نمایش خود در زندگی روزمره

اروینگ گافمن (Erving Gaffman) جامعه شناس و مردم شناس کانادایی (۸۲-۱۹۲۲).
گافمن در مقام اندیشمند یا فعال عملی به صورت مستقیم به اجرا (پرفورمنس) نپرداخت اما پژوهش های جامعه شناسانه وی درباره «نمایش خود در زندگی روزمره»، دستاوردی ژرف و ماندگار برای مباحث نظری مطالعات اجرا به ارمغان آورد. اگرچه ۳۰۰ سال پیش از او «هابز» هنگام پی ریزی نظریه «جامعه بازار» ایده پرفورمنس روزمره را پیشنهاد داده بود. «نمایش خود در زندگی روزمره» (۱۹۵۹) عنوان یکی از آثار مهم گافمن است که در آن، با بهره گیری از واژگان و اصطلاح شناسی (ترمینولوژی) تئاتر و پرفورمنس مانند؛«کاراکتر»، «ابزار صحنه»، «صحنه» و... تعاملات اجتماعی را تجزیه و تحلیل می کند و به جای تولید مدلی جدید برای اندیشیدن به درام، با زبان درام و تئاتر زندگی روزمره را مورد مداقه قرار می دهد. به باور او رفتارهای روزانه مردم می تواند به وسیله تحلیلی مبتنی بر دراماتورژی فهمیده شود. وی در پی تحقیقات خود به این نکته پی برد که افراد در تعاملات معمول اجتماعی خود مثلاً در ارتباط با همکاران صادق نیستند بلکه خودآگاه و ناخودآگاه در حال نمایش دادن هستند.
او تصریح می کند که هویت آن چیزی نیست که ما هستیم (مسلم و مشخص)، هویت چیزی است که ما می سازیم و از طریق انتخاب لباس (لباس صحنه)، اشیا (ابزار صحنه) و رفتار (ایفای نقش) به آن جامه عمل می پوشانیم. با آنکه به نظر می رسد مدلی از تئاتر که گافمن براساس آن نظریه هایش را طرح و تشریح می کند برگرفته از ناتورالیسم است اما وسعت کاربرد این نظریه ها، امکان رفتن به آن سوی الگوهای رفتاری و شخصیتی را که در تقلید (mimesis) ستایش و تایید می شوند، فراهم می آورد. گافمن در مقام مقایسه با دیگر جامعه شناسانی که به تئاتر پرداخته اند کمتر به نمایش های مشخص و معلوم علاقه دارد و بیشتر مجذوب پرفورمنس های ناخودآگاه و نهفته زندگی روزمره است. او همچنان که هوشیارانه باور دارد تئاتر همان زندگی واقعی نیست و بسیار برنامه ریزی شده تر، تمرین شده تر و تعمدی تر است،او تاکید می کند که تئاتر مدل مفهومی اصیلی را برای فهم این موضوع فراهم می آورد؛ آن گونه که ادراک می شویم با صورتی که در تلاش هستیم تا خود را نشان دهیم همیشه همخوان نیست. گافمن به شیوه یی بدیع از فاصله دریافت میان اجراگر و تماشاگر پرده برمی دارد. شکافی که در زندگی واقعی نیز مانند نمایش وجود دارد. وی براساس بازشناخت خود باور دارد که زندگی واقعی و تئاتر در جنبه ها و ویژگی هایی با هم مشترک هستند و خصوصیاتی را به یکدیگر وام می دهند بنابراین برای کمک به فهم رفتار انسان می توان از تحلیل پرفورمنس استفاده کرد.
بسیاری از آثار گافمن شرح و بسط جامعه شناسانه اصول «نظریه نقش»- مکتبی در روانکاوی اجتماعی که عملکرد انسان را در حوزه های تبلور معنا در نقش های معین اجتماعی واکاوی می کند- هستند. او بعد نمایشی رفتار معمول را مورد ملاحظه قرار داده و بر روشی که افراد به منظور برقراری ارتباط در موقعیت های بینافردی اتخاذ می کنند و نقاب (پرسونا) ویژه یی که به عنوان وسیله برقراری این ارتباط به چهره می زنند تمرکز می کند. نظریه های گافمن به دلیل مهم شمردن دینامیسم های قدرت در تعاملات اجتماعی و متمرکز شدن بر چگونگی ارائه یک «ظاهر» یا ماسک از سوی افراد و همچنین بررسی نقش هایی که فرد در موقعیت ها و گروه های اجتماعی مختلف ایفا می کند، جریان ساز شدند. وی هنگام تعریف و تبیین رفتار نمایشی به مثابه «ظاهر» نشان می دهد که روش های ویژه ساماندهی و نمایش خود، چطور در درون یک گروه یا در قالب یک جمعیت به شکلی تلویحی یا آشکارا توافق می شوند و در نظریه «چارچوب»، به تشریح مکانیسم ادراکی یی که کنش های افراد را به دو نوع کارکردی و ظاهری تقسیم می کند پرداخته، طبیعت و هدف یک رفتار و چگونگی تفسیر آن را بیان می کند و به این طریق ابزاری برای فهم قرارداد نهفته میان اجراگر و تماشاگر در شرایط ساختگی و سمبلیک پرفورمنس پیشنهاد می کند. وی در تلاش است تا به یاری این نظریه، نقطه یی را که در آن رفتار انسان به پرفورمنس تبدیل می شود شناسایی و مشخص کند. گافمن در آثار خود به دیگر ابعاد نمایشی رفتارهای روزانه نیز می پردازد. در کتاب «داغ ننگ» (۱۹۶۳) به مساله افرادی می پردازد که جامعه آنها را به چشم افرادی حاشیه یی می انگارد اما آنها موقعیت خود در مقام بیگانه را سامان داده و با طلب کردن و نمایش دادن هویت و ویژگی های رفتاری جدید که به وجوه شخصیتی مبهم و تار آنها یکپارچگی می بخشد، در برابر سرکوبگری موقعیت خویش ایستادگی می کنند. «رفتار در مکان های عمومی» (۱۹۶۳) و «برخوردهای تصادفی» (۱۹۶۳) به همراه دیگر آثار گافمن بر نظریه های نشانه شناسی «اومبرتو اکو» و «کرالام» تاثیراتی بنیادین گذاردند.

منبع؛
Aliain, paul and Jen Harvie (۲۰۰۶) The Routledge companion to theatre and performance
ترجمه و تلخیص؛آزاده شاهمیری

منبع : روزنامه اعتماد