همسویی موسیقی ردیف دستگاهی و موسیقی مذهبی

نوحه و مرثیه دو عنصر مهم در عزاداری امامان و معصومین بخصوص عزاداری دوران محرم، امام حسین (ع) و یاران اوست. دهخدا در لغت نامه نوحه و مرثیه را عبارت از «بیان مصیبت، گریه كردن با آواز، شیون و زاری، مویه گری، زاری بر مرده، شعری كه در ماتم و سوگواری با صورت حزین و ناله زاری خوانند، اعم از سوگواری برای كسی كه تازه مرده یا برای امامان شیعه» تعریف كرده است.
در احادیث روایت شده است كه نخستین مرثیه در حادثه كربلا از زبان سید الشهدا (ع) برای شهادت حضرت ابوالفضل (ع) خوانده شده است. امام حسین(ع)فرمود:
لهفی علی العباس لمان دنی
نهر الفرات بقبله الحرانی
اندوهگین شدم بر مرگ عباس چون كه نزدیك شد به رود فرات، به قبله غم. . . حضرت زینب (س) و امام سجاد (ع) هم برای مراسم كربلا مرثیه سرایی كرده اند. پیش از اسلام نیز در ایران مداحی و مرثیه سرایی معمول بوده است. قدیمی ترین سند تاریخی در این باره به مرگ سیاوش باز می گردد. نرشخی در كتاب تاریخ بخارا مرثیه و مداحی را از رسم های عزاداری بر مرگ سیاوش می داند كه به وسیله مردم، مطربان و قوالان اجرا می شده است. نرشخی قدمت آنها را به سه هزار سال پیش نسبت می دهد.
در بحار الانوار آمده است: «نوحه گری بر مرده، رسم جاهلیت بود و كاری مكروه. مگر این كه برای معصومین علیه السلام كه نوحه و گریه بر آنان از شعائر مهم و از عوامل نشر فضیلت ها و احیای یاد اسوه های كمال است. خود امامان بر سید الشهدا (ع) می گریستند و امر به نوحه خوانی می كردند...»
«الكساندر مونگیت» در كتاب «باستان شناسی در اتحاد شوروی» تصویری از یك مجلس سوگواری برای سیاوش آورده كه آن را از نقش های دیوار شهر سغدی «پنج كند» واقع در دره زرافشان، ۶۸ كیلو متری سمرقند به دست آورده كه ظاهراً متعلق به قرن سوم پیش از میلاد است. در این نقاشی مردان و زنان گریبان دریده اند و بر سر و سینه خود می زنند. از دهان های باز و دست های آنها كه در كنار گوش های شان قرار دارد مشخص است كه مشغول نوحه خوانی هستند.
در قرن چهارم هجری قمری تعداد مرثیه سرایان رشد زیادی كرده بود. رفته رفته شعرای گمنامی از میان مردم كوچه و بازار به مرثیه خوانی و مداحی پرداختند. البته افراد شناخته شده ای چون كسایی مروزی، سیف الدین فرغانی، بدر الدین قوامی زاری، اوحد الدین سبزواری نیز به مرثیه سرایی می پرداختند.
با افزایش مرثیه سرایی نوحه خوانی هم كم كم رواج بیشتری پیدا كرد و مردم در مراسم عاشورا به خواندن نوحه خوانی پرداختند.
● پیدایش موسیقی در تعزیه
همه نشانه ها گواه بر این است كه از ابتدای شكل گیری هنر تعزیه در قالب نمایش موزیكال، چارچوب اصلی موسیقی آن، متكی به اصلی ترین الحان شناخته شده موسیقی ردیفی ایران یا موسیقی به اصطلاح دستگاهی بوده است. این كه چرا و چگونه این نوع موسیقی یعنی موسیقی رسمی یكی از وجوه سه گانه ساختار موسیقایی این هنر را تشكیل داده، در حال حاضر برای پژوهشگران و صاحب نظران موضوعی روشن و پذیرفته شده است.
