بارش بادبادکی

بارش شهابی ربعی نخستین بارش شهابی زمستانی و آخرین بارش مهم و پربار سال خورشیدی و نخستین بارش سال میلادی است. بارش شهابی ربعی از بارش های فعال و پربار سالانه است که در محدوده صورت فلکی ربع قابل مشاهده است.
صورت فلکی کوچک «ربع» در تقسیم بندی های جدید انجمن بین المللی نجوم (IAU) جزیی از صورت فلکی عوا (Bootes ) به شمار می آید. در واقع شهاب های بارش ربعی در صورت فلکی عوا قابل مشاهده هستند و می توان آن را بارش عوایی نیز نامید. اوج فعالیت این بارش از ۱۱ تا ۱۵ دی ماه است و معمولاً از بامداد روز سیزدهم تا بامداد چهاردهم دی ماه پس از طلوع صورت فلکی ربع بیشترین تعداد شهاب ها دیده می شوند. صورت فلکی کوچک ربع هم اینک جزیی از صورت فلکی عوا است. عوا از صورت های فلکی مشهور آسمان است که در زبان لاتین Bootes نام دارد. نام دیگر صورت فلکی عوا، گاوچران یا بزچران است که در آسمان بهاری در وضعیت مناسبی برای رصد قرار دارد. عوا در کنار صورت فلکی خرس بزرگ (دب اکبر) در شمال آسمان قرار دارد. در بعضی افسانه ها آمده است عوا مانند مردی در حال شخم زدن یا راندن یک ارابه است. در دیگر نوشته ها عوا را چوپان یا شکارچی می دانند که خرس بزرگ را دنبال می کند. درخشنده ترین ستاره این صورت فلکی، ستاره سماک رامح است که در یونانی به معنای خرسبان است. سماک رامح که نزدیک به هشتاد مرتبه از خورشید پرنورتر است، روزگاری راهنمای تغییر فصول بود و برای یونانیان باستان اهمیت بسزایی داشته است. هم اکنون نیز ظهور مجدد سماک رامح در اوایل شب مقدمه یی برای شروع بهار است.
منشاء بارش شهابی ربعی احتمالاً دنباله دارc/۱۴۹۱Y۱ است که البته در منشاء آن تردید وجود دارد. در بررسی های اولیه یی که درباره منشاء این بارش انجام شد، دنباله دار ۹۶ P/Machholz منشاء بارش ربعی اعلام شد. مشخصه های مداری این دنباله دار با شهاب های بارش ربعی تطابق دارند. در سال ۱۹۷۹ در مقاله یی عنوان شد که دنباله دار C/۱۴۹۱Y۱ در همان مدار شهاب های بارش ربعی قرار دارد و این دنباله دار منشاء صحیح بارش ربعی است. نکته جالب توجه اینکه عرض توده ذرات بارش شهابی ربعی چندان گسترده نیست، با کمی جابه جایی توده، ممکن است بارشی دیده نشود. «پیتر جنسکینز» از موسسه SETI در مقاله یی در سال ۱۹۹۷ به تجزیه و تحلیل بارش ربعی پرداخت. او نشان داد این بارش خیلی جوان است و بیش از چند صد سال قدمت ندارد.
بررسی جابه جایی شهاب واره ها در چند صد سال گذشته مشخص کرد دو دنباله دار مذکور نمی توانند منشاء این بارش باشند. ویژگی جالب این بارش شیب زیاد منحنی فعالیت آن است، یعنی اوج آن در مدت چند ساعت اتفاق می افتد و به سرعت افت می کند. «جنسکینز» این اثر را مربوط به تمایل مداری زیاد دنباله دار منشأ دانست. دو سال قبل یک گروه تحقیقاتی به سرپرستی وی در مقاله یی نشان دادند که منشاء بارش ربعی سیارک تازه کشف شده ۲۰۰۳ EH۱ است. او معتقد است این سیارک بازمانده یا تکه یی از یک دنباله دار است. رصدها این گفته را تایید می کند که احتمالاً این سیارک بخشی از دنباله دار C/۱۴۹۱ Y۱ است که در ۵۰۰ سال قبل از آن جدا شد. رصدهای انجام شده نشان می دهد توزیع جرمی شهاب های این بارش یکسان نیست. در نتیجه درخشندگی شهاب ها در بازه های زمانی مختلف متغیر است.
مدت زمان فعالیت اصلی بارش ربعی کمتر از ۲۰ ساعت است و هر سال تنها در عرض های معتدل و بالای نیمکره شمالی زمین قابل مشاهده است. سرعت ورود شهاب واره های ربعی به جو زمین نسبت به شهاب های اسدی که تندترین شهاب واره های سقوط کننده در جو زمین هستند، حدود ۴۰ درصد کمتر است. برای ثبت آنها باید دوربین خود را که دارای دکمه B است، روی ستاره قطبی تنظیم کنید و شاتر دوربین را برای مدتی باز بگذارید تا تصویری دور قطبی از آسمان بگیرید. ممکن است بتوانید شهاب های ربعی را هنگام عبور از کنار ستاره قطبی نیز رصد کنید. البته شهاب ها را در سراسر آسمان خواهید دید. در نقطه کانونی بسیار کمترند و احتمالاً در شعاع حدود ۳۰ تا ۵۰ درجه یی کانون بیشترین فراوانی را دارند.
اوج بارش امسال همچون سال پیش در شامگاه ۱۴ دی خواهد بود. امسال اوج بارش شهابی ربعی در بامداد شنبه ۱۴ دی ماه رخ خواهد داد. کانون بارش پس از نیمه شب از افق شمال شرقی طلوع می کند و در حدود ساعت ۵ بامداد به ارتفاع ۵۰ درجه می رسد. همچنین نور ماه زمان اوج بارش، مزاحمتی برای رصد شما ایجاد نخواهد کرد. مختصات کانون بارش ربعی در بعد m۳۰ و h۱۵ و میل ۴۹« است. جایی در افق شمالی آسمان در پایین صورت فلکی خرس بزرگ، بین صورت فلکی عوا و صورت فلکی اژدها که البته به عوا (گاوچران) از دیگر صورت ها نزدیک تر است و به همین دلیل جزیی از عوا به حساب می آید. ZHR (Zenithal Hourly Rate) بارش ربعی امسال بین ۱۰۰ تا ۱۲۰ شهاب در ساعت خواهد بود. ZHR میانگین بارش شهاب در طول یک ساعت است که با این حروف اختصاری نشان داده می شود. در واقع ZHR تعداد شهاب های قابل مشاهده برای یک نفر در مدت یک ساعت است. در سایت انجمن بین المللی شهاب به نشانی www.imo.net می توانید از آخرین آمارها و داده های رصدی بارش شهابی ربعی مطلع شوید زیرا این میزان برای هر منجمی در نقاط مختلف متفاوت می تواند باشد اما تفاوت آنها با یکدیگر اندک است. شهاب های ربعی سرعت بالایی ندارند. سرعت ورود شهاب های ربعی به جو زمین ۴۱ کیلومتر بر ثانیه است. شهاب های ربعی سرعت نسبتاً کمی دارند و درخشان ترین آنها به رنگ آبی، زرد و مایل به سبز ظهور می کند. منطقه بارش ربعی در آسمان حدود ۱۰ درجه شمالی ستاره بتا عوا است که در سر بادبادک قرار دارد. صورت فلکی عوا شبیه به یک بادبادک است.

شراگیم امینی

منبع : روزنامه اعتماد