«عاشورا» در ۷۲ دقیقه

بهروز غریب پور که اپرای عروسکی «عاشورا» را با حضور ۷۲ عروسک در بخش ویژه بیست و هفتمین جشنواره تئاتر فجر به صحنه می برد، تعزیه را اپرایی شرقی می داند که برای معاصر و تصویری شدن قابلیت های بسیار دارد. تعزیه از جمله آئین های نمایشی ایرانی است که از دیرباز مورد توجه و علاقه مردمان ایران زمین و سایر نقاط جهان بوده است.
تعزیه با استفاده از نمادهای مختلف نمایشی سال های سال است علاقمندان به هنر و به خصوص هنرهای نمایشی را به خود جلب می کند.تعزیه با پرداختن به موضوع قیام امام حسین (ع) و واقعه عاشورا با استفاده از نمادهای مختلف نمایشی با مخاطب خود بیشترین ارتباط را برقرار می کند. این ارتباط تا حدی است که مخاطب با توجه به آشنایی کامل با موضوع مورد نظر، در هر بار تماشای آن اشک می ریزد و منقلب می شود.استفاده درست و مناسب از نمادهای نمایشی در تعزیه باعث شده تا این آئین کهن ملی و مذهبی بعد از گذشت سال ها همچنان طراوت و جذابیت خاص خود را حفظ کند. از این رو در ایام ماه محرم در نقاط مختلف ایران شاهد برگزاری مراسم تعزیه و شبیه خوانی هستیم.در تئاتر ایران و آثار نمایشی اجرا شده در سالن های مختلف کشور نیز ردپایی از تعزیه به چشم می خورد و هنرمندان مختلف در آثار خود از شیوه و نمادهای تعزیه استفاده می کنند و از آنها بهره می برند. اما شاید کمتر هنرمندی تعزیه را به صورت عروسکی اجرا کرده و به صحنه برده باشد.این روزها بهروز غریب پور، از اساتید برجسته نمایش عروسکی، قصد دارد تعزیه را به صورت اپرای عروسکی به صحنه ببرد. غریب پور پیش از این نیز دو اپرای عروسکی «رستم و سهراب» و «مکبث» را در ایران و خارج کشور به صحنه برد که مورد استقبال مخاطبان و علاقمندان به تئاتر و نمایش عروسکی قرار گرفت.
تالار فردوسی بنیاد فرهنگی هنری رودکی این روزها میزبان گروه نمایش عروسکی «آران» است که در حال آماده سازی عروسک ها و اپرای عروسکی «عاشورا» برای اجرا در بخش ویژه بیست و هفتمین جشنواره بین المللی تئاتر فجر و همچنین اجرای عمومی هستند.در مجاورت تالار، کارگاهی کوچک قرار دارد که در آن عروسک های اپراهای مختلف از جمله عاشورا توسط غریب پور و گروهش ساخته می شوند. علی پاکدست، چهره آشنای تئاتر عروسکی و مسئول کارگاه ساخت عروسک در کارگاه و در کنار دیگر اعضای گروه به چشم می خورد.
گروه در حال آماده سازی دکور اپرا است و برخی از بازی دهندگان عروسک ها نیز مشغول تمرین میزانسن های عروسک های خود هستند. غریب پور با دقت تمام به حرکات عروسک ها نگاه می کند و نکات مورد نظر را متذکر می شود. بعد از تست نورهای مورد نظر در هر صحنه بخش هایی از اپرا که درباره سپاهیان عمر ابن سعد است اجرا می شود.نکته قابل توجه این است که عروسک های نخی با ابعادی کوچک در قاب صحنه تالار و در زیر نورهای موجود، ابعادی بزرگتر گرفته و گاه به اندازه یک انسان بالغ به نظر می آیند.
