مواد زاید جامد (solid wastes)

عبارت مواد زاید جامد (solid wastes) به مجموعه مواد ناشی ازفعالیت های انسان و حیوان كه معمولا جامد بوده و به صورت ناخواسته و یا غیر قابل استفاده دور ریخته می شوند اطلاق می گردد.
این تعریف به صورت كلی در برگیرنده همه منابع، انواع طبقه بندی ها، تركیب و خصوصیات مواد زاید بوده و به سه دسته كلی زباله های شهری ، زباله های صنعتی و زباله های خطرناك تقسیم می گردند :
۱ ـ زباله های شهری
در نشریات و كتب از تعاریف و طبقه بندی های مختلفی برای توضیح اجزاء مواد زاید جامد شهری استفاده شده است. تعاریف ارائه شده در زیر می تواند به عنوان یك راهنما برای شناسایی اجزاء مواد زاید شهری مورد استفاده قرار گیرد .
● زایدات غذائی
به قسمت فسادپذیر زباله كه معمولا از زایدات گیاهی، تهیه و طبخ و یا انبار كردن مواد غذایی بدست می اید، اطلاق می شود. كمّیت پس مانده های غذایی در طول سال متغیر بوده و در ماه های تابستان، كه مصرف میوه و سبزی بیشتر است، به حداكثر می رسد. پس مانده های غذایی مهمترین قسمت زباله است، چرا كه از یك سو به دلیل تخمیر و فساد سریع، بوهای نامطبوع تولید كرده و محل مناسبی برای رشد و تكثیر مگس و سایر حشرات و جوندگان است و از سوی دیگر به دلیل قابلیت تهیه كود از آن (كمپوست) حائز اهمیت است. قابل ذكر است كه میزان پس مانده های فسادپذیر در زباله های شهری ایران بین ۳۵ تا ۷۶ درصد گزارش شده است.
● آشغال
به قسمت فساد ناپذیر زباله به جز خاكستر گفته می شود. آشغال در زباله معمولا شامل كاغذ، پلاستیك، قطعات فلزی، شیشه، چوب و موادی از این قبیل می شود. آشغال را می توان به دو بخش قابل اشتعال و غیرقابل اشتعال تقسیم كرد.
● خاكستر
باقیمانده حاصل از سوزاندن زغال، چوب و دیگر مواد سوختنی كه برای مقاصد صنعتی، پخت و پز و یا گرم كردن منازل بكار می رود گفته می شود.
● زایدات ناشی از تخریب و ساختمان سازی
به زایدات حاصل از تخریب ساختمان، تعمیر اماكن مسكونی، تجاری، صنعتی، و یا سایر فعالیت های ساختمان سازی اطلاق می شود.
● زایدات ویژه
این قسمت از زباله ها شامل مواد حاصل از جاروب كردن خیابان ها و معابر، برگ درختان، اجساد حیوانات مرده و موادی كه از وسایل نقلیه به جای مانده است می شود.
۲ ـ ۲ ـ زباله های صنعتی
زباله های صنعتی، مواد زاید ناشی از فعالیت های صنعتی هستند ومعمولا شامل فلزات، مواد پلاستیكی، مواد شیمیایی و بالاخره زباله های ویژه و زباله های خطرناك هستند. كه عمل جمع آوری، حمل و نقل و دفع آن ها ضوابط خاص و مقررات ویژه ای را به خود اختصاص داده است.
۲ ـ ۳ ـ زباله های خطرناك
مواد زاید خطرناك، مواد زاید جامد یا مایعی هستند كه به علت كمّیت، غلظت و یا كیفیت فیزیكی، شیمیایی و یا بیولوژیكی می توانند باعث افزایش میزان مرگ و میر و یا بیماری های بسیار جدی شوند. براساس تعریف آژانس حفاظت محیط زیست Environmental Protection Agency : EPA)) زباله های خطرناك به مواد زاید جامدی اطلاق می شود كه بالقوه خطرناك بوده و یا اینكه پس از طی مدت زمانی موجبات خطر را برای محیط زیست، فراهم می كنند. زباله های خطرناك معمولا یكی از مشخصات قابلیت انفجار، احتراق، خوردگی، واكنش پذیری و سمی را دارا بوده و اغلب تحت عنوان مواد زاید رادیواكتیو، پس مانده های شیمیایی، زایدات قابل اشتعال، زایدات بیولوژیكی و مواد منفجره دسته بندی می شوند : از منابع عمده زایدات بیولوژیكی، بیمارستان ها، آزمایشگاه ها و مراكز تحقیقات پزشكی هستند. زباله های بیمارستانی به دلیل آنكه حاوی زایدات پاتولوژیكی، مواد زاید رادیواكتیو، زایدات دارویی، مواد زاید عفونی، مواد زاید شیمیایی و بعضا ظروف مستعمل تحت فشار هستند، از منابع عمده، زباله های خطرناك در شهرها محسوب می شوند. تكنولوژی جمع آوری، دفع و یا احیای این مواد در مقایسه با زباله های شهری و خانگی تفاوت بسیار دارد و باید جداگانه مورد توجه قرار گیرد.