گردهمایی شاخص ترین هنرمندان و خوانندگان در پایتخت به منظور سامان بخشی و كلاسه نمودن موسیقی ایران و همزمانی این مهم با رشد، تكامل و عمومیت تعزیه، دلیل موجهی در سود جستن هنرمندان تعزیه از این نوع موسیقی است. اندك منابع در دسترس گواهی می دهند، خوش آوازترین هنرمندان كشور، مجریان اولیه تعزیه بوده اند. باید گفت اساساً پیش از آن كه تعزیه از ویژگی ها و شگردهای نمایشی سود ببرد، مضامین آن به صورت شعر و آواز بیان می شده است. نگاهی به آیین ها و مناسك شیعی، بخصوص آوازهای مذهبی ایرانیان در مراسم و مكان های مختلف براین مسأله دلالت دارد.
روضه خوان ها، نوحه خوان ها، مرثیه خوان ها، دراویش دوره گرد و مولودی خوان ها نخستین كسانی هستند كه بدون كمك و ابزار و ادوات موسیقی برای مردم كوچه و بازار آوازهایی را در مدح اولیا و انبیا می خوانده اند. در همین رابطه بازبینی و مرور نسخه های قدیمی تعزیه آشكار می سازد كه در ابتدای رواج این هنر، آوازخوانان برجسته در برابر هم قرار گرفته و تقریباً به گونه ای صامت، اشعار و دیالوگ های مربوط به تعزیه را به صورت آوازی ادا می كرده اند. این روش در آغاز ظهور تعزیه و قبل از یافتن فرم های پیچیده و دخالت حالات نمایشی امری منطقی است. توجه ریشه ای در ساختمان نخستین نمونه های داستانی نسخ موجود تعزیه در برخی منابع قدیمی تر مانند روضهٔ الشهدا نشان دهنده این نكته است كه اشعار سروده شده و سیر داستانی آن ها قبل از این كه اهدافی نمایشی را دنبال كند، بیشتر برای مكالمات شعری و مشاعره آوازی مورد نظر بوده است. (۱)
دكتر عنایت الله شهیدی نیز بر ساختار مسلط آوازی ( و نه نمایشی) تعزیه ها در بدو پیدایش آن تأكید ورزیده و می نویسد: « این پدیده در جریان تكامل خود از شبیه خوانی محض به نمایشی مفصل و پیچیده، پیرایه های قابل ملاحظه ای به خود گرفت. از كیفیت اپراگونه آن كاسته و به جنبه های تئاتری و نمایشی آن افزوده شد.»
از اواسط دوره قاجار با حضور صاحبنام ترین آوازخوانان در پایتخت و جذب آنان برای اجرای تعزیه تأكیدی مجدد بر این موضوع است كه در ابتدا، لحن خوش و آواز مقدم بر هنر نمایش بوده است. باید گفت، تقریباً ما فاقد سندی هستیم كه بتواند به گونه ای شفاف و صریح، فرم اجرایی و آوازی ابتدایی ترین اشكال و نوع آوازهای عزاداری شیعیان در دوره صفویه را روشن سازد. حتی سفرنامه نویسان این دوره نیز به غیر از اشارات مختصری كه به طور كلی درباره دسته ها و گروه های عزاداری داشته اند، از نوع موسیقی آنها سخنی به میان نیاورده اند. اما جذب خوانندگان موسیقی سنتی و تشویق وترغیب آنان ازسوی دربار در جهت اجرای تعزیه ها علاوه بر تأثیر ونفوذ قابل ملاحظه مجالس سوگ در اذهان عمومی به ساختار موسیقی تعزیه نیز تشخص آشكاری بخشید. آگاهی این هنرمندان زبده بر الحان موسیقی ردیفی و استفاده مستمر از این گونه نغمات در مجالس تعزیه، هویت و ساختار موسیقی تعزیه را پایه ریزی كرد.
● استفاده موسیقی دستگاهی در تعزیه
در زمینه استفاده از موسیقی ردیفی در هنر تعزیه باید گفت نمونه های بی بدیل مركب خوانی در ده مجلس آغازین روزهای محرم و برخی مجالس دیگر، هنر و هوشمندی تعزیه گردان ها و تعزیه خوان ها را در تغییر دستگاه ها و مایگی نغمات به هنگام مكالمات و كاربرد صحیح و منطقی آنها نشان می دهد. از مجموع یك صد و هفتاد و پنج مجلس تعزیه ای كه در سیزده منطقه از ایران به طور كامل شنیده و ثبت شده، این نتیجه قابل توجه است كه تقریباً تمامی دستگاه ها، گوشه ها و آوازهای موسیقی ردیفی ایران در مجالس تعزیه مورد استفاده قرار می گیرد. علاوه براین، سود بردن از قدیمی ترین انواع تصانیف در قالب پیش آواز، نوحه و مرثیه نیز معمول بوده است.
