مکیدن شست در کودکان

«مکیدن شست» یا انگشت، یکی از عادات رایج دوران کودکی است. این رفتار برای کودکان خردسال کاملاً طبیعی و عادی است، ولی اگر بعد از ۶ سالگی باز هم کودک مبادرت به مکیدن شست کند، نیاز به درمان و رسیدگی دارد، زیرا موجب به هم ریختگی ردیف دندان ها، فک و آرواره می شود. پژوهش ها نشان می دهند حدود ۷۵ درصد کودکان خردسال (تا یک سالگی) مشت و یا انگشتان خود را در دهان می گذارند و می مکند. انجام این کار برای این گروه سنی از کودکان آرامش بخش، سرگرم کننده و لذتبخش است. (هک۲ ، ۲۰۰۰) به طور معمول، کودکان زمانی مبادرت به مکیدن انگشت خود می کنند که یا خسته اند، یا ناراحت اند و یا حوصله شان سر رفته است.
● علت مکیدن شست
انگشت مکیدن طبیعی ترین پاسخ کودک هنگام رویارویی با فشار روانی، اضطراب و مشکلات هیجانی - امنیتی است. روان شناسان معتقدند برای درمان این رفتار در کودکان زیر ۶-۵ سال نباید عجله کرد، زیرا بسیاری از گونه عادت ها به تدریج و با افزایش سن کودک کاهش می یابند و به کلی از بین می روند. اما اگر کودک ۷ ساله ای نتواند این عادت خود را ترک کند، والدین و اطرافیان او باید درصدد درمان او برآیند، زیرا ترک چنین عاداتی در سال های بعد (نوجوانی) بسیار دشوارتر می شود. در صورتی این عادت را در زمره اختلال بررسی می کنند که تا سنین نوجوانی ۱۶-۱۲ ادامه داشته باشد. مطالعات نشان می دهند که در حدود ۱۵ درصد کودکانی که از ۵ سالگی به بعد انگشت خود را می مکند، دچار مشکلات عاطفی - هیجانی ناشی از ورود به مدرسه و دوره پیش دبستانی هستند. بیشتر این کودکان شدیداً به پدر و مادر و اطرافیان شان وابسته و متکی هستند. (ماسلا۳ ، ۲۰۰۵)
● عوارض ناشی از مکیدن شست
مکیدن انگشت بعد از ۶ سالگی می تواند مشکلات جدی در زمینه دندان ها، لثه و آرواره به وجود آورد. مک زدن های با فشار کودک به شست و یا انگشتش در طول روز و شب، موجب جلو آمدگی دندان ها و ناهنجاری های استخوان فک او می شود. دندان های ردیف بالا به سمت بیرون کشیده می شوند و دندان های ردیف پائین، نیز به سمت توی دهان کج می شوند. اما سئوال بسیاری از والدین این است که چگونه مکیدن یک انگشت کوچک می تواند موجب ناهنجاری شدید آرواره شود؟ علت آن است که استخوان بندی کودک تا قبل از ۸ سالگی بسیار نرم و شکل پذیر است. متاسفانه زمانی که کودک به مدت طولانی انگشتش را می مکد، در شکل ظاهری آرواره خود تغییر به وجود می آورد. اگر کودکی نتواند عادت شست مکیدن خود را تا قبل از آن که دندان های ردیف جلویی او در نیامده است ترک کند، در مدت ۶ ماه فک و آرواره او می تواند آسیبی جدی ببیند.
علاوه بر آن، مکیدن شست و یا انگشت می تواند موجب نارسایی های کلامی (تلفظ اشتباه حرف های «ف» و «و»)، اختلال در جویدن، نوک زبانی صحبت کردن، اختلالات گفتاری (مثل لکنت زبان، من من کردن و...)، خرخر کردن و باز ماندن دهان کودک شود. از آن جایی که بعد از چند سال انگشت مکیدن، حالت آرواره و صورت کودک دچار به هم ریختگی می شود، بر خودپنداره او نیز تاثیری منفی خواهد داشت.
● شیوه های درمان
بهترین زمان برای ترک عادات و مشکلات رفتاری کودکان (و از جمله انگشت مکیدن ) هنگامی است که خانواده (والدین کودک و اعضای خانواده) تغییر و تحولی در پیش رو نداشته باشند و در آرامش خاطر به سر برند. برای مثال، قصد تغییر منزل، تغییر مهد (یا مدرسه)، تولد نوزاد جدید، مسافرت، متارکه، فوت اقوام و... را نداشته باشند. یکی از ساده ترین روش های رفتار درمانی که بیشتر پدر و مادر و مربیان نزدیک کودک می تواند با استفاده از آن عادت مکیدن شست در کودکشان را کاهش دهند، آن است که ابتدا یک ماه درباره موضوع و علت قطع این عادت با کودک صحبت کنند. سپس نموداری از پیشرفت کودک تهیه کنند و به وسیله چسباندن عکس های عروسکی، ستاره ها و کارت های آفرین بر روی آن، روند بهبودی کودک را نشان دهند. خوب است که این نمودار بر روی دیواری در دسترس کودک قرار گیرد و والدین از خود او برای چسباندن برچسب ها کمک بگیرند. در مرحله بعد، سعی کنند پایان هر هفته پاداش و جایزه ای برای ترک این عادت به کودک بدهند. جایزه می تواند رفتن به پارک، تماشای فیلم مورد علاقه کودک و یا بازی کردن با کودک باشد.
در نظر داشته باشید، ترک عادت در صورتی که کودک با شما همکاری و همراهی نماید، بسیار آسان تر و راحت تر است. شما می توانید از نظرات کودک در این ضمن استفاده کنید و به او اجازه دهید که برچسب ها، ستاره ها و یا حتی نوع جایزه اش را خودش انتخاب کند. روش دیگری که برای ترک مکیدن انگشت (شست) به کار می رود آن است که در طول روز ماده ای تلخ (البته بهداشتی ) به نوک انگشت کودک می مالند تا کودک از به دهان گذاشتن انگشتش امتناع ورزد، و در طول شب نیز دستکش و یا جورابی تمیز به دست های کودک می کنند، تا مانع از این کار کودک شوند.
زمانی که کودک سعی می کند رفتار مکیدن انگشت خود را تغییر دهد، والدین و اطرافیان او باید از این تصمیم او استقبال کنند و با حمایت ها و تشویق های خود او را کمک و یاری نمایند. حمایت روانی برای کودک امنیت پدید می آورد و باعث می شود که کودک در ناملایمات و سختی ها از خود مقاومت بیشتری نشان دهد. برای مثال، والدین می توانند با کودک بازی کنند، برای او کتاب بخوانند، با یکدیگر کاردستی بسازند و... . در این زمینه پدر و مادر می توانند با ذوق و خلاقیت خود فرآیند ترک عادت را برای کودکشان هر چه آسان تر و راحت تر کنند. گروهی از والدین سعی می کنند با تذکرهای پی درپی خود این عادت را از سر کودک بیندازند. در حالی که برای حذف عاداتی مثل مکیدن شست باید ابتدا علت اصلی این رفتار را پیدا کرد و آن گاه با از بین بردن آن درصدد بهبودی کودک برآمد. در موارد بسیاری، مکیدن انگشتان ناشی از نیاز کودک به آرامش و امنیت است.
بدین منظور پدر و مادر و مربیان کودک می توانند با استفاده از روش های زیر به کودک کمک نمایند تا بر این مشکل خود غلبه کند.
۱) هیچ گاه سعی نکنید برای ترک عادت کودک بر او فشار آورید، زیرا ممکن است موجب تقویت و تشدید عادت در او شود.
۲) به کودک کمک کنید تا روش های مقابله با تنش ها و فشارهای روانی را یاد بگیرد، برای مثال با شما صحبت کند، به ورزش بپردازد، با دوستش صحبت کند و...
۳) سعی کنید دست های کودک را به نوعی سرگرم نگه دارید. ( نقاشی بکشد، کاردستی بسازد، مجسمه های سفالی درست کند و....)
۴) شنیدن داستانی شیرین، ماجرایی افسانه ای و خاطره ای از دوران کودکی موجب تسلی و آرامش خاطر کودک هنگام خواب می شود.
۵) تماس بدنی (مثل نوازش کردن) موجب آرامش، امنیت و آسودگی کودک می شود و او را از اضطراب و نگرانی رها می سازد.
سعی نکنید با مسخره کردن و شرمنده کردن کودک او را مجبور به ترک عادت کنید، زیرا این گونه رفتارها موجب خودکم بینی و احساس بی ارزشی در کودک می شود.
۶) سعی کنید عواملی را که موجب آزار روحی کودک می شود، از بین ببرید.
۷) زمانی که کودک انگشتش را می مکد، با او بازی نکنید، او را بغل نگیرید و به او توجه نکنید. اما زمانی که انگشتش را از دهانش درآورد، به او توجه کنید و او را نوازش کنید.
۸) انگشت مکیدن رفتاری ناخودآگاه است. پدر و مادر می توانند با اشاره ای کوچک، کودک را نسبت به این حرکت خود آگاه کنند.
۹) زمانی که کودک انگشتش را می مکد، او را جلوی آیینه ببرید.
۱۰) سعی کنید هیچ گاه دچار احساس ناکامی و شکست نشوید، زیرا این رویه را به فرزندتان نیز منتقل خواهید کرد.
روش های آرام سازی عضلانی را با کودک تمرین کنید، تمرین های یوگا (تمرین های تخلیه هیجانی و شیوه درست نفس کشیدن)، تمرین آرام سازی، تنفس های عمیق و تمرین های رهاسازی عضلات.

منبع : روزنامه شرق