۲ ـ ۴ ـ زباله ها بیمارستانی
زباله های بیمارستانی شامل موادی هستند كه با توجه به نوع كار و وظیفه در هر بخش متفاوت است. مثلا زباله بخش عفونی یا اطاق عمل با مواد زاید آزمایشگاه یا بخش رادیولوژی تفاوت محسوسی دارد و طبق یك بررسی، زباله بخش های مختلف بیمارستان ها به هفت گروه تقسیم می شوند :
الف ـ زباله های معمولی بیمارستان
عموما شامل زباله های مربوط به بسته بندی مواد و دیگر زباله های پرسنل شاغل در بیمارستان و خوابگاه های آن هاست.
ب ـ زباله های پاتولوژیكی
شامل بافت ها، ارگان ها، قسمت های مختلف بدن، پنبه های آغشته به خون و چرك و مواد دفعی بدن همچون نمونه های مدفوع و ادرار و غیره جزو این گروه از مواد زاید محسوب می شوند.
ج ـ مواد زاید رادیواكتیو
شامل جامدات، مایعات و گازها بوده و در برخی از بخش ها و آزمایشگاه های بیمارستان ها وجود دارند كه جمع آوری و دفع آن ها دارای خصوصیات ویژه ای است.
د ـ مواد زاید شیمیایی
شامل جامدات، مایعات و گازهای زاید می باشد كه به وفور در بیمارستان ها وجود دارد، در بخش های تشخیص و آزمایشگاه ها ماحصل نظافت و ضد عفونی بیمارستان، وسایل و ابزار تنظیف و ضدعفونی به انضمام داروها و وسایل دور ریختنی اطاق عمل بخش دیگری از این فضولات را تشكیل می دهند. مواد زاید شیمیایی ممكن است خطرناك باشند. فضولات شیمیایی خطرناك در سه بخش زیر تقسیم بندی می شوند:
● فضولات سمی : این فضولات با PH كمتر از ۲ (به شكل اسیدی) و بالاتر از ۱۲ (به حالت قلیایی) در زباله های بیمارستانی وجود دارند. بخشی از داروهای اضافی و یا فاسد شده، جزو اینگونه فضولات به حساب می ایند.
● مواد قابل احتراق : شامل تركیبات جامد، مایع و گازی شكل.
● مواد واكنش دهنده و موثر : در سایر فضولات كه تا حدودی در زباله های بیمارستانی قابل تشخیص هستند.
از فضولات شیمیایی بی خطر می توان قندها، اسیدهای آمینه و برخی از نمك های آلی و معدنی را نام برد. اسیدهای آمینه و نمك های شیمیایی نظیر نمك های سدیم، منیزیم، كلسیم، اسید لاكتیك، انواع اكسیدها، كربنات ها، سولفات ها و فسفات ها قسمتی از مواد زاید شیمیایی هستند.
ه ـ مواد زاید عفونی
این مواد شامل جِرم های پاتوژن در غلظت های مختلف هستند كه می توانند به سادگی منجربه بیماری شوند. منشاء آن ها ممكن است پس مانده های آزمایشگاهی، جراحی و اتوپسی بیماران عفونی باشد. وسایل آغشته به جرم های عفونی در بیمارستان، شامل دستكش، وسایل جراحی، روپوش، لباس های بلند جراحی، ملحفه و غیره است. این زباله ها تقریبا ۱۰% كل زباله های بیمارستانی را تشكیل می دهند. از وسایل جراحی سرنگ ها، اره های جراحی، شیشه های شكسته، كاردهای كوچك جراحی و غیره را می توان در یك دسته بندی خاص منظور كرد.
و ـ مواد زاید دارویی
شامل داروهای پس مانده، محصولات جانبی درمان و داروهای فاسد شده یا مواد شیمیایی هستند كه تا حدود زیادی در زباله های بیمارستانی وجود دارد.
ز ـ ظروف مستعمل تحت فشار
ظروفی مثل قوطی های افشانه (آئروسُل)، گازهای كپسوله شده و غیره كه اگر برای از بین بردن آن ها از دستگاه های زباله سوز، استفاده شود موجب بروز خطر می شود زیرا در پاره ای از موارد دارای قابلیت انفجار هستند.
● منبع تولید زباله های شهری
توجه به منابع تولید همراه با آگاهی از تركیب و نرخ تولید زباله، اساس مدیریت مواد زاید جامد را تشكیل می دهد. از بررسی های انجام شده در این زمینه چنین نتیجه گیری می شود كه نوع زباله تولید شده در هر شهر و منطقه در ارتباط مستقیم سیستم فعالیت، اماكن تولید و نحوه زندگی مردم است. وجود قطب های صنعتی، ساخت و سازها و دیگر عوامل تولید زباله تاثیر اساسی مدفوع و تركیبات مختلف مواد زاید جامد و در نتیجه سیستم های مدیریتی آن دارد

نویسنده : مهدی طالع شایان

منبع : پایگاه اطلاع‌رسانی دانشگاه علوم‌پزشکی یاسوج