مردم باید به محیط زیست حساس شوند

● گفتگو با مانی طالبی استاد دانشگاه و کارشناس محیط زیست
در شرایط کنونی که مشکلات معیشتی مردم وقتی را برای توجه به مساله مهمی چون محیط زیست باقی نگذاشته است چگونه می توان حساسیت اقشار مختلف مردم را نسبت به محیط زیست برانگیخت به طوری که مردم مسائل مربوط به محیط زیست را دنبال کرده و هرگونه مشکل، اشتباه، تخریب یا بی توجهی اشخاص، سازمان ها و مسوولان را پیگیری کرده و واکنش نشان دهند؟
با توجه به شرایط کنونی زندگی، تنها راهی که می توان مردم را به موضوع محیط زیست علاقه مند کرد این است که به مردم فهماند مساله محیط زیست یکی از اصلی ترین ارکان زندگی آنها است و جدا از زندگی روزمره آنها نیست. در این راه یکی از عوامل ایجاد حساسیت از طرف مردم روی مسائل محیط زیست عامل «آموزش» است.
در دوره یی که رسانه های مختلف یک فرد را احاطه کرده اند آموزش از طریق رسانه های گوناگون بسیار اثربخش خواهد بود. البته این آموزش باید کاملاً روان شناسانه و مبتنی بر روش های علمی جدید باشد، چون روش هایی همچون خبر، نصیحت و دستور به هیچ وجه دیگر جواب نخواهد داد. آموزش اگر به صورت مدون و مستمر باشد به تدریج سوال هایی را در ذهن مخاطبان ایجاد خواهد کرد. یکی از این سوالات این خواهد بود؛(محیط زیست که مساله بسیار مهمی است چگونه و از چه طریقی حفظ می شود و چه ساز و کاری دارد و چه نهادی مسوول این کار است ؟ تنها با طرح همین سوال ساده مردم توجه شان به مساله محیط زیست جلب خواهد شد اما تا رسیدن هر یک از ما به سطحی از آموزش که این سوال را از خود بپرسیم راه درازی در پیش داریم. مورد بعدی مساله «ضرورت» است یعنی شناساندن ضرورت های موجود در بخش محیط زیست و تاثیر مستقیمی که روی زندگی مردم خواهد داشت و مشکلات بسیار جدی که با عدم توجه به محیط زیست گریبان مردم را خواهد گرفت.
با درک خطرات و ضررهایی که عدم توجه به محیط زیست پیش خواهد آورد مردم با شناخت کامل ضرورت های حوزه محیط زیست روی این مساله حساس خواهند شد و دیگر مسائل مربوط به محیط زیست را جدا از مسائل زندگی خود نخواهند دانست.
▪ به نظر شما در زمینه آموزش باید روی چه مسائلی تمرکز کرد و اصولاً از چه دری وارد شد که بیشترین اثربخشی را داشته باشد؟
در اولین قدم تمرکز روی اولویت های ضروری مسائل محیط زیست باید باشد. این مسائل در بعد خردتر مربوط به اشخاص می شود. یعنی مسائل کلان محیط زیست کمتر به طور مستقیم با خود مردم به صورت تک به تک در ارتباط است.بنابراین فرصت فرهنگ سازی را نباید از دست بدهیم. مردم بیشتر از هر کس دیگر می توانند به خود یا همشهری خود سخت بگیرند. در رسانه ها نیز می توان به صورت آیینه عمل کرد یعنی مردم را به خود مردم نشان داد. کسانی که به تخریب محیط زیست، رعایت نکردن بهداشت در محیط زیست، سودجویی های مرتبط با محیط زیست و بسیاری از مسائل دیگر می پردازند اگر به صورت واضح و شفاف رو در روی مردم قرار بگیرند ضمن نقد از طرف مردم یک اهرم بازدارنده برای اشخاص دیگر و کل مردم در جامعه خواهد بود.
▪ خطرات ناشی از عدم توجه مردم به محیط زیست چیست؟
در درجه اول نشان دادن چراغ سبز به سودجویان و تخریب کنندگان محیط زیست. کارشناسان محیط زیست، محققان، تحلیلگران و تمامی دست اندرکاران این بخش هر چه اخطار در مورد خطرات عدم توجه به محیط زیست بدهند هر چه رسوا کننده صنایع و اشخاص سودجو باشند هر چه خود را به آب و آتش بزنند که فلان دریاچه در حال خشک شدن است، فلان جنگل هزاران هکتارش نابود شد و فلان کوه تا قله ساخت و ساز شده است و فلان دشت به بیابان تبدیل شده و... تا پشتیبانی تمام مردم را در پی نداشته باشد مسوولان ارشد به هیچ وجه توجهی نمی کنند و موضوع نیز وقتی از حد بحرانی هم گذشت و به فاجعه تبدیل شد تازه مثل همیشه در دقیقه ۹۰ به فکر می افتند.
در مسائل مربوط به محیط زیست دقیقه ۹۰، در اکثر مواقع یعنی فاجعه یی که نباید رخ می داده، اما اتفاق افتاده و فرصت کمی برای جبران داریم.هرگاه مردم، محیط زیست را از خودشان بدانند و بدانند که چه تاثیر عمیق و گسترده یی روی زندگی آنها دارد توجه ها به سوی محیط زندگی جلب می شود و وقتی مردم از مسوولان بخواهند که با توجه به این مساله پاسدار محیط زندگی آنان باشند جو پاسخگویی به وجود خواهد آمد و کار به صورت جدی پیگیری خواهد شد.
▪ عمده ترین خطراتی که امروزه محیط زیست را تهدید می کند، چیست؟
به هم خوردن تعادل بین میزان استفاده از منابع برای هر فرد، تعداد جمعیت و آلودگی حاصله از استفاده از یک منبع. امروزه یکی از بزرگ ترین خطرات ساخت و ساز غیرعلمی و در نظر گرفتن سود و سیاست لحظه یی در زمینه ساختن شهرک ها و شهرهای اقماری در اطراف شهرهای بزرگ است. منابع آب، برق، جاده های ارتباطی، دفع زباله، از بین رفتن گونه های بومی جانوران و گیاهان، ایجاد سد در مقابل تصفیه هوا، مضاعف شدن گازهایی چون منوکسید کربن و.... از مسائل عمده محیط زیست در زمینه ساخت بی رویه و تجمع و انباشت جمعیت در اطراف شهرهای بزرگ است.
با ساختن این شهرک ها به صورت غیرعلمی و با در نظر نگرفتن مسائل زیست محیطی ضرر غیرقابل جبرانی بر شهر اصلی و خود این شهرک ها خواهد خورد. از دیگر مسائل عمده محیط زیست امروزه مصرف منابع زیرزمینی آب به صورت غیرعلمی است که باعث خشکسالی تدریجی در منبع اصلی شده و در عرض چند سال می بینیم اکوسیستمی که وابسته به آب و رطوبت و... بوده است اکنون به نمکزار و بیابان تبدیل شده است.
قطع درختان جنگلی و استفاده زمین ها برای ساخت و ساز مسکن یا کشاورزی، ریختن پساب های صنعتی به رودخانه ها، داخل شدن آب های کشاورزی به رودخانه ها، جدی نگرفتن بحث بیابان زدایی، عدم توجه به سلامت دریاها و تولید بی کیفیت و بی رویه خودرو بدون اضافه شدن جاده های مناسب، عدم توجه به مسائل خردتری چون زباله های پلاستیکی در سطح طبیعت و... همگی از مشکلاتی است که گریبان کشورمان را گرفته است.
▪ برای مثال در همین بحث وجود زباله های پلاستیکی و ظروف یکبار مصرف در طبیعت، چگونه می توان حساسیت مردم را به عدم پخش زباله های پلاستیکی همچنین تمیز نگاه داشتن طبیعت برانگیخت؟
زباله های پلاستیکی جزئی از مناظر طبیعی کشور ما شده است. زباله هایی که در طبیعت بیش از ۴۰۰ سال باقی می مانند. همه ما با منظره بسیار زننده و زشت انبوه بطری های پلاستیکی و ظروف یکبار مصرف در طبیعت مواجه شده ایم، یکی از راهکارهای جلوگیری از این کار شناسایی محل های رفت و آمد انبوه مردم و ایجاد امکانات مناسب و بهداشتی است مانند تعبیه سطل های زباله به اندازه کافی، ساخت سرویس های بهداشتی، وجود ماموران بهداشت در این محل ها و پخش کیسه زباله رایگان نیز از دیگر راهکارها است.
گرفتن مالیات و هزینه از تولیدکنندگان محصولات یکبار مصرف و ظروف نوشابه و کارخانه های بزرگ ذی ربط برای جبران خسارت هایی که توسط این محصولات به طبیعت زده می شود نیز کارساز خواهد بود. همچنین توجه ویژه به NGO ها برای پاکسازی طبیعت قطعاً موثر خواهد بود. به هر حال در آخر این خود مردم هستند که با رعایت و عدم پخش زباله می توانند محیط طبیعت را پاک و زمینه استفاده خود و دیگران و نسل های آینده را فراهم کنند.
● حرف آخر؟
حرف آخر اینکه فارغ التحصیلان مراکز آکادمیک می توانند با یک مدیریت صحیح و حساب شده وضعیت نابسامان محیط زیست را سامان بخشند. همچنین می توانند نیروی جوانی در پیکره محیط زیست کشورمان تزریق کنند ولی متاسفانه عدم مدیریت صحیح و ایجاد انگیزه و جدی نگرفتن محیط زیست باعث شده است که این نیروهای تازه نفس، کارآمد، جوان و متخصص کاملاً از یاد بروند. در حال حاضر قریب به ۸۵ درصد فارغ التحصیلان رشته محیط زیست کشور بعد از دانشگاه به کارهای متفرقه دست می زنند یا بیکار هستند.
عدم توجه بلندمدت به مسائل محیط زیست و توجه هیجان زده و بدون مدیریت به یک مساله باعث شده کنترل مطلوب و مناسبی روی حفظ، نگهداری و بازسازی محیط زیست آن طور که باید وجود نداشته باشد.
در این رهگذر درک نقش مردم از طرف خود مردم باعث ایجاد انگیزه در کل جامعه و به تبع آن جدی گرفتن این مسائل از طرف مسوولان محیط زیست کشور خواهد شد که در نتیجه منجر به سیاست گذاری های جدی از طرف دولت خواهد شد.مردم عزیز ایران نشان داده اند که هرگاه خطری یکی از اجزای میهن را تهدید می کند تمامی تلاش خود را برای رفع مشکل و خطر به کار می بندند.
در این زمان نیز وقت آن رسیده که توجه و همت و حساسیت مردم معطوف به مساله محیط زیست شود، تا خدای ناخواسته این مساله به مساله غیرقابل حل و بحرانی تبدیل نشود و محیط زیست هیچ فردی و محیط زیست کشورمان بدون هیچ مشکل و کمبودی به دست نسل های پر امید آینده برسد.

فرخ نیکنامی

منبع : روزنامه اعتماد