احیای هارتلند در تهران

تهران میزبانی نشستی رابر عهده گرفت که اما واگرهای زیادی پیرامون آن مطرح بود .کاخ سفید و جریانهای اروپایی سعی داشتند با سنگ اندازی در مقابل این نشست در مقابل اقتدار ایران ایستادگی کنند. بر این اساس شاهد بودیم که رسانه های وابسته به آمریکا و رژیم صهیونیستی در راستای جلوگیری از سفر ولادیمیر پوتین به ایران از هیچ گونه اقدامی فروگذار نکردند.
اما در نهایت نشست سران پنج کشور ساحلی دریای خزر با موفقیت برگزار شد .در این مقاله سعی می شود ثمرات جانبی آن مورد بررسی قرار گیرد.
آبگیر خزر از جمله نقاطی ازجهان است که تعبیر قلب دنیا واژه مناسبی برای توصیف آن می باشد واضح ومبرهن است موقعیت ژئواستراتژیک وژئو اکونومیک آن تفاهم برای تعیین رژیم حقوقی آن را دشوار می کند به همین دلیل از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی تا قبل از اجلاس تهران یک نشست در سطح روسای جمهور و بیست نشست در سطح معاونین وسه نشست در سطح وزرای امورخارجه راهگشای مسائل حقوقی دریاچه نبوده است از این لحاظ نشست تهران همه امید ساحل نشینان برای تفاهم پیرامون مسائل حقوقی محسوب می شد .
بیانیه بیست وپنج ماده ای تهران نقطه عطف راهبردهای مشترک کشورهای حوزه دریای خزر می باشد این بیانیه رویکرد همه جانبه به مسائل امنیتی ،محیط زیست،جرائمسازمان یافته،تجارت واقتصاد،حمل ونقل،ماهیگیری،کشتیرانی،منع تکثیر سلاح هسته ای در این دریاچه داشته واز این نظر تامین کننده نظر تمامی کشورها بودبه طوری که برخلاف نشست ۲۰۰۲دوشنبه که کار به ارعاب وتهدید از طریق رزمایش نظامی روسیه رسید در دور تهران طرفها با رضایت و اعتماد کامل به همسایه جنوبی، رهسپار کشور های خود شدند.
اگر متن بیانیه را بطور دقیق مورد توجه قرار دهیم بیانیه به سرفصل مهم اشاره داردومابقی موارد مطروحه در ذیل آن سه عنوان جای دارد اولین سرفصل پاسخگویی به نیاز امنیتی کشورها می باشدهمان طور که می دانیم فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱باعث ایجاد خلاء قدرت در سرزمینهای آن سامان گردید.کشورهای غربی ودر راس آنها آمریکا وکمپانیهای طماع این کشور در دستیابی به کشورهای تازه استقلال یافته به سان جویندگان طلا از تمامی امکانات ومقدورات خود جهت تسلط به آسیای مرکزی بهره بردند ساکنان قفقاز نیز که در سرگردانی ناشی از خلا قدرت بسر می بردند به دامان آمریکا پناه بردند تا تمامیت ارضیشان محترم بماند فارق از اینکه پشت نقاب بشر دوستی آمریکا اهریمن زشت خویی نهفته بود که شریان حیاتی آن از ماده سیاهی به نام نفت تغذیه می شود. از آنجایی که در قرن آمریکایی بسر می بریم هر جا نشانی از نا‌امنی وبی ثباتی مشاهده می شود ذهنها متوجهآمر یکا می‌شود کشورهای حاشیه دریاجه با درک این مهم پای میز مذاکره نشستند تا مهمترین عامل توسعه پایدار یعنی ایجاد امنیت را به دور از دخالت قدرتهای منطقه ای رقم زنندتوجه به بند پانزده بیانیه مبین درک پنج کشور از دوری جستن از قدرتهای فرامنطقه ای جهت نیل به اهداف سیاسی می باشد در همین راستا سران کشور در بند یک مساعی خویش راجهت ایجاد منطقه ای امن وبا ثبات در سایه توسعه و شکوفایی پایدار اقتصادی، حسن همجواری و تساوی حقوق در همکاری های بین المللی بین کشورهای ساحلی به کار می گیرند.
