تغییرات عمده ساختاری در بازار کار کره جنوبی

اخیرا با استمرار تلاش‎های شرکت‎های کره‎ای در مسیر تجدید ساختار داخلی که از زمان بحران اقتصادی بدین سو آغاز شده است، سیاست اشتغال همیشگی و دائمی و دیگر سیاست‎های قدیمی اشتغال در کره جنوبی رنگ باخته است. به همین سبب تغییرات ساختاری و عمیق بازار کار کره جنوبی را تحت تاثیر قرار داده است.
قبل از هر چیز مهمترین تغییر به جایگاه کارگران موقت و روزمزد در مجموعه نیروی کار شاغل باز می‎گردد، سهمی که به سرعت افزایش یافته به ۵۰ درصد نیروی کار نزدیک شده است. همچنین انتقالات گسترده کارگران و کارکنان موجب شده که آنها وفاداری کمتری نسبت به گذشته در قبال شرکت‎ها و محل‎های کارشان داشته و به راحتی در صورت یافتن پیشنهاداتی بهتر محل کار سابق خود را ترک نمایند. از سوی دیگر، به سبب کمرنگ شدن تلاش برای اشتغال دائم، افراد ترجیح می‎دهند در شرکت‎هایی همچون شرکت‎های ونچری و یا شرکت‎هایی که سرمایه خارجی در آنها نقش مسلط را ایفا می‎نماید، مشغول به کار شوند تا فرصت‎های بهتر را با آینده حرفه‎ای مطمئن‎تر برای خود تضمین نمایند. البته روی دیگر این تغییرات آثار جانبی آنهاست که عمدتاً به سبب عدم فراهم آمدن مقدمات لازم و آمادگی کارگران و کارفرمایان بازار کار کره را به صورت منفی متاثر می‎سازد. به عنوان مثال، به دلیل گسترش سیستم کارکرد - پایه (Performance-based) و یا سیستم‎های پاداش‎دهی در شرکت‎ها، همواره تعداد گزارشات مبنی بر احتمال بروز بی‎ثباتی و تنش بین نیروی کاری که درگیر رقابت‎های شدید شده‎اند، روبه افزایش است. همچنین به طور کلی نگرانی درخصوص امنیت شغلی کارگران کم استعدادتر را فرا گرفته و آنها مایوسانه کارشان را ادامه می‎دهند.
اگرچه بازار کار کره تغییرات ساختاری فوق الاشاره را تجربه می‎نماید، بسیاری از مشکلات قدیمی حل نشده باقیمانده و مشکلات جدیدی نیز بروز یافته است.
غالباً تمایل کارگران برای اشتغال، رفتارهای مدیریتی و سیستم‎های قانونی و مقرراتی عمدتاً تاریخ گذشته و غیرقابل تطبیق با شرایط فعلی هستند. برای مثال، در حالی که شرکت‎های داخلی برای برقراری مشارکتی منطقی میان مدیریت و نیروی کار براساس عملکرد تحت فشارند، اتحادیه‎های کارگری هنوز خواهان دریافت تضمین‎های شغلی می‎باشند. همچنین بسیاری از شرکت‎های داخلی که بسیار عقب‎تر از شرکت‎های خارجی در زمینه‎های رقابتی و سودآوری هستند، نمی‎توانند پاداش‎های مناسبی را برای مهارت‎های بالا یا ابتکارات کارگری بپردازند و قوانین کارگری نیز اگرچه پس از بحران ارزی مورد تجدید نظر قرار گرفته‎اند اما هنوز نارسایی‎های عمده‎ای را در زمینه‎هایی همچون اخراج کارگران دربرداشته و محدودیت‎های فراوانی را به شرکت‎ها تحمیل می‎کنند.
مشکل دیگر این است که بهبود اخیر وضع اقتصادی دو پدیده متفاوت را برای شرکت‎های داخلی ایجاد نموده است:
ـ کارگران نخبه برای یافتن شرکت‎های بهتر محل‎های سابق کار خود را ترک کرده‎اند در حالی که در روندی موازی اخراج کارگران غیرضروری روز به روز دشوارتر و شرایط سیاسی موجب شده که کارگران اجازه یابند صدایشان را بلند نمایند. با بهبود وضعیت اقتصادی نیز انعطاف پذیر شدن بازار کار غیرقابل توجیه می‎شود و شرکت‎ها برای اخراج کارگران بیشتر تحت فشار قرار می‎گیرند.
در چنین شرایطی است که گفته می‎شود بازار کار کره و ساختار حاکم بر آن در تناقضی جدی گرفتار شده است، تناقضی بین سنت‎ها و شیوه‎های گذشته و استانداردهای جهانی جهت افزایش قدرت رقابتی شرکت‎های داخلی. اگرچه شرکت‎های داخلی تا حدودی موفق شده‎اند ساختار داخلی و مالی خود را در دوره پس از بحران اصلاح نمایند اما اصلاحات در بخش سازمانی و کارگری به گونه‎ای که موجبات ارتقاء کارایی‎های آنان را فراهم آورد، پیش نرفته است. فرهنگ گذشته درخصوص وفاداری و تعلق به یک بخش و شرکت شکسته اما فرهنگ جدیدی جایگزین آن نگردیده است.
● تغییرات‎رفتاری در بازار کار کره
▪ افزایش انعطاف پذیری و تحرک نیروی کار