در عین حال این تأكید خالی از فایده نیست كه حضور همه آوازهای موسیقی سنتی در مجالس تعزیه این نكته را یادآور می شود كه تعزیه خوان ها برای انتقال و القای دقیق احساسات خود هیچ گاه به دستگاه ها و یا گوشه هایی خاص اكتفا نكرده و همه آنها را به فراخور كشش و قابلیت آنها مورد توجه قرار داده اند.
● استفاده نغمات بومی در تعزیه و موسیقی مذهبی
به غیر از این بیشتر تعزیه گردان ها و تعزیه خوان های سالخورده نواحی از اجراهای متعدد خود در دیگر استان ها و نواحی كشور سخن می گویند و مردم مختلف شهری و روستایی كشور نیز دیدن مجالس مختلف تعزیه از هنرمندان دیگر نواحی كشور را یادآور می شوند. تقریباً همه این گروه از هنرمندان در مجالس تعزیه به اجرای برخی از الحان و نغمات بومی پرداخته اند.
نغماتی كه از موسیقی بومی زادگاه شان به عاریت گرفته شده بود. از همین طریق یعنی استفاده از نغمات و الحان بومی و محلی در تعزیه، علاقه مندان رفته رفته به سبك های ویژه ای مأنوس شدند. چنان كه در مناطق كرمان، یزد، فارس و اصفهان تعزیه هایی مورد توجه مردم قرار می گیرد كه علاوه بر استفاده از موسیقی ردیفی به میدان گسترده ای از الحان بختیاری، بیدگانی، سركوهی، غربتی، دشتستانی و فائزخوانی و مجموعه ای از تصانیف و ترانه ها با مایگی شوشتری در آن ها استفاده شود. آن چنان كه مردم بوشهر و هرمزگان آن دسته از مجالسی را بیشتر پذیرایند كه انواع شروه ها، بیت ها، نوحه های بومی و نغمات مولودی بخشی از موسیقی آن ها را تشكیل داده باشد. در شمال كشور جا به جا می توان نغمه های بومی همچون گیلكی، امیری، دیلمانی و حقانی را در مجالس تعزیه ملاحظه كرد.
● سازهای مورد استفاده در موسیقی مذهبی
منابع تاریخی مربوط به قاجاریه بر استفاده از برخی سازهای بادی بومی و ملی همچون كرنا و سرنا در تعزیه حكایت دارند. اگرچه شیپور نیز رفته رفته نقش شاخصی در تعزیه پیدا كرد. سازهای كوبه ای متداول نیز عموماً دهل و طبل بوده اند. در عین حال نقاره های دوكاسه نیز در تعزیه برخی نقاط كشور مورد استفاده قرار می گرفت. باید توجه كرد كه این گروه از سازها نه برای همراهی آواز در تعزیه، بلكه بیشتر برای فضاسازی كاربرد داشته اند.
باید افزود در برخی نقاط كشور نی چوپانی یا نی هفت بند نیز از سوی برخی تعزیه خوان ها مورد استفاده قرار می گرفت. استفاده از نی تنها در برخی مجالس تعزیه و به طور نمونه مجلس دوطفلان مسلم و به هنگام چوپان خوانی ها كاربرد داشته است. البته برخی شواهد حاكی از استفاده سنج نیز بوده است كه این آلت كوبه ای نیز مانند طبل و دهل و نقاره صرفاً برای فضاسازی مورد استفاده قرار می گرفته است. باید افزود در چند دهه اخیر استفاده از برخی سازهای موسیقی كلاسیك مانند فلوت كلیددار، قره نی (كلارینت) و ساكسیفون نیز در شهرهای بزرگ و بویژه پایتخت معمول شد.
● موسیقی مذهبی امروز
اما این روزها حرف درباره این كه رنگ و بوی موسیقی مذهبی عوض شده است و حق مسلم موسیقی مذهبی ادا نمی شود، بسیار است و بسیاری از استادان موسیقی سنتی ایران و حتی برخی از خوانندگان پاپ نسبت به این كه چرا موسیقی مذهبی ایران از راه اصلی خود منحرف شده به اظهار نظر پرداخته اند.