جالب است بدانیم نه بند از بیست وپنج بند بیانه به طور مستقیم یا غیر مستقیم به ایجاد امنیت در منطقه مربوط می شود به عقیده ناظران وتحلیل گران سیاسی این اقدام پنج کشور مخابره علائم هشداردهنده به قدرتهای فرامنطقه ای محسوب می شود
سرفصل دوم بیانیه شامل بذل توجه کشورهای ساحلی به پارامترهای زیست محیطی است لزوم توجه به این مهم سرنوشت دریاچه آرال را به کشورهای همجوار خزر گوشزد می کند سرنوشت شومی که حاصل بی‌توجهی انسانها به محیط زیست وزندگیشان می باشد.
در همین راستا اگر عمق وشکل وشیب ساحل کشورمان در دریایی خزر را مورد مطالعه قرار دهیم می بینیم بدلیل عمق زیادوتمایل شیب به سمت ساحل ایران وهمچنین تقعر ساحل عمده زیانهای آلودگیهای خزر نسیب ایران می شود لذا گنجاندن بندهایی که حفاظت از محیط زیست را در دستور کاربیانیه قرار می داد برای کشورمان بسیار مهم واثرگذار بوده که دیپلماسی سنجیده دولتمردان کشورمان از آن غافل نشده است.
سرفصل سوم مربوط به مداومت حرکت انجام شده در سالهای آتی دارد به نحوی که بند آخر بیانیه اذعان می دارد، اجلاس آتی روسای جمهور کشورهای ساحلی خزر طبق تاریخ توافق شده در اکتبر ۲۰۰۸در باکو مرکز جمهوری آذربایجان برگزار می گردد.
آنچه به اختصار عنوان شد مربوط به اثرات وثمرات اصلی نشست بود حال آنکه حواشی نشست با اقبال بیشتری ازجانب رسانه های خبری دنیا روبرو شد. بسیاری از صاحبنظران علت حضور ۳۰۰خبرنگار از نقاط مختلف دنیا را انعکاس حاشیه های اجلاس ذکر کرده اند.
از جمله مواردی که دنیای رسانه نتوانست تعجب خویش را از وجود آن پنهان کند حضور ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه بود. رئیس جمهور قبلی روسیه که به کشورمان سفر کرده بود رهبر شوروی سابق استالین بود که جهت شرکت در کنفرانس تهران در سال۱۹۴۳به خاک ایران پا گذاشته بودالبته در طول این مدت مقامات روس در سطح نخست وزیر در ایران حاضر شده بودند .
شرکت رهبرکرملین در تهران بیم آمریکا وامید کشورهای ساحلی را به همراه داشت چرا که غرب تمام تلاش دیپلماتیک ونبرد روانی خود را به کار گرفت ولی نتوانست مانع از عزم راسخ پوتین برای ورود به ایران شود.
آنچه این سفر را از سایر دید وبازدید های سیاسی متمایز می کردمسائل هسته ای ایران بود .پوتین بر مسلم بودن حقوق هسته ای ایران تاکید وحتی حمایت خویش را بار دیگر به طور قاطع از برنامه ها ی هسته ای عنوان نمود حتی در یکی از بندهای پایانی بیانیه نیز بنحو تلویحی حقوق هسته ای ایران به رسمیت شناخته شده است.
در همین راستا رئیس جمهور روسیه از راه اندازی قریب الوقوع پروژه بوشهر سخن به میان آورد که قرار بود در سپتامبر۲۰۰۷تحویل داده شود ولی به دلایلی مبهم پیمانکار روس از عمل به تعهدات شانه خالی کرد.
