو» تغذیه سالمندان» از دیگر مباحث مهمی است که ریشه در بسیاری از بیماری های این سنین دارد.
براساس تحقیق صورت گرفته میان سالمندان تهرانی نشان داده، ۳۵درصد آن ها از سو» تغذیه رنج می برند، این در حالیست که نرسیدن پروتئین، ویتامین و بالاخص کلسیم به این قشر باعث پوکی و شکنندگی استخوان های آن ها می شود. مدیرکل دفتر توانبخشی سالمندان بهزیستی نیز با تایید وجود سو» تغذیه در میان سالمندان، اظهار کرد: «توجه به میزان کالری و پروتئین مورد نیاز هفتگی و ماهانه سالمندان در سبد غذایی آن ها تدارک دیده نشده و برای رفع این مشکل، راهی نیست، جز تقویت توان مالی و اقتصادی آن ها.» به گفته وی تامین چنین سبدی برای قشر سالمند نیازمند اعتباری حداقل۵۰ هزار تومان در ماه برای هر یک از آن ها است.
مردان سالمند به دلیل در اختیار داشتن منابع مالی و کسب درآمد، از نظر وضعیت اقتصادی شانس بیشتری نسبت به زنان سالمند دارند، همین امر یکی از دلایلی به شمار می رود که شانس مردان را برای زندگی با سایر افراد خانواده نیز بیشتر از زنان همسن خودشان می کند. به گفته مدیرکل دفتر توانبخشی سالمندان بهزیستی، شاخص های کیفیت زندگی افراد سالمند باید به گونه ای تعریف و تغییر کند که مشکلات پیش روی آن ها یعنی بهداشت و درمان، تردد و ایاب و ذهاب، تامین معاش، رسیدگی به تغذیه و سبد غذایی آن ها را کاهش دهد.
چنانچه سیاستگذاری درستی اتخاذ نشود، افزایش شاخص های بهداشتی و درمانی، تبدیل به چالشی برای سالمندان می شود. وقت آن رسیده وزارت خانه های بهداشت و رفاه برنامه ریزی مدونی برای کاهش اثرات دوران سالمندی اتخاذ کنند .دیگر استفاده از روش سنتی و اقدامات کلیشه ای همچون استفاده از مراکز نگهداری سالمندان را پاسخگوی دغدغه های موجودنیست چرا که سازمان بهزیستی با وجود ۲۵۰ مرکز نگهداری شبانه روزی، روزانه، جامع و مراقبت در منزل سالندان، توانسته۲۰ هزار سالمند را تحت پوشش این مراکز قرار دهد، بنابراین جبران این رقم پایین، نیازمند عزم ملی و تدوین راهکارهایی است که جامعه هدف را منتفع می کند. همانگونه که یادآور شدیم، مشکل اصلی سالمندان در بحث اقتصادی و تامین معیشت آن ها جای می گیرد، اما دسترسی به آماری جامع همچون این که چند درصد از سالمندان مرد و زن محل درآمدی برای امرار معاش دارند، چند درصد از سالمندان ایرانی دچار سو» تغذیه هستند، چند درصد فاقد هرگونه پوشش بیمه ای هستند، چند درصد حداقل حقوق را دریافت می کنند، در حال حاضر چند درصد آن ها کسی را به عنوان مراقب ندارند و غیره بی پاسخ ماند. علاوه بر این مسایل، باز هم مشکلات عدیده دیگری در مورد دوران و زندگی سالمندان ایرانی باقی مانده که سالمندان کشورمان با آن ها دست و پنجه نرم می کنند.
یکی از این مشکلات مناسب سازی محیط، اماکن عمومی و پل های عابر پیاده برای آن ها، انتظار در صف های بانک ها برای دریافت مستمری و حقوق، بهره مندی از تجربیات بلااستفاده سالمندان و غیره است که پرداختن به جزییات تکراری هر یک و وصف آن ها، خارج از حوصله این متن است. رفع مشکلات کلی و جزئی سالمندان در عالی ترین سطح تصمیم گیری، نیازمند تشکیل شورایی ویژه سالمندان است. برای چاره اندیشی در مورد کشورمان که جمعیت آن رو به پیری نهاده، حتی باید پا را فراتر از این حرف ها بگذاریم. دیگر وقت آن رسیده، برای تدوین برنامه های جمعیتی متناسب با شرایط سنی۵۰ ۴۰ سال آینده، فراکسیونی زیرنظر مقامات عالی مرتبط تشکیل شود تا دیگر با پاسخهای توجیهی و بهانه هایی همچون نبود ضمانت اجرایی برای قوانین سالمندی و عدم رعایت و اجرای این قوانین از سوی سایر سازمان ها و ارگان های دیگر و عدم هماهنگی سازمانهای مرتبط با یکدیگر روبرو نشویم.

منبع : روزنامه ابتکار