داریوش پیرنیاكان، محقق موسیقی و استاد دانشگاه می گوید: متأسفانه اكثر موسیقی های مذهبی ما در دهه های اخیر به سمت بی هویتی و بی محتوایی رفته، طوری كه حتی قدرت تأثیرگذاری بر روی مخاطب را نیز از دست داده است. متأسفانه اكثر موسیقی هایی كه من به نام موسیقی مذهبی به تازگی از صدا و سیما و برخی مراسم عزاداری می شنوم برگرفته از ملودی های مبتذل غربی و پاپ است و این نوع موسیقی نه تنها قدرت تأثیرگذاری ندارد، بلكه تأثیر عكس خواهد داشت.
او در پاسخ به این سؤال كه موسیقی مذهبی از چه ملودی ها و سبكی باید پیروی كند تا بتواند بر روی مخاطبان خود تأثیر بگذارد ادامه می دهد: اجرا كننده موسیقی مهم است. اگر كسی كه مجری ساخت این نوع موسیقی ها است آگاهی و اطلاع كافی نداشته باشد، ملودی را نشناسد و فواصل موجود در ساخت آهنگ ها را رعایت نكند و نداند چه گوشه هایی را می تواند مورد استفاده قرار دهد مطمئناً نمی تواند موسیقی تأثیرگذاری بسازد. در دوره های گذشته معمولاً خواننده های تكیه ها، استادان آواز بودند و تمام زیر و بم علم موسیقی را می شناختند. علاوه بر این موزیسین های مذهبی در مواجهه با صحنه تعزیه از یك روانشناسی خاص دوم بهره مند بودند چون می دانستند در چه شرایطی چه قطعه ای را بخوانند و اجرا كنند تا بتوانند آن طور كه لازم است بر مخاطبان تأثیر بگذارند.
پیر نیاكان خاطرنشان می كند: البته نباید فراموش كنیم كل موسیقی ما جدا از دین و مذهب ما نیست، بلكه دین و موسیقی ایرانی در ارتباط با هم بوده و در یك راستا حركت می كنند.
محمد سریر، آهنگساز نیز درباره این كه ریشه همه موسیقی های مذهبی و حتی تعذیه ای نشأت گرفته شده از موسیقی ملی و ایرانی است، گفت : قطعاً موسیقی های تعزیه بر گرفته از گوشه های دستگاههای ایرانی است اما این كه برخی ها موسیقی تعزیه را جدا از موسیقی ملی می دانند، به دلیل تغییر و تحولاتی كه در چند دهه اخیر در موسیقی ملی روی داده و قالب آن را تاحدی دگرگون كرده است.
سریر موسیقی تعزیه را یك موسیقی دووجهی دانست و گفت : معمولاً درتعزیه دو وجه از موسیقی مدنظر است یك جنبه ریتمیك و دیگری جنبه ملودیك آن، در جنبه ملودیك بویژه در بخش های حزن آور كاملاً از موسیقی ردیفی دستگاهی استفاده می شود. اما در جنبه ریتمیك می توانیم بگوییم بیشتر از بخشهای رژه تاكتیك كه بیشتر به كمك بیان شرایط می آید استفاده می شود كه در تأثیر كلام نیز بسیار مؤثر است.
سریر ادامه داد: اما نباید فراموش كنیم كه تمامی موسیقی های مذهبی و بخصوص موسیقی های استفاده شده در تعزیه، نشأت گرفته شده از موسیقی های دستگاهی ردیفی ملی ماست و در این موضوع هیچ مشكلی نیست. (۲)
فردین خلعتبری- آهنگساز گفت : وظیفه موسیقیدانان و آهنگسازها این است كه جریان موسیقی مذهبی رابه سمت پویایی، سازندگی و استفاده مناسب سوق دهند. من نمی خواهم وضع موجود در موسیقی مذهبی را تأیید كنم، اما هر تغییری با تقلید شروع می شود. این تغییر از جنبه كمی آغاز می شود وبه جنبه كیفی می رسد.آهنگساز مجموعه تلویزیونی شب دهم افزود:جریان موجود در موسیقی مذهبی ما با تمام تعبیراتی كه پشت سر و پیش رو دارد، مانند یك سیلاب است كه اگر پشت سد بماند سر ریز می شود و خرابی به وجود می آورد. برای نقد و بررسی هر جریان دو نگاه كلی وجود دارد. اگر كسی از بیرون به این جریان نگاه می كند باید اجازه بدهد، جریان روند خودش را ادامه بدهد.
