آدمک کوکی قرن بیستم

اریك فروم در كتاب «جامعه سالم» همان سیر فكری را پیش می گیرد كه پیش از این با كتاب های «گریز از آزادی» و «انسان برای خویشتن» آغاز كرده بود. فروم در این ۲ اثر قرائتی انسان گرایانه از اندیشه های ماركسیستی به دست می دهد. در كتاب «گریز از آزادی» نشان می دهد كه هدف جنبش های توتالیتری فرار از آزادی است كه انسان در دنیای كنونی به دست آورده است؛ انسانی كه از قیود قرون وسطایی رها شده بود ولی آزادی لازم را برای بنا كردن زندگی ای كه بر بنیاد خرد و عشق باشد، نداشت.
لذا به منظور كسب امنیت و آرامش، به پیشوا، برتری نژاد و یا كشور تسلیم شده بود. فروم در همین بستر فكری در كتاب «جامعه سالم» سعی دارد نشان دهد كه زندگی در دموكراسی قرن بیستم نیز نوعی دیگر از گریز از آزادی است و موضوع محوری این اثر تجزیه و تحلیل همین گریزی است كه فروم آن را مبتنی بر از خودبیگانگی انسان امروز می داند. او در این اثر انسان مصرف كننده تك ساحتی را زیر سؤال می برد و او را به ارزش های انسانی و اجتماعی فرامی خواند. بدین ترتیب، پژوه فكری او در این كتاب منتهی به تز تحلیل روانی اومانیستیك می شود. ایده ای كه فروم در این كتاب طرح می كند با این انتقاد از جامعه صنعتی پیش می رود كه انسان امروز چنان مجذوب ساختن ماشین آلات صنعتی شده است كه دیگر هدف او از تولید، زندگی بهتر نیست بلكه زندگی اش تحت الشعاع تولید قرار گرفته است و این مسأله تا آنجا افسارگسیخته پیش رفته است كه خود جزیی از ماشین شده نه صاحب آن و این شرایط انسان را از خود بیگانه كرده است. در چنین فضایی، جامعه مدرن درصدد ایجاد فرهنگی است كه نیازهای انسانی را برآورده كند، آرمان آن هماهنگی و سازش بین نیازهای فردی و اجتماعی و پایان دادن به اختلاف بین طبیعت انسان و نظم اجتماعی است.
به نظر می رسد كه از ۲ راه می توان به این مقصد رسید؛ با افزایش تكنیك تولید كه اجازه می دهد همه به طور رضایت بخشی بهره مند شوند و یا با تصویری منطقی و عینی از انسان و نیازهای واقعی او. به عبارت دیگر هدف كوشش های انسان امروزی ایجاد جامعه سالم است. یعنی جامعه ای كه خود و اعضای آن به مرحله عینیت گسترش یافته است و به فرد امكان می دهد تا واقعیت خود، دیگران و طبیعت را درك كند و دچار غرور بچگانه دانش خود و تصور باطل برتری بر همه نشود.
اریك فروم در تحلیلی كه از شرایط امروز بشر ارائه می دهد ، می گوید كه مسأله ما در قرن بیستم این است كه «انسان مرده است». در قرن نوزدهم معنای انسان نبودن ستمكاری و سخت دلی بود، در قرن بیستم انسان نبودن یعنی بیگانگی از خود. در گذشته خطر در بنده و برده شدن انسان ها بود، در آینده
« آدمك كوكی شدن» بشر را تهدید می كند و راه حلی كه فروم در این كتابش برای پرهیز از خطر آدمك كوكی شدن ارائه می دهد كمونیتاریسم اومانیستیك Humanistic Communatarisim است. در واقع بایستی بهره كشی انسان از انسان متوقف شود و اقتصاد در خدمت رشد انسان قرار گیرد. فروم در این كتاب خواننده را به این انتخاب اساسی می رساند كه باید بین آدمك كوكی شدن(چه در جامعه سرمایه داری و چه در جامعه كمونیستی) یا سوسیالیسم كمونیتارین یكی را برگزیند. او معتقد است كه انسان امروز بین
دو راهی انتخاب سرمایه داری یا كمونیسم قرار ندارد. شواهد نشان می دهد كه بشر به آدمك كوكی شدن گرایش دارد كه نتیجه درازمدتش بیماری روانی و نابودی است. با این حال فروم سعی دارد كه در این اثر خود راهكاری برای برون رفت از این بحران به دست دهد و این نسخه خود را در قالب «جامعه سالم» با محوریت ایمان به خرد، حسن نیت و سلامت روان و مسئولیت مشترك می پیچد.
«جامعه سالم» با ترجمه اكبر تبریزی كه اكنون به چاپ چهارم رسیده است از سوی انتشارات بهجت به بازار عرضه شده است.

لیدا فخری

منبع : روزنامه ایران