نورپردازی زیبای صحنه نیز حال و هوای بیابان و صحرای کربلا را در ذهن تداعی می کند.سواران به همراه اسب های خود در پی ابن سعد حرکت می کنند و این حرکت با تغییراتی که غریب پور در میزانسن ها می دهد، به واقعیت نزدیکتر می شود. رنگ ها و حرکات عروسک ها به گونه ای است که مخاطب تصور می کند به تماشای فیلمی نشسته و مجذوب آن شده است.لحظاتی بعد یک به یک وقایع کربلا روی صحنه شکل می گیرد و تعزیه ای زیبا توسط عروسک هایی زنده به تصویر کشیده می شود. غریب پور درباره اجرای اپرای عروسکی «عاشورا» و استفاده از تعزیه می گوید: یکی از دغدغه های همیشگی من هنگام تحقیق روی تعزیه و تماشای آن استفاده از ظرفیت های تعزیه برای معاصر شدن بوده است. تعزیه خوان ها و اهالی تئاتر مذهبی ما از دوران صفویه تا امروز کوشش کردند از امکانات مختلف بهره برداری کنند تا تعزیه هم جوابگوی خواسته های اعتقادی مردم باشد و هم جذابیت های تصویری و تاثیرگذار را افزایش دهد. وی ادامه می دهد: در دوران صفویه به کوشش تئاترخوان ها، فرشتگان توسط دستگاه منجنیق وارد صحنه می شدند که این کار حال و هوایی تصویری و نمایشی تر به تعزیه می داد. قدیمی ترین عروسک های میله ای شمر و درویش و چند شخصیت دیگر در موزه «اپراتسوف» مسکو نگهداری می شود که مربوط به دسته های عزاداری ایرانیان است.
بعدها کوشش های دیگری شد تا با تعبیه کانالی از زیر فضای تکیه و عبور برخی شخصیت ها، حضور ناگهانی آنها در صحنه نمایش استفاده شود.
این مدرس تئاتر عروسکی این روند را نشاندهنده وجود جریانی فعال در تعزیه برای جذابتر شدن آن برای مخاطب می داند و می گوید: بیشتر این توجه ها از ناحیه افرادی شده که اعتقادات مذهبی داشته اند و توانایی هنری آنها کمتر بوده است. از این رو هنرمندان تئاتر باید در راستای معاصر کردن تعزیه گام بردارند. کارگردان هایی روی فرم ها و قابلیت های تعزیه و فاصله گذاری ملهم از آن کار کردند که همه در حد فرمالیستی باقی ماند.غریب پور می افزاید: من دنبال راه حلی بودم تا از طریق بکارگیری امتیازات غیر قابل انکار تعزیه به شکل نمایشی جدید دست پیدا کنم. معتقدم تعزیه اپرای شرقی است و پس از اجرای دو اپرا که هر دو برگرفته از موسیقی و ساختار موسیقایی غربی بودند، تلاش کردم تعزیه را از شکل ثابت خود درآوردم و با حفظ امتیازات تعزیه و هم ملهم از تجربیات اپرای غربی، اپرای عروسکی «عاشورا» را به اجرا درآورم.وی درباره امتیاز استفاده از عروسک به جای بازیگر می گوید: در نمایش عروسکی امکان نشان دادن اسطوره و قهرمان ها بدون تصوری از پیشینیه شخص بازیگر و تاثیر مثبت و منفی آن وجود دارد و می توان بدون این تصورات پرسوناژی را روی صحنه نشان داد. در دنیای تئاتر پیشینه بازیگر نقش رستم روی نقش اثر می گذارد، ولی در دنیای نمایش عروسکی بدون اینکه تماشاگر بیوگرافی بازیگر را به نقش اضافه کند، شخصیت ها را به نمایش درمی آوریم.
کارگردان اپرای عروسکی «عاشورا» با اشاره به استفاده از اشعار محتشم کاشانی در این اپرا تاکید می کند: با این کار قصد داشتم قدرشناسی خود را به یکی از مرثیه سرایان بی نظیر شعر مذهبی مان نشان دهم. همچنین استفاده از این اشعار این امکان را فراهم می کند تا روایت را آنچنان که باید و شاید نشان دهیم.غریب پور درباره تعداد عروسک ها و مدت زمان اپرای عروسکی «عاشورا» می گوید: این اپرا از ۷۲ عروسک تشکیل شده که در ۷۲ دقیقه اجرا می شود. البته بدون تصمیم گیری قبلی تعداد دقایق اجرای اپرا با تعداد عروسک ها یکسان شد که این خود نکته ای قابل توجه برای گروه تئاتر عروسکی «آران» بود.اپرای عروسکی «عاشورا» در بیست و هفتمین جشنواره تئاتر فجر در تالار فردوسی به صحنه می رود و بعد از جشنواره به اجرا ادامه می دهد.
بهزاد عبدی آهنگساز نمایش بوده که در ارکستر ملی اوکراین ضبط شده است. پاکدست طراح و علی ابوالخیریان قالب گیر عروسک ها، مریم اقبالی سرپرست کارگاه ساخت عروسک و هنگامه سازش سرپرست کارگاه ساخت دکور هستند. غریب پور علاوه بر کارگردانی، طراحی صحنه و نور اپرای عروسکی «عاشورا»، پژوهش، تنظیم و بازآفرینی این اثر را نیز انجام داده است.

منبع : روزنامه ابتکار