شاهراه اطلاع رسانی علمی(۱)

تولید و اشاعه یافته های علمی به صورت نوشته و ارائه صورت می پذیرد، در وهله اول یافته های علمی با نوشتن به دام می افتد، آن گاه باید ثبت و نمایه بین المللی شود. یافته های علمی باید توسط داوران ذی صلاح تائید شود. یعنی به صورت مقاله درآید و در یك مجله معتبر پژوهشی به چاپ رسد و در مخزن علوم جهان قرار گیرد تا هركسی حسب فراخور حالش از آن استفاده كند. بنابراین علم با نشر آن نمایان می شود و سپس رشد می كند. زمینه اصلی رشد علم، نشر آن است. نشر، گوهر دانش است هرچه بهتر و بیشتر نشر یابد مطمئناً بهتر رشد می كند چون در دسترس دانشمندان و پژوهشگران و انسان ها قرار می گیرد و در تكمیل و ترمیم آن می كوشند و آن را رشد می دهند. با داوری تخصصی یافته های علمی ارزش و اعتبار علمی می یابد و در نشریات معتبر پژوهشی بین المللی به چاپ می رسد. در این صورت می توان آن را به اشكال گوناگون درآورد مانند تالیف كتاب، تدریس دروس، تهیه گزارش ها و مقالات آموزشی و ترویجی، مباحثات علمی و یا علوم و فنون كاربردی عموماً از یافته های علمی چاپ شده در نشریات معتبر پژوهشی سرچشمه می گیرد. بحث تولید علم نخستین بار در سال ۱۳۶۵ در دانشگاه تهران مطرح شد اما در آن زمان در حد یك واژه ماند و فقط خمیرمایه اولیه آن شكل گرفت و در سال ۱۳۷۳-۱۳۷۲ این بحث به گونه ای جدی تر مطرح و تعریف شد. در این سال ها دانشگاه تهران اعلام كرد به نویسندگانی كه مقالات آنها در مجلات بین المللی كه در موسسات معتبر نمایه سازی نظیر ISI چاپ شود جوایزی قابل ملاحظه اهدا خواهد شد و این نخستین گام برای اقدامی جدی در زمینه تولید علم بود. در سال ۱۳۷۹ به بعد تولید علم در حوزه پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مطرح و اعلام شد كه به هر مقاله چاپ شده در ISI مبالغ مالی قابل توجه تعلق می گیرد و اخیراً در بیشتر دانشگاه های كشور داشتن مقالات معتبر بین المللی نمایه شده در ISI پیش شرط استخدام اعضای علمی است. بدین ترتیب بذر علم در كشور ما پاشیده شد، جوانه زد و اكنون به نهالی تبدیل شده كه باید با پیروی از اصول آن و انجام تحقیقات بكر این نهال به درخت تنومند تبدیل شود كه هیچ تندبادی نتواند آن را ریشه كن كند. حال این پرسش مطرح می شود كه شیوه های رسیدن به تولید علم چیست، روش های اشاعه یافته علمی كدام است و چگونه می توان یك تحقیق را به انجام رساند و آن را در سطح بین المللی مطرح و منتشر نمود؟ بدیهی است كه چاپ مقالات در مجلات كه در موسسه ISI و سایر موسسات نمایه سازی نمایه می شود تنها راه مطرح كردن یك تحقیق در سطح جهانی است و نكته مهم جهت چاپ مقالات علمی در سطح نشریات این است كه در ISI و یا هر مركز استنادسازی علمی معتبر جهانی نمایه سازی شود و آگاهی از رتبه بندی این مجلات معمول گردد. با شناخت این مجلات و اطلاعات كافی در این زمینه محقق ابتدا دانش خود را می سنجد و با علم به اینكه دانش او درخور كدام مجله است مقاله خود را به آن مجله عرضه می كند كه البته این كار بسیار فنی است.مسئله دیگری كه در بحث تولید علم بسیار حائز اهمیت است نمایه كردن مقالات است. نمایه شدن یك تحقیق، حیات یك تحقیق است و نمایه نشدن یك تحقیق در حقیقت به معنای از بین رفتن آن است؛ چرا كه آن طور مورد استفاده قرار نمی گیرد. نظر به اینكه در بیشتر كشورها تحقیقات با اصول علمی نمایه نمی شود لذا نمی توان از یك تحقیق بهره برداری صحیح نمود و محققان نمی دانند درخصوص یك موضوع خاص چه تحقیقاتی صورت گرفته است. بدین ترتیب دستیابی به تحقیقات گذشته مقدور نیست و خیلی از پژوهشگران كارهای تكراری انجام می دهند در حالی كه در كشورهای پیشرفته علمی محقق به سهولت می تواند به تحقیقات انجام شده دست یابد و به آنها رجوع كند. از سویی دیگر این رجوع خود برای نویسنده ای كه مقاله اش مورد استناد قرار گرفته است امتیاز علمی محسوب می شود. البته امروزه اینترنت كمك شایانی برای دستیابی به متون علمی است كه پژوهشگران كشورهای در حال توسعه می توانند از آن بهره مند شوند، مشروط به اینكه مسئولان آموزش عالی طوری برنامه ریزی نمایند تا جدیدترین و قدیمی ترین مقالات كامل علمی و اطلاعات علمی در دسترس پژوهشگران باشد كه معمولاً باید شهریه سالانه به مراكز اطلاع رسانی علمی در كشورهای پیشرفته بپردازد و از طرف دیگر خط اینترنت با سرعت بالا و سرورهای قدرتمند برای این خدمات علمی ایجاد كند.
• تحقیق دانشگاهی و تولید علم
برای انجام یك تحقیق دانشگاهی مراحل ذیل ضروری است:
- مكتوب كردن
- بكر بودن موضوع
- داوری در یك نشریه معتبر پژوهشی
- نمایه سازی و قرار گرفتن در شبكه اطلاع رسانی علمی بین المللی
- مورد استناد قرار گرفتن.
نخستین گام برای یك تحقیق دانشگاهی تهیه یك دستنوشته است. در حقیقت آغاز تحقیق یعنی نوشتن است كه به داده های تحقیقاتی اصالت و حیات اعطا می شود. ریشه اصلی تحقیق در نوشتن است و در فرهنگ علمی كشورهای پیشرفته اهمیت نوشتن را در نشر نوشته كه مورد استفاده دیگران قرار گیرد، می دانند. لذا باید یك نوشته در سایر نقاط جهان جاری و نشر گردد و مصطلح است كه می گویند یا نشر یا فنا. دومین گام برای انجام یك تحقیق علمی یا تولید علم، نشر یك موضوع بكر است. یعنی بحثی كه برای نخستین بار مطرح شده و پیش از آن این موضوع در جهان مطرح نشده باشد.
تولید علم بدین معناست كه موضوع مورد بحث پیش از آن در هیچ متون علمی دیگری به ثبت نرسیده یا تكمیل موضوعی علمی باشد تا بتواند در جهان مطرح شود كه داوران ارشد و دانشمندان برجسته بین المللی آن را ارزیابی كرده و سپس در یك نشریه پژوهشی بین المللی به چاپ رسد.داور بین المللی كسی است كه بتواند ارزیابی علمی تخصصی نماید و موضوع را ریزشكافی و تشخیص دهد كه مقاله دارای تئوری و روش صحیح است و نتیجه مقاله یك موضوع دست اول جهانی را عرضه می نماید. داور بین المللی كسی است كه شرح حال علمی او در گذشته بیانگر این است كه موضوع مقاله ای كه می خواهد داوری تخصصی نماید قبلاً خود تعداد قابل ملاحظه ای انتشارات در نشریه های پژوهشی معتبر بین المللی چاپ نموده باشد.چهارمین مرحله تولید علم، تحقیق باید پس از چاپ در یك نشریه پژوهشی، توسط یك مركز بین المللی نمایه سازی شده و از طریق یك شبه اطلاع رسانی علمی در دسترس محققان جهان قرار گیرد. بدین منظور ضروری است كه آن مجله در یك شبكه اطلاع رسانی فعال و توانا در امر اطلاع رسانی ثبت شده باشد تا همگان بتوانند از آن بهره مند گردند. آخرین مرحله تولید علم آن است كه پس از جاری شدن در شبكه های اطلاع رسانی علمی جهان، دیگر محققان به آن استناد كنند. حال این استناد بستگی به تحقیق دارد كه از نوع روش باشد یا نظریه. پر واضح است كه استنادی كه به روش می شود بیشتر از نظریه است. استناد به یك موضوع تابع موضوع مقاله است كه آیا موضوع در رشته ها و گرایش های روز باشد و یا یك روش اندازه گیری را بیان دارد. در این صورت تعداد استنادها در سال و یا دو سال قابل ملاحظه خواهد بود اما اگر نظریه باشد در پنج سال، ده سال و یا زمان طولانی تر تعداد استنادها بروز می نماید.

منبع : باشگاه اندیشه