مهمترین تغییر در بازار داخلی نیروی کار کره جنوبی، افزایش انعطاف پذیری و تحرک نیروی کار است. در واقع با نهادینه شدن قانون معلق ساختن و اخراج نیروی کار در اواخر ۱۹۹۷، شرکت‎ها توانایی اخراج کارکنان و کارگران غیرضروری خود را یافتند. ضمن اینکه انعطاف‎پذیری نیروی کار با افزایش شدید به کارگیری نیروی کار غیرمتعارف افزایش قابل ملاحظه‎ای پیدا نمود. به علاوه رفتار عمومی شرکت‎ها بیشتر بر جذب نیروی کار تحصیل کرده و آموزش دیده از خارج از شر کت تمرکز داشته و شرکت‎های کره‎ای کمتر نسبت به آموزش نیروهای موجود خود اهمیت می‎دادند. این امر نیز به انعطاف پذیری بیشتر بازار کار کره جنوبی منجر شده است.
با تغییر شرایط فوق الاشاره چشم اندازهای کارکنان نیز نسبت به شرایط شغلی شان به سرعت تغییر نمود. امروز دیگر کارکنان نسبت به تغییر شغل مضطرب نیستند، بلکه برعکس این حرکت را وسیله‎ای جهت افزایش کارایی‎ها و نیز افزایش رفاه نسبی خود می‎دانند. به علاوه شرکت‎ها شدیداً به فکر یافتن راه‎هایی جهت حفظ نیروهای کلیدی و کارای خود افتاده‎اند تا از رفتن آنها به سایر شرکت‎ها جلوگیری نمایند. براین اساس که گفته می‎شود واژه شغل همیشگی مفهوم خود را از دست داده است.
▪ شایستگی عامل اصلی ارتقاء و پرداخت
در گذشته میزان پرداخت و ارتقاء کارکنان بیش از هر عاملی به ارشدیت و سابقه خدمت آنها باز می‎گشت اما امروز بسیاری از شرکت‎ها سیستم پرداخت و ارتقاء در برابر عملکرد را معیار اصلی خود قرار داده‎اند. بسیاری از کارکنان ضعیف اعتبارشان مورد شک و تردید قرار گرفته و طبیعتاً رو در روی استانداردهای جدید ارزیابی قرار گرفته‎اند. همچنین کارمندان جوان بسیار راحت به پست‎های بالا و کلیدی شرکت‎ها دست می‎یابند که این امر نگرانی‎ها را در خصوص امنیت شغلی مدیران میانی افزایش داده است.
▪ گسترش تنوع به کارگیری نیروی انسانی
دیگر روند نسبتاً محسوس حاکم بر بازار کار کره، افزایش تب به کارگیری نیروی کار زن می‎باشد. (مشارکت اقتصادی زنان در فعالیت‎های اقتصادی از ۳/۴۲ درصد در سال ۱۹۸۱ به ۸/۴۸ درصد در سال ۲۰۰۱ رسیده است در حالی که مشارکت مردان از ۸/۷۵ درصد به ۶/۷۳ درصد در مدت زمان مشابه کاهش یافته است). دلایل این تغییرات شامل مواردی همچون افزایش سطح تحصیلات زنان کره‎ای و نیز بروز پاره‎ای تغییرات اجتماعی و فرهنگی در کره نظیر افزایش سن ازدواج و کاهش تعداد فرزندان می‎باشد.
دلیل دیگر افزایش کاربرد نیروی کار زن افزایش تقاضای شرکت‎ها برای بالا بردن قدرت رقابتی آنها بوده است. البته علیرغم روند مزبور به کار گرفتن زنان در بازار کار کره جنوبی در سطحی پایین‎تر از کشورهای توسعه یافته قرار دارد.
دیگر روند جدید حاکم بر بازار کار کره افزایش نسبت به کارگیری نیروی کارگری موقت، روزمرد و مامور از شرکت‎های دیگر می‎باشد. مجموع نیروی کار غیرمتعارف در سال ۲۰۰۱ به ۰۹/۷ میلیون نفر با ۵۲ درصد مجموع نیروی کار شاغل کره رسید در حالی که این رقم در سال ۱۹۹۶، ۶۶/۵ میلیون نفر یا ۴۳ درصد نیروی کار کره را در بر می‎گرفت. مهمترین اثر جانبی به کارگیری نیروی کار غیرمتعارف افزایش تنش در محیط‎های کارگری به سبب وجود طبیعی برخی تبعیضات بین نیروی کار متعارف و غیرمتعارف می‎باشد.
▪ تلاش نیروی کار جهت برقراری توازن بین ساعات کاری و اوقات فراغت
آخرین تغییر رفتاری حاکم شده بر بازار کار کره جنوبی بروز فرهنگ لزوم احترام به زندگی خصوصی نیروی کار و اهمیت تامین رفاه خانواده در بالا بردن کیفیت کار و در نتیجه طرح موضوع پنج روز کار در هفته است. آنچه بیش از هرچیز موجب شده تا نیروی کار کره‎ای به فکر بهبود شرایط داخلی زندگی خود بیافتد (نکته‎ای که در گذشته چندان مرسوم نبود) توسعه اقتصادی و دسترسی آسانتر به منابع مالی و در نتیجه تغییر فضای اجتماعی کره است. در چنین حالتی است که شرکت‎های کره‎ای ناچار شده‎اند برای حفظ نیروهای کار کلیدی خود برنامه‎های کاری انعطاف پذیر را همراه با پیش‎بینی چگونگی اعطای مرخصی به نیروی کار بدون لطمه وارد شدن به عملکرد شرکت، مدنظر قرار دهند.

علی فکری
(سفارت جمهوری اسلامی ایران - سئول)

منبع : ماهنامه کار و جامعه