سوریه؛ پل بازگشت پاریس به خاورمیانه

با آنکه خاورمیانه به عنوان باتلاق میانجیگران و بازیگران صلح شهرت دارد اما از خصوصیات شگفت این محیط سیاسی این است که هیچ گاه شور و عطش میانجیگری و مذاکره در آن فروکش نمی کند. در روزهایی که قطار میانجیگری آمریکایی ها از حرکت باز ایستاده شاهد به صحنه آمدن گروه های جدیدی از میانجیگران هستیم. مهم ترین اکیپ میانجیگری قرار است در یک طرح ابتکاری در ضیافت سیاسی در دمشق به بار نشیند. در این مدل از میانجیگری که نام کمیته ۴ جانبه را بر خود دارد. رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه، نیکولا سارکوزی رئیس جمهور فرانسه و شیخ حمد بن خلیفه امیر قطر حضور دارند.
نخستین اظهارات میهمانان بلند پایه دمشق از امیدواری آنها به گشایش در فضای خاورمیانه حکایت داشت آنها در چشم انداز این مأموریت بیش از هرچیز بر فرصتی که به عنوان نماینده دولت های همجوار پیدا کرده اند چشم دوخته اند. سوریه به عنوان رئیس دوره ای اتحادیه عرب ، فرانسه به عنوان رئیس دوره ای اروپا و قطر به عنوان رئیس دوره ای شورای همکاری خلیج فارس. در واقع همین موقعیت های تقویمی است که سران این کشورها را به یک حرکت جمعی در پهنه سیاسی خاورمیانه ترغیب کرده است.
آنها تصمیم دارند همه موضوعات و معضلات خاورمیانه را در کانون رایزنی های خویش قرار دهند از مسئله هسته ای ایران و تحولات سیاسی لبنان تا مذاکرات دمشق و تل آویو و قرارداد آتش بس حماس و اسرائیل ‎/
بدون تردید در محور این حرکت میانجیگرانه پیوند تازه سوریه و فرانسه قرار دارد. و بر این اساس همه نگاه ها به توافقات سارکوزی و بشار اسد دوخته شده است.
● اهداف پیدا و پنهان دیپلماسی ۴ جانبه
ویژگی مشترک دیپلماسی ۴ کشور حاضر در ضیافت سوریه این است که آنها به عنوان بازیگران میدان مذاکره خود را مطرح کرده اند در این میان سه رهبر میهمان دمشق یعنی سران ترکیه ، قطر و فرانسه بیش از همه برای گشودن قفل مذاکره سوریه و اسرائیل چشم دوخته اند.
از سرگیری گفت وگوهای غیر مستقیم اسرائیل و سوریه که از سال ۲۰۰۰ متوقف شده بود در ماه مه اعلام شد .هم اکنون ترکیه میانجیگری این گفت وگوها را برعهده دارد. اما قطر و فرانسه نیز به شدت نسبت به مشارکت در این پروژه علاقه می ورزند.
سوریه و رژیم صهیونیستی تاکنون چهاربار مذاکرات غیرمستقیم برای برقراری صلح زیر نظر ترکیه برگزار کردند. «رجب طیب اردوغان»، تأیید کرده است که یکی از کارکردها و مأموریت های نشست چهارجانبه با «نیکولا سارکوزی» و «بشار اسد» و «شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی»، هموار کردن راه میانجیگری میان تل آویو و دمشق است ‎/ منابع خبری ترکیه نیز تصریح می کنند که بحث مربوط به جولان و تفاهم سوریه و اسرائیل در صدر گفت وگوهای این نشست قرار دارد.
این درحالی است که از اظهارات منابع فرانسوی چنین بر می آید که نیکولا سارکوزی در سفر نمادین اش به دمشق اهدافی فراتر از تفاهم دمشق و تل آویو در سر می پروراند. به گفته این منابع برای سارکوزی نشست ۴ جانبه دمشق حلقه دیگری از اتحادیه مدیترانه است. به عبارتی رهبر الیزه همچنان در این اندیشه است که دیپلماسی فرانسه در حوزه خاورمیانه و اروپا جایگاه محوری پیدا کند یعنی همان هدفی که اتحادیه مدیترانه بر پایه آن شکل گرفت.
بنابراین هیأت فرانسوی با دستور کار بزرگی به میهمانی دمشق آمده و بر آن است که با این گام، چند هدف مهم را همزمان به چنگ آورد ‎/ بنابراین انتظار می رود سارکوزی در مذاکرات دمشق موضوعات جدیدی نیز روی میز مذاکره آورد، از زمره این موضوعات میانجیگری فرانسه در مبادله اسرای فلسطینی و اسرائیلی و بویژه گفت و گو درباره گیل عاد شالیت سرباز فرانسوی- اسرائیلی است که از دوسال پیش به اسارت حماس در نوار غزه درآمده است.
● پاریس سهم تازه از دیپلماسی سازش می خواهد
سارکوزی دمشق را به عنوان ایستگاه ورود به خاورمیانه قرار داده است. اگرچه در گذشته همواره فرانسوی ها از مبدأ بیروت نقشه های سیاسی خویش را در خاورمیانه پیش می بردند اما این بار به نظر می آید که پاریس آن نفوذ گذشته را در ترکیب بندی سیاسی لبنان ندارد. بویژه از زمانی که جنبش حزب الله طرف های آلمانی را وارد پروژه مهم آزادی اسرا کرد فرانسه با نوعی احساس نگرانی از حضور رقیبان اروپایی اش در این منطقه به سوریه روی آورده است.
سارکوزی برای گشودن باب چنین مراوده حساس با دمشق پیشنهادها و مشوق های بسیار به طرف سوری ارائه کرده است. از جمله این مشوق ها ، دادن تضمین نسبت به خاتمه یک دوره رفتار خصمانه اروپا و غرب با دمشق است ‎/ لذا دیدارهای سارکوزی واسد دراین مدت با شور و هیجان بسیار آمیخته است الیزه اعلام کرده دمشق بازیگری غیر قابل اجتناب است، سارکوزی گفته امروز در میان سوریه و فرانسه برگ جدیدی گشوده می شود. او اضافه کرده است از مدت ها پیش محاصره و بحران لبنان مانع از سرگیری گفت وگو میان دو کشور می شد اما با انتخاب رئیس جمهوری در لبنان مسائل در حال تغییر است و این همان چیزی است که من امید آن را داشتم.».
به باور برخی ناظران سارکوزی برای ایفای چنین نقشی در برابر سوریه ، حتی چراغ سبز امریکا را نیز گرفته است. چنان که بوش گفته است فرانسه اولین دوست امریکا است.
البته نگاه فرانسه و امریکا در دو حوزه لبنان و سوریه به اختلافهایی آمیخته است بویژه در خاورمیانه روابط فرانسه با حماس یا حزب الله مورد پسند امریکا نیست.
با این حال عده ای از کارشناسان خاورمیانه براین باورند که سارکوزی توانسته خود را به عنوان یک شریک برای امریکایی ها اثبات کند و در چنین اوضاع وانفسایی که طرح های بوش در خاورمیانه به بن بست رسیده امتیاز میانجیگری میان اعراب و اسرائیل را بدست آورد.
البته فرانسوی ها برای ورود به دمشق غیر از اقدامات سیاسی از ابزارهای اقتصادی نیز بهره جسته اند چنان که موازنه تجاری سوریه و فرانسه برای نخستین بار در تاریخ روابط دو کشور ، در سال گذشته به نفع سوریه به ثبت رسید و با پشتیبانی دولت سارکوزی صادرات سوریه به فرانسه سال گذشته از مرز ۷۰۰ میلیون دلار فراتر رفت وصادرات فرانسه به سوریه نزدیک به ۵۰۰ میلیون دلار رسید ‎/
● پل تماس فرانسوی ها با ایران و جنبش های انقلابی
آن گونه که ناظران خبری در دمشق گفته اند در تماس های بشار اسد با سارکوزی و دیگر مقام های حاضر در اجلاس نحوه تعامل با ایران، محوری مهم به حساب می آید.
مطبوعات فرانسه نیز بر این موضوع صحه گذاشته اند که فرانسه پس از گشودن راه دوستی خویش با سوریه تلاش دارد از طریق ایستگاه دمشق فاصله خویش با ایران و گروه های انقلابی منطقه را کاهش دهد.
البته دیپلماسی فرانسه از این واقعیت با خبر است که موضع گیری های دولت سارکوزی بویژه علیه برنامه هسته ای ایران یا همسویی او با محافل صهیونیستی و امریکایی موجب رنجش و بدبینی ایران و انقلابیون منطقه شده است باوجود این معتقد است در میان دولت های اروپایی ، پاریس شایستگی از سرگیری روابط دیپلماتیک با این جبهه را دارد.
پاریس معتقد است ایران نیز مانند سوریه در جریان انتخاب ریاست جمهوری لبنان و برقراری صلح در بیروت نشانه هایی از تحولاتی دلگرم کننده از خود بروز داده است.
به علاوه ایران نقش غیر قابل انکار در پروسه تحولات عراق و فلسطین دارد در عین حال ایران نیز مانند سوریه نمی خواهد روابط خویش با اروپا را همشکل با امریکا پیش برد.
با این همه تحلیلگران فرانسوی معتقدند که سارکوزی دریافته که برای نزدیک شدن به بلوک مقاومت در خاورمیانه و جلب همکاری ایران و حزب الله ، واسطه مورد اعتمادی به نام سوریه لازم است ولی می داند تحقق این امر خیلی مشکل است.
به هر حال موضوع ایران در حالی به یکی از محورهای نشست دمشق تبدیل شده که آمریکا و غرب مدت طولانی طرح جدا کردن سوریه از ایران را دنبال کردند. حتی گفته می شد خود سارکوزی در دیدار دوازدهم ژوییه خود با اسد در پاریس از وی خواسته بود تهران را متقاعد کند در برابر امریکا کوتاه بیاید، اما اسد نپذیرفته بود. بنابراین اکنون سؤال مهم این است که به راستی آیا فرانسه ایده همیشگی امریکایی ها مبنی بر دور کردن سوریه از ایران را کنار نهاده است بشار اسد پس از آنکه دیدارهایش از پاریس به این شبهه دامن زد به تهران آمد تا پیام روشن دمشق درخصوص تداوم اتحاد خود با تهران به رغم خواسته امریکا و رژیم صهیونیستی را بدهد. اسد در حالی به ایران سفر کرد که نیکولا سارکوزی، پیشتر از رئیس جمهور سوریه خواسته بود از روابط نزدیک دمشق با تهران برای کمک به حل و فصل مناقشه در خصوص برنامه هسته ای ایران استفاده کند.
● نقشه جدید برای تفاهم دمشق و تل آویو
چنان که از گزارش منابع سوری نیز پیدا است درراس موضوعات اجلاس چند جانبه دمشق، بحث نحوه تعامل با اسرائیل قرارا دارد موضوعی که شاید پیچیده ترین مسئله سیاست خارجی سوریه باشد. همه میهمانان بلندپایه کاخ الشعب خواهان تنش زدایی در روابط دمشق و تل اویو هستند.
سوریه اگرچه باب مذاکره با طرف صهیونیستی را نبسته است اما بارها اعلام کرده که این مسئله را به صورت یک تاکتیک نه استراتژی دنبال می کند.
سوریه گفته است زمانی به این پیشنهادها اقبال خواهد کرد که طرف اسرائیلی پیش شرطهای صلح را بپذیرد و نه این که اعلام کند عقب نشینی هایی خواهد کرد بلکه باید نسبت به قطعنامه های بین المللی التزامی روشن ارائه کند. سوریه در بازگردان جولان به زمین مادری خود جدی است و این مسئله با آنچه اسراییل در میز مذاکره ارائه می کند ارتباط دارد، درحال حاضر اسراییل بیشتر به امور تشریفاتی و اجرایی نظیر ارتقای سطوح هیأت های اعزامی می پردازد در حالی که این مسئله نیازمند ارائه پیشنهادهای جدی برای تحقق صلح است و همین موضوع توپ را به زمین اسرائیلی می برد و کار را بر میانجیگران منطقه ای و اروپایی دشوار می سازد ‎/
● دوران قهر و آشتی دمشق و پاریس
بعد از سفر اکتبر ۲۰۰۲ ژاک شیراک رئیس جمهور وقت فرانسه به دمشق، دیدار سارکوزی نخستین سفر رئیس جمهوری فرانسه به سوریه است ‎/
در پی ترور رفیق حریری نخست وزیر پیشین لبنان در فوریه سال ۲۰۰۵ که از دوستان شیراک بود ، پاریس تماسهای سطح بالا را با دمشق متوقف کرد.
نخستین تماس سارکوزی و اسد در نوامبر ۲۰۰۷ انجام شد اما سی ام دسامبر سارکوزی نیز با متهم کردن دمشق به ایجاد بن بست در انتخاب رئیس جمهور لبنان تصمیم به توقف تماسهای دوجانبه سطح عالی با این کشور گرفت ‎/ اندکی بعد سارکوزی از فردای امضای پیمان صلح در لبنان برای شروع رابطه جدید با دمشق ابراز علاقه کرد. گویی سارکوزی منتظر یک بهانه و یک اتفاق تازه بود تا به محض آب شدن یخ خصومت دو شریک تاریخی اش در جهان عرب ، کلید یک دوستی تازه را با سوریه بزند.
بنابراین با انتخاب میشل سلیمان به ریاست جمهوری لبنان در بیست و پنجم ماه مه راه برای عادی سازی روابط دمشق- پاریس باز شد. سیزدهم ژوییه سارکوزی از بشار اسد برای شرکت در نشست اتحادیه مدیترانه کرد دعوت کرد. این دیدار برای سارکوزی که طرح اتحادیه مدیترانه را یکی از امید های خویش می داند بسیار ارزش داشت به همین دلیل او به انتقاد مخالفان دوستی پاریس و دمشق در جناح ۱۴ مارس لبنان اعتنا نکرد.
سارکوزی با زیرکی، حضور بشار اسد رئیس جمهور سوریه در پاریس را به یک دیدار چند جانبه با امیر قطر و رئیس جمهور لبنان تبدیل کرد و به این ترتیب ضیافت پاریس تأکیدی شد بر سیاست الیزه برای عادی سازی روابط فرانسه با همه طرف های جهان عرب و گشودن فصل تازه در دیپلماسی این کشور در خاورمیانه.
سارکوزی که از چنین اتفاقی خرسند بود نتیجه مذاکرات آن روز پاریس را اعلام برقراری روابط دیپلماتیک میان بیروت و دمشق و تصمیم سوریه برای مشارکت دادن فرانسه در همراهی امریکا برای نظارت بر مذاکرات مستقیم دمشق- تل آویو معرفی کرد.
جالب است که الیزه برای به ثمر رسیدن این سیاست خویش در خاورمیانه دو دیپلمات خبره اش را تعیین کرد. این دو دیپلمات ژان داوید لویت مشاور خود و کلود گئان دبیر کل الیزه هستند که حلقه اتصال سارکوزی با رئیسان جمهور و رهبران عرب می باشند.
آنها بارها به عنوان فرستاده به سوریه و دیگر پایتخت های عربی رفته اند و در چارچوب تمایل فرانسه برای گشودن صفحه تازه ای در روابط بین دو کشور رایزنی می کنند.

فرزانه شاهسوند

منبع : روزنامه ایران