پنجشنبه, ۱۳ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 2 May, 2024
مجله ویستا

انرژی و جانداران گوناگون


انرژی و جانداران گوناگون
بدون‌ تردید، انرژی‌ مساوی‌ است‌ با زندگی‌، و این‌ اصلی‌ است‌ كه‌ در تمامی‌ جانداران‌ صادق‌ است‌. هرچند كه‌انرژی‌ برای‌ دنیای‌ خارج‌ از جانداران‌ هم‌ لازم‌ است‌، اما نقش‌ آن‌ در مورد جانداران‌ گوناگون‌ غیرقابل‌ انكاراست‌، چرا كه‌ تمامی‌ جانداران‌ برای‌ انجام‌ فرآیندهای‌ حیاتی‌ و معمولی‌ روزانه‌، نیازمند انرژی‌ هستند. آنهاهمچنین‌ برای‌ رشد و نمو نیز باید انرژی‌ در اختیار داشته‌ باشند و بسیاری‌ از آنها برای‌ حركت‌ هم‌ محتاج‌انرژی‌ هستند كه‌ حركت‌، انرژی‌ بسیار بالایی‌ را می‌ط‌لبد. انرژی‌ به‌ صورتهای‌ گوناگون‌ وجود دارد و می‌توان‌آن‌ را از شكلی‌ به‌ شكل‌ دیگر درآورد. حرارت‌ و نور نمونه‌ای‌ از همین‌ انرژیها هستند. انرژی‌ای‌ كه‌ به‌ زمین‌می‌رسد از جانب‌ خورشید است‌.
نور خورشید با كمك‌ عمل‌ فتوسنتز برای‌ ساختن‌ غذا به‌ كار می‌رود و طی ‌فرایندی‌ خاص‌ تبدیل‌ به‌ انرژی‌ شیمیایی‌ می‌شود. این‌ انرژی‌ در موارد شیمیایی‌ ذخیره‌ می‌شود. تركیبات‌ به‌وجود آمده‌ در فتوسنتز مواد قندی‌ ازجمله‌ گلوكز هستند و این‌ قندها درواقع‌ انرژی‌ ساخته‌ شدن‌ برای‌ دیگرمواد غذایی‌ را فراهم‌ می‌كنند. پس‌ گیاهان‌ اولین‌ حلقه‌ تولید و تبدیل‌ انرژی‌ به‌ شمار می‌روند و علفخواران‌ وگوشتخواران‌ حلقه‌های‌ بعدی‌ را تشكیل‌ می‌دهند. البته‌ ما انرژی‌ نورانی‌ خورشید را در یك‌ راه‌ ویژه‌ نیز به‌ كارمی‌بریم‌. ازجمله‌ این‌ موارد می‌توانیم‌ به‌ مصرف‌ سوختهای‌ فسیلی‌ مثل‌ ذغال‌سنگ‌ و نفت‌، كه‌ از تغییر و تحول‌بدن‌ گیاهان‌ و جانداران‌ قدیمی‌ و طی میلیونها سال‌ به‌ دست‌ آمده‌اند، استفاده‌ می‌كنیم‌ و این‌ انرژی‌ به‌دست‌ آمده‌درواقع‌ از رها شدن‌ انرژی‌ ذخیره‌شده‌ توسط‌ خورشید به‌ وجود می‌آید. ما همچنین‌ انرژی‌ ذخیره‌شده‌ درسوختهای‌ فسیلی‌ را به‌ انرژی‌ الكتریكی‌ تبدیل‌ می‌كنیم‌ كه‌ البته‌ این‌ امر توسط‌ بسیاری‌ دیگر از جانداران‌ اط‌راف‌ما نیