جایگاه صنایع غذائی در صادرات غیرنفتی

روزنامه‌ٔ ابرار اقتصادی در تاریخ ۲۹ فروردین امسال با نوشتن مطلبی سهم صادرات غیرنفتی ایران را ۱۱ میلیارددلار اعلام کرد. در این گزارش آمده بود: ”ارزش صادرات غیرنفتی کشور شامل صادرات کالا و خدمات در سال ۱۳۸۳ به بیش از ۱۰میلیارد و ۷۲۴ میلیون و ۸۰۰ هزار دلار رسید که در مقایسه با سال ۱۳۸۲ بیش از ۶/۲۳ درصد رشد داشته است“. این گزارش هم‌چنین اضافه کرده بود: با توجه به ۱۰ میلیارد و ۶۵۳ میلیون دلار صادرات غیرنفتی در نظر گرفته شده توسط هیئت وزیران در سال ۱۳۸۳، حدود ۷/۱۰۰ درصد از اهداف کمی برنامه‌ٔ سوم توسعه در خصوص پیش‌بینی صادرات غیرنفتی تحقق یافته است. از این میزان، نزدیک به ۷ میلیارد و ۱۴۱ میلیون دلار به صادرات کالا و بیش از ۳ میلیارد و ۵۸۴ میلیون دلار به صادرات خدمات و بیش از ۴۵۴ میلیون دلار به صادرات از طریق بازارچه‌های مرزی و تجارت چمدانی اختصاص دارد. در ضمن سهم محصولات کشاورزی در صادرات غیرنفتی کشور در سال ۸۳ بیش از ۸/۱۸ درصد بوده است.
علم صنایع غذائی یکی از علوم در حال پیشرفت و گسترش در سطح جهان است و همواره پیشرفت و نوآوری در این علم در راستای استفادهٔ هر چه بهتر از منابع موجود، افزایش بهره‌وری، کاهش هر چه بیشتر ضایعات، بازیافت ضایعات و هم‌چنین افزایش کیفیت و سلامت محصولات تولیدی است. برای آن‌که علوم غذائی مؤثر واقع شود باید عملاً به‌کار گرفته شود.صنایع غذائی (صنایع تبدیلی) از جمله صنایعی است که ارتباط تنگاتنگی بین صنعت و کشاورزی ایجاد می‌کند.نقش و وظیفهٔ فنی صنایع غذائی عبارت از تبدیل موادخام فسادپذیر حاصل از مزارع، باغ‌ها، دامداری‌ها و غیره به یک فرآوردهٔ غذائی پایدار است.در حقیقت صنایع تبدیلی غذائی به جهت افزایش مدت زمان نگهداری محصولات غذائی کشاورزی، جلوگیری از فساد آنها و سهولت حمل و نقل و انبار کردن این محصولات، به‌کار گرفته می‌شوند.به‌عبارتی صنایع تبدیلی باعث امنیت غذائی از طریق فراوری و نگهداری محصولات، به‌کار گرفته می‌شوند.به‌عبارتی صنایع تبدیلی باعث امنیت غذائی در حال توسعه موجب چند برابر شدن ارزش افزودهٔ محصولات کشاورزی می‌شود. به‌طور مثال در ایران، ۹۰ درصد از مواد اولیهٔ صنایع تبدیلی کشور از بخش کشاورزی تأمین می‌شود که پس از فراوری در کارخانه‌های صنایع تبدیلی، به‌عنوان محصولی با ارزش افزودهٔ بالاتر، برای عرضه ارائه می‌شود.نقش اقتصادی صنایع غذائی عبارت از افزودن ارزش محصولات خام یا به‌عبارتی تولید محصولی با ارزش افزودهٔ بالا، فراهم کردن زمینه برای تولید‌کنندگان و سازندگان ترکیبات مصرفی و... است.در حقیقت صنایع تبدیلی (غذائی) می‌توانند نقش موثری در کمک به توسعهٔ پایدار بخش کشاورزی و دستیابی به امنیت غذائی، کمک به کاهش ضایعات محصولات کشاورزی، افزایش ارزش افزوده و بهره‌وری در بخش کشاورزی، کمک بهینه از منابع و امکانات موجود در بخش کشاورزی، کمک به افزایش صادرات غیرنفتی و تسهیل در دسترسی به توسعهٔ پایدار روستاها ایفا کنند.در کشورهای صادرکنندهٔ محصولات کشاورزی نیز صنایع تبدیلی از اهمیت زیادی برخوردار هستند، چرا که باعث افزایش ارزش صادرات می‌شوند.در ایران نیز بخش کشاورزی به لحاظ دارا بودن توانمندی‌های قابل توجه در منابع و عوامل تولید، همواره از اهمیت ویژه‌ای در فرایندهای توسعهٔ کشور برخوردار است. به‌طوری‌که در مادهٔ ۱۸ قانون برنامهٔ پنج‌سالهٔ چهارم به حمایت از گسترش صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی به‌نحوی که درصد محصولات فراوری شده حداقل به میزان دوبرابر وضع موجود افزایش یافته و موجب کاهش ضایعات به میزان ۵۰ درصد فراهم شود، تأکید شده است.البته علیرغم وجود امکانات بالقوه برای رشد و تعالی صنایع تبدیلی محصولات کشاورزی و به تبع آن، تقویت بنیهٔ کشاورزی و دامداری، بنا به‌دلایل مختلف، متأسفانه این صنعت در جایگاه حقیقی خود قرار ندارد.اکثر کارخانه‌های موجود به‌دلیل فقدان دانش فنی، فرسوده بودن ماشین‌آلات، نبود ارتباط کافی و مستمر بین صنعت و دانشگاه و... فعالیت بهینه نداشته و فرآورده‌های تولیدی قادر به رقابت در بازارهای جهانی نیستند، که در این رابطه نیاز به برنامه‌های صحیح به منظور دستیابی به بازارهای جهانی حس می‌شود.در حال حاضر، اقتصاد ایران به درآمدهای نفتی و تأثیرپذیری این درآمد از مسائل سیاسی، بین‌المللی موجب شکنندگی اقتصاد کشور می‌شود.صنایع غذائی در بین سایر شاخه‌های صنعتی کشور می‌تواند به‌عنوان یکی از نقاط اتکاء اقتصاد کشور مطرح شود. چرا که کشور ما به‌دلیل تنوع آب‌وهوائی از مزایای بسیار زیادی برای تولید و عرضهٔ فراورده‌های غذائی و هم‌چنین صنایع تبدیلی کشاورزی برخوردار است. صنایع غذائی می‌تواند به‌عنوان صنعتی بزرگ و پیشتاز سهم به‌سزائی در صادرات غیرنفتی داشته باشد.البته در سال‌های اخیر برای رسیدن به خودکفائی اقتصادی و گرایش به صادرات محصولات کشاورزی و غیرنفتی، سیاست‌هائی برای حمایت از صنایع کشاورزی و تبدیلی اتخاذ شده است اما به حقیقت می‌توان گفت که این صنعت نیاز به حمایت‌های گسترده‌تری دارد تا بتوان علاوه بر تأمین نیازهای داخلی، در جهت صادرات نیز گام‌های بلندی برداشت.

منبع : مجله بهکام