خلعتبری با اشاره به این نكته كه هر تغییر و تحولی در عرصه فرهنگ های سنتی و آیینی در ابتدا با مقابله و مقاومت جریان اصلی روبرو می شود گفت:ارائه آثار هنری باید مطابق با زمان و با پویایی خلق و تولید شود تا ارتباطی عمیق تر با مخاطبان برقرار كند. ما جایی زندگی می كنیم كه ازخرده فرهنگ ها و تفكر های قومی تأثیر می پذیریم و این تأثیر پذیری به گونه ای شده كه حتی نگرش های مذهبی خالص را تحت تأثیر خود قرار داده است، كه اگر نتوانیم آنها را متناسب با فرهنگ ملی خودمان به مردم معرفی كنیم، قافیه را خواهیم باخت. ما باید به آینده امیدوار باشیم و سعی كنیم جریان های فرهنگی را هدفمند كنیم.
وی درباره ماندگاری و اجرای مراسم آئینی نظیرعاشورا، تصریح كرد: هر آئینی برای پویایی به تغییر احتیاج دارد. در این كه آئین باید زنده بماند و اجرا شود شكی نیست. اما راز ماندگاری آئین ها كجاست. هنوز در تمام دنیا آثار شكسپیر و درام نویسان یونان باستان اجرا می شود چرا؟ چون تغییر و پویایی را پذیرفته اند. باید ریشه تفكر های جدید و امروزی را در اجتماع بررسی كرد. باید دید این تفكر فرهنگی از كجا ریشه می گیرد و از كجا آسیب می پذیرد. باید به ماندگاری موسیقی مذهبی فكر كرد و آن را در بهترین وجه به نسل بعد انتقال داد.
محمدعلی مجاهدی كه عضو هیأت داوران بخش شعر نخستین همایش تجلیل ازآثار برترعاشورایی درحوزه موسیقی بود، نیز می گوید: انتقال پیام های كلیدی فرهنگ عاشورا ازطریق موسیقی به مدد شعر متعهد آئینی، چنان دور از دسترس نخواهد بود. اگر داوری ها به درستی انجام پذیرد و مؤلفه های مطرح در ارزیابی آثار و نغمات عاشورایی با دقت اعمال شود، مسلماً به پیرایش تدریجی آثار خواهد انجامید و بار ارزشی آنها را تا حد قابل قبولی بالا خواهد برد و رویكرد جدی شاعران وهنرمندان را به سمت و سوی آفرینش آثاری كه متأثر از فرهنگ ارزشی عاشورا باشد، سوق خواهد داد و این همان هدف عمده ای است كه طبعاً متولیان امور فرهنگی، ادبی وهنری كشور ازجمله مركز موسیقی صدا و سیما دنبال می كنند.
موسیقی ازهنرهای تأثیر گذار برروح آدمی است و اگر صبغه موسیقی ما در تعارض با آموزه های اسلامی نباشد و به تعریف جامع و مانعی ازموسیقی مذهبی درعرصه هنر دست یابیم، مسلماً انتقال پیام های كلیدی فرهنگ عاشورا ازطریق موسیقی به مدد شعر متعهد آئینی چنان دور ازدسترس نخواهد بود. به نظر من موسیقی، هنر تركیب الحان و تلفیق آوایی و برقراری هماهنگی ریتمی در میان آنها است و این تركیب می تواند درارائه پیامهای فرهنگی ارزشی و مذهبی بسیار تأثیر گذار باشد.
بهروز وجدانی، پژوهشگر موسیقی معتقد است، نوحه خوانی از قدیم الایام در تمام مناطق ایران رواج داشته است: «خواندن نوحه در هر كوی و برزن از ایران رایج بوده و نمی توان آن را مختص به ناحیه ای خاص دانست. نوحه ها پیش از اسلام در طول سال در سوك یا برای بزرگداشت مقام پهلوانان از دست رفته یا اشخاصی كه نزد مردم از اعتبار زیادی برخوردار بودند، اجرا می شد. این نوحه ها كه وزن و ریتم موسیقایی داشت در آشنا كردن مردم به الحان موسیقی بسیار مؤثر بود. از نظر تاریخی قدمت مناجات، روضه و نوحه خوانی از دیگر موسیقی های مذهبی بیشتر بوده است. این نوع موسیقی كه در همه ادوار تاریخی مورد توجه مردم بوده است، موسیقی را از گزند حوادث در امان نگه داشته است. »
ایرج نعیمایی، كه چندین دوره عنوان دبیری جشنواره ذكر و ذاكرین را به عهده داشته نیز در این باره می گوید: « موسیقی مذهبی بخشی از هویت موسیقی ملی ماست و این تعامل به حدی است كه حتی اسامی فواصل و دستگاه های موسیقی ما كه در طول تاریخ داشته ایم، در قرائت قرآن نیز ما از همان اسامی و تعابیر بهره می جوییم. علاوه بر این در نوحه ها و تعزیه ها نیز باز از همین عناوین استفاده شده است. بخشی از موسیقی ما در این چارچوب حفظ شده است و معلوم نبود كه اگر این نوحه ها و تعزیه نبود بر سر این موسیقی چه می آمد. نوحه های قدیمی كه هنوز هم خوانده می شوند نشان می دهند در گذشته این نوحه ها بر اساس ردیف ها، گوشه ها و سبك های موسیقی سنتی ایران خوانده می شده است.»
ایرج نعیمایی خاطرنشان می كند: « متأسفانه در طول تاریخ معاصر این قصه بر عكس شده است. موسیقی مذهبی مان كه حافظ بخشی از موسیقی ملی بوده، از موسیقی بی ریشه مصرفی تأثیر گرفته است. این تأثیر پذیری به حدی شده است كه در برخی موارد ما احساس می كنیم حتی به مقدسات و هویت دینی مان هم توهین شده است. حتی برخی از نوحه های امروز پا را فراتر گذاشته به كلی از مسیر اصلی خارج شده اند. این خطایی بزرگ و نابخشودنی در حوزه موسیقی ملی و مذهبی به حساب می آید.»
«مجید كیانی» كه هر سال در ایام ماه های محرم و صفر نشست های پژوهشی موسیقی مذهبی را برگزار می كند، معتقد است این نوحه ها به حفظ موسیقی كمك كرده است و ادامه می دهد: «این موسیقی در تمام دوران معمول و متداول بود و مردم با آن ارتباط مستقیم داشته اند. شاید برخی از گوشه های موسیقی به وسیله همین نوحه ها حفظ شده و تا امروز رسیده باشند چون این نوع موسیقی همیشه مورد توجه مردم بوده و اجرا می شده است.»
امروزه نوحه خوانی بیشتر همراه دسته های عزاداری كه در خیابان ها به عزاداری مشغولند اجرا می شود. روح الله خالقی در جلد اول كتاب سر گذشت موسیقی ایران درباره اجرای نوحه آورده است: «رسم عزاداری ایران از لحاظ نوحه خوانی با موسیقی ارتباط دارد. در گذشته نوحه خوان های خوب پیدا می شدند كه به نغمات موسیقی هم آشنایی داشتند و آهنگ های نوحه را به سینه زن ها و پامنبری خوان ها می آموختند ولی حالا نوحه ها بازاری شده و كمتر نغمه دلفریبی دارد. »
همچنین در همین زمینه، روح الله خالقی در كتاب سرگذشت موسیقی ایران درباره نوحه خوانی دوره قاجار آورده است: «از جمله كسانی كه معلم نوحه خوانی بودند میرزا محمد مكتب دار اصفهانی است. در زمان او پا منبری ها كه قبل از واعظ در پایین منبر نوحه می خواندند و همچنین اشخاصی كه می خواستند آهنگ های نوحه سینه زنی را خوب فرا گیرند، نزد او می رفتند و طرز صحیح خواندن اشعار نوحه را فرا می گرفتند. چنان كه ملاحظه می شود به این ترتیب، خواندن نوحه، فنی به شمار می آمده است و باید این كار را از اشخاصی كه اهل اطلاع بودند یاد بگیرند و البته نوحه هایی كه با این روش خوانده می شد اثر مطلوب تری داشت.»
از سویی دیگر خوانندگان موسیقی پاپ معتقدند این سبك موسیقی نیز می تواند در اجرای موسیقی مذهبی موفق عمل كند. علی تفرشی، خواننده و آهنگساز پاپ می گوید: می توانیم از ملودیها و تنظیم های جدید برای ساخت آهنگ های مذهبی استفاده كنیم. موسیقی های مذهبی و مناسبتی تاكنون غالباً برگرفته از موسیقی های ایرانی ردیف دستگاهی بوده اما كم كم موسیقی های مذهبی با سبك جدید هم وارد بازار شده است. از نظر من این سبك جدید در موسیقی های مذهبی جای تأمل دارد و بد نیست تا نظری به این نوع موسیقی هم بیندازیم.
تفرشی با اشاره به این كه استفاده كردن از سبك پاپ هیچ صدمه ای به بدنه موسیقی مذهبی نمی زند افزود: به نظر من استفاده كردن از موسیقی پاپ نه تنها خدشه ای به موسیقی مذهبی نمی زند، بلكه موجب جلب مضامین زیادی هم خواهد شد. از نظر من چیزی كه صدمه به ریشه موسیقی می زند، استفاده نابجا از سازها و تنظیم بی ارتباط آن است، نه صرف استفاده ازموسیقی پاپ چون موسیقی پاپ نیز نوعی از انواع موسیقی است. حال چرا گروهی آن را مبتذل یا بی هویت می دانند دلیلش را نمی یابم .
خشایار اعتمادی، یكی از پیشگامان موسیقی پاپ نیز می گوید: برای تأثیرگذاری در شنونده هیچ تفاوتی بین موسیقی مذهبی سنتی و غیر سنتی وجود ندارد.
چون باتوجه به نیاز جامعه اسلامی و قشرهای مختلف در این جامعه هم می توان با مدیحه سرایی ونوحه خوانی سنتی به ذكر مصیبت پرداخت و هم با ساخت قطعات موسیقی مذهبی پاپ تأثیرگذار بود.
خواننده قطعه «مردی می آید ز خورشید»، افزود: با توجه به اعتقادات تمام ایرانیان به مذهب و با به كارگرفتن شیوه های متفاوت جامعه سنتی و جوانان برای لحظات خاص دین مداری هیچ تفاوتی درموسیقی مذهبی سنتی و غیر سنتی (پاپ) به وجود نخواهد آمد و همه می توانند با همین شیوه به عزاداری در ایام محرم بپردازند. خوانندگان و آهنگسازان جوان با توجه به حفظ موازین اسلامی می توانند قطعاتی را اجرا و یا تنظیم كنند كه ملودی های به كار رفته در آن خدشه ای به ائمه معصومین وارد نكند و در غیر این صورت تهیه آن آلبوم یا تنظیم قطعه برای هیأت های مذهبی و یا نوحه خوانی خلاف احكام و شرایط موجود در جامعه است. اشكالی نداردكه برخی از جوانان آهنگساز یاخواننده در ایام محرم به انتشار آلبوم می پردازند و یا در هیأت های مذهبی نوحه خوانی می كنند چون می خواهند با انجام این كار ارادت قلبی خود را به این بزرگوار نشان دهند.»
به هر حال این تأثیر متقابل و خجسته موسیقی و مذهب در قرون متمادی استمرار داشته است و حاصل آن تا به جایی بوده كه در نهایت به تعالی و تكامل هنر موسیقی و بالا بردن كیفیت نحوه ارائه موضوع و مضمون روایت ها و احادیث اسلامی منجر شده است اما به نظر می رسد در دهه های اخیرمتأسفانه این مهم دچار تحریف شده و به راه ناصوابی افتاده است.
در همین زمینه، اخیراً عضو كمیسیون فرهنگی مجلس در مصاحبه ای گفته است كه «نباید هر شخص كه ابیاتی را از حفظ كرده در هیأت ها به نوحه خوانی بپردازد و باید خطبا، علما و بزرگان ما به صورت جدی از مردم بخواهند و خودشان هم نظارت داشته و مداحان را هدایت كنند.»
این نماینده در ادامه ازبررسی طرح ساماندهی مداحان و صدور كارت ویژه مداحی در مجلس خبر داده است كه می تواند به عنوان نخستین قدم در برای اصلاح مداحی و به قاعده شدن استفاده از موسیقی وآواز در مراسم عزاداری محسوب و پاس داشته شود. (۳)

پانوشت ها:
۱- به نقل از وبلاگ كرشمه
۲- به نقل از مصاحبه با خبرگزاری ایسكا، شنبه ۱۵ بهمن ماه
۳- خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و هنر، سوم بهمن ۱۳۸۵
سمیه قاضی زاده

منبع : روزنامه ایران