در همین راستا روسیه در نشست خبری به مانند اجلاس مونیخ یکجانبه گرایی این کشور رامورد سرزنش قرار داد تا سریال ناکامی آمریکا همچنان ادامه یابد قرار گرفتن روسیه وایران وکنار رفتن ابرهای بی اعتمادی از مقابل دیدگان سران دوکشور باعث شد تمامی امکانات در سبد این دو کشور قرار گیرد و دو کشور قدرتمند منطقه با قدرتی مضاعف سیاستهای یک جانبه آمریکارا به چالش بطلبند این درحالی است که قرار گرفتن دو کشور آذربایجان وقزاقستان در جبهه ایران وروسیه ، آمریکا را که در این دوکشور پایگاه نظامی داشته وشرکتهای نفتی آن از سود هنگفتی بهره می برند رانگران سازد همان طور که روزنامه فیگارو چاپ فرانسه در مقاله ای به قلم دلفین مینوی آورده است: «نشست سران کشورهای حاشیه دریای خزر فرصتی برای روسیه پدید آورد تا بار دیگر با تمام قدرت به واشنگتن هشدار دهد که برای انتقال نفت و گاز استخراج شده در آسیای مرکزی و دریای خزر از طریقی غیر از خاک روسیه تلاش نکند.» به عقیده نویسنده این گزارش، بندی از بیانیه پایانی این نشست که به ممانعت از فعالیت پروژه‌هایی اشاره می‌کند که موجب آسیب رساندن به محیط زیست دریای خزر می‌شوند، با اصرار روسیه وارد بیانیه شده و منظور از آن‌ها خنثی کردن تلاش‌های شرکت‌های آمریکایی برای نسب لوله‌های انتقال نفت و گاز در بستر دریای خزر است که جمهوری‌های این ناحیه را که زمانی جزیی از خاک شوروی سابق و تحت نظر مسکو بوده‌اند، بیش از پیش از روسیه بی‌نیاز می‌کند.
از دیگر دستاوردهای حاشیه امضای توافقنامه ریلی بین ایران،ترکمنستان وقزاقستان می باشد که با مرتبط کردن منطقه آسیای مرکزی وقفقاز به خلیج فارس گامی برای جامع عمل پوشاندن به رویایی دسترسی کشورهای این منطقه به آبهای گرم خلیج فارس می‌باشد آرزویی که سابقه آن به دوران حکومت تزارها برمی‌گردد ودر زمان حاضر ازآن به عنوان مکمل و متمم کریدور شمال -جنوب یاد می شود.پیشنهاد دکتر “محمود احمدی نژاد” رئیس جمهوری در مراسم افتتاحیه اجلاس سران کشورهای ساحلی دریای خزر مبنی بر ایجاد ساختاری با اهداف اقتصادی برای تسهیل و تقویت همکاری‌های تجاری - اقتصادی کشورهای ساحلی از دیگر دستاوردهای نشست تهران می باشدهرچند این طرح یک فرآیندی چند مرحله ای است ولی استقبال کشورهای شرکت کننده نوید ایجاد چنین ساز وکاری را در آینده می دهد در همین راستا قرار شد جهت بررسی بیشتر، کنفرانسی در مسکوبه میزبانی رئیس جمهور این کشور تشکیل شود تا راههای رسیدن به این سازمان با کار کارشناسی فراهم شود. در مجموع نشست تهران به باور اغلب ناظران، فراتر از یک «دید وبازدید مرسوم سیاسی» بود و نشانه‌های یک «رویکرد همگرایانه» را همراه دارد این بار اراده و اندیشه ای عمیق، پشت تصمیم میهمانان اجلاس تهران نهفته بود. سران کشور با برداشتی تازه از معادلات سیاسی منطقه و جهان در کنار هم قرار گرفتند تا با درک مشترک وعزم راسخ گام در مسیرانتگراسون منطقه ای و کا ستن از بار نفوذ نیروهای فرامنطقه ای بر دارند البته از ماه ها پیش پهنه خزر گرمای این تفاهم را با توقف چندین پروژه قدرت های فرامنطقه ای در پایتخت های آسیای مرکزی و قفقاز حس کرده بود ولی آنچه آمریکا را از برگزاری این نشست خشمگین ساخت ، پاره شدن کمربند امنیتی این کشور بدور روسیه وایران می باشد چیزی که به مدد دیپلماسی فعال ومدبرانه ایران ودرک متقابل دولتمردان روس عملی شد.

حسین کبریایی زاده

منبع : روزنامه رسالت