حسین دهلوی، هفت دهه تلاش برای موسیقی

۷ مهرماه تولد مرد خستگی ناپذیر موسیقی ایران حسین دهلوی است. با اینکه دهلوی به ۷۸ سالگی رسیده است و نشانه های پیری و افسردگی بخاطر مشقاتی که بر موسیقی (که همانا بزرگترین هم و غم اوست) گذشته در چهره اش پیداست، همچنان در حال تدریس موسیقی و تصحیح آثارش برای چاپ است.
سختیهایی که در این سالها دهلوی از طرف مخالفانش چه در زمینه موسیقی و چه مسئولان موسیقی ستیز موسیقی! دیده او را دچار بیماری های متعددی کرده که مصرف دارو های آن باعث بیماری فراموشی در او شده؛ بطوری که در اولین برخورد با هنرجویان یا افراد جدیدی که می بیند این جمله را میگوید:"اگر شما را بیرون از کلاس دیدم و به خاطر نیاوردم پیشاپیش عذر خواهی میکنم" اما جالب اینجاست که این فراموشی مربوط به زندگی روزمره اوست؛ دهلوی هنوز اتفاقات و تحولات مربوط به موسیقی را با دقت دنبال میکند و این بزرگترین عشق زندگی دهلوی امروز دیگر تمام فکر او را به خود اختصاص داده .
برکسی پوشیده نیست که دهلوی پرکارترین مرد موسیقی در زمینه استانداردهای موسیقی است. کتابهای متعدد در زمینه موسیقی با همفکری و همکاری او به چاپ رسیده که امروزه به عنوان کتابهای مرجع شناخته شده هستند. مخصوصا" کتاب " پیوند شعر و موسیقی آوازی " (برنده جایزه بهترین کتاب سال ۱۳۷۹) که شاید مهمترین کتاب موسیقی چاپ شده پس از انقلاب است و تجربه ۵۰ سال تحقیق و تدریس اوست، جایگاه مهمی در موسیقی ما دارد (که پرداختن به این کتاب ارزشمند مجالی دیگر میطلبد)
قانونمندی، نظم و ادب در بطن وجود دهلوی است. اگر نگاهی به " پیوند شعر وموسیقی آوازی " بیندازیم، صفحه صفحه این کتاب گواه این اخلاق است.
حسین دهلوی رهرو آهسته و پیوسته است، همین خصوصیت بوده که حتی تندرو های پر سر و صدا ولی مقطعی، در آخر پیشتازی او را دیده اند.
این خصوصیت اخلاقی مربوط به تربیت دهلوی در سالهای قانونگرایی مردم ایران است و همین اصول تربیتی شخصیتی را بوجود آورده که همچون اسطوره ای از فرهیختگی و علم است.
دهلوی با وجود این دشمنان بسیاری دارد که با اینکه سالهاست مواضعشان ( با چشیدن سرم و گرم روزگار) نزدیک به دهلوی شده -و مخصوصا" در این اواخر که در امور موسیقی صاحب مسئولیت شدند-، درک مواضع و سیاستهای دهلوی برایشان قابل فهم تر است، هنوز هم در پی نادیده انگاشتن او و خدماتش هستند؛ احتمالا بخاطر اینکه "حرف مرد یکیست!"
البته این اتفاق در کشور ما مصداقهای زیادی دارد که ما کم و بیش با آن مواجه شدیم، مثلا" اوایل انقلاب به شدت با هنر رقص برخورد میشد، اما با گذشت زمان و جا افتادن این موضوع که حرکات بدن برای فهماندن یک موضوع یا ادای یک حالت جزو لاینفک زندگی ماست که در هنر رقص کنار هم قرار گرفته (همچون موسیقی که از دستچین شدن و کنار هم قرار گرفتن اصوات تولید میشود) به این موضوع رسیدند که رقص حتی با خود آنها غریبه نیست، ولی خودش را آوردند ولی اسمش را نیاوردند! پس "رقص" شد "حرکات موزون" چون حرف مرد یکیست!
دقیقا" این اتفاق برای دهلوی پیش آمد. نظرات دهلوی را پس از گذشت سالهای سال از مسئولین سابقا" سنتگرای موسیقی میشنویم : " موسیقی ایرانی باید آکادمیک شود"، " موسیقی شفاهی توانایی آموزش و حفظ همه زمینه های موسیقی را ندارد"، "هنرستان موسیقی باید تعداد هنرجویان سازها را مورد بررسی قرار دهد"، " نوازندگان در رشته های مختلف مثل: نوازنده دشیفر برای ضبط در استودیو، نوازنده گروه و نوازنده سولیست تربیت شوند" و ... جالب اینجاست که دهلوی از زمان مدیریت روح الله خالقی مشغول تدریس و آکادمیک کردن موسیقی ایران است و همیشه روی بالانس بودن جامعه موسیقی و نوازندگان هنرستان تاکید داشته (مثلا" هیچ وقت از ۶۰ هنرجوی هنرستان ۵۰ نفر را برای ساز تخصصی فلوت قبول نمی کرده) همچنین قبل از کشف اساتید امروز مبنی بر تربیت نوازندگان با تخصصهای مختلف، موسیقیدانان بسیاری تربیت کرده که هر کدام تمام این سه خصوصیت را یکجا دارند! ولی همچنان دهلوی را نمی ستایند چراکه یاد آور آرمانهای قبلیشان است که با گذشت زمان سست بودنش بر همه نمایان گشته.
۷ مهرماه تولد مرد سخت کوشی است که با تمام فراز و نشیبهای زندگی هیچگاه دست از کار نکشید... نوشته ای که در ادامه می آید قسمتی از فعالیتهای حسین دهلوی است که از سال ۱۳۳۲ تا ۱۳۷۳ توسط محقق ارجمند علیرضا میرعلینقی گرد آوری شده:
● ۱۳۳۲: آغاز ساخت اولین قطعات ویژه موسیقی اركسترال ایرانی : سبكبال ؛ در شور (حسین دهلوی ).
● ۱۳۳۳:ادامه ساخت و اجرای قطعات ویژه موسیقی جدید ایرانی ، توسط حسین دهلوی دوئو سنتور درسه گاه (با اجرای فرامرز پایور و داریوش صفوت ). شور آفرین در ابوعطا برای اركستر .
● ۱۳۳۶: گفتگوی دل (حسین دهلوی). تفویض سرپرستی اركستر بزرگ اداره كل هنرهای زیبای كشور (اركستر تحت سرپرستی صبا) به حسین دهلوی وتعویض نام اركستر به ً صبا ً . انتشار دوئو سنتور در سه گاه (حسین دهلوی).
● ۱۳۳۷ : كنسرتینو برای سنتور واركستر ، درچهار قسمت ؛اثر حسین دهلوی ، با همكاری ونوازندگی فرامرز پایور
● ۱۳۴۳: چهار نوازی مضرابی در اصفهان ؛(حسین دهلوی).
● ۱۳۴۴: بند باز: فانتزی برای تار و اركستر ، براساس قطعه بند باز اثر علینقی وزیری ً ،(حسین دهلوی).
● ۱۳۴۵: تصنیف قطعه ً سرباز ً برای آواز و گروهی و اركستر (اثر حسین دهلوی ، كلام از ابراهیم صفائی).
● ۱۳۴۷: پایه گزاری اركستر ایرانی تالار رودكی به رهبری وسرپرستی حسین دهلوی.
● ۱۳۴۹:اجرای صحنه اپرای ً خسرو و شیرین ً (حسین دهلوی).
● ۱۳۵۰: تعطیل دوره عالی ً هنرستان عالی موسیقی ملی ً و كناره گیری حسین دهلوی انتشار ً آموزش تمبك ً ( به كوشش حسین دهلوی و جمعی دیگر)، با همكاری و راهنمایی حسین تهرانی .
● ۱۳۵۴:اجرای موسیقی توصیفی ً بیژن و منیژه ً در تالار رودكی ،(حسین دهلوی).
● ۱۳۵۴:انتشار ً سبكبال ؛ در شور، برای اركستر ً (حسین دهلوی).
● ۱۳۵۵: انتشار مجموعه دوم ً نغمه های كودك ً (حسین دهلوی).
● ۱۳۵۶: ساخت ً سوئیت بیژن و منیژه ً برای اركستر زهی (حسین دهلوی ). انتشار ً شور آفرین (در ابوعطا) برای اركستر ً (حسین دهلوی). انتشار ً چهار نوازی مضرابی در اصفهان ً (حسین دهلوی).
● ۱۳۵۸: بازنشستگی حسین دهلوی از وزارت فرهنگ وهنر.
● ۱۳۵۸:به مناسبت درگذشت علینقی وزیری در ۹۲ سالگی : برگزاری مجلس بزرگداشت او بااجرای موسیقی در تالار رودكی (به كوشش حسین دهلوی).
● ۱۳۶۰: انتشار ً كنسرتینو برای سنتور واركستر ً(حسین دهلوی – فرامرز پایور).
● ۱۳۶۳: انتشار فانتزی برای تار و اركستر براساس قطعه بند باز ، اثر علینقی وزیری (حسین دهلوی).
● ۱۳۶۳: انتشار ً بیژن ومنیژه : سوئیت برای اركستر زهی ً (حسین دهلوی).
● ۱۳۶۴: انتشار ً فانتزی برای گروه تمبك و اركستر ً (اثر حسین دهلوی ، بخش گروه تمبك از حسین تهرانی).
● ۱۳۶۵: انتشار ً شوشتری برای ویولون و اركستر ، براساس اثر ابوالحسن صبا ً (حسین دهلوی).
● ۱۳۶۸: تجدید چاپ متن ویراسته شده ً آموزش تمبك ً (به كوشش حسین دهلوی ، همكاری حسین تهرانی و جمعی دیگر). انتشار ً سرباز: قطعه ای برای آواز گروهی واركستر ً (حسین دهلوی / با كلام ابراهیم صفایی).
● ۱۳۷۰: انتشار ً بیژن ومنیژه : برای اركستر سمفونیك ً (حسین دهلوی).
● ۱۳۷۱ : انتشار ً گفتگو با حسین دهلوی – گفتگو با علی تجویدی ً(ناصر حریری). انتشار ً گفتگوی دل : برای آواز واركستر ً (حسین دهلوی).
● ۱۳۷۲: نخستین اجراء اركستر مضرابی به رهبری حسین دهلوی به همت مركز سرود و آهنگهای انقلابی و حمایت انجمن موسیقی ایران (مهرماه).
● ۱۳۷۳: انتشار ً فروغ عشق : برای آواز واركستر ً (حسین دهلوی). انتشار ً نخست گلبانگ مضرابی : برای اركستر مضرابی ً(حسین دهلوی).

سجاد پورقناد

منبع : پایگاه اطلاع‌رسانی گفتگوی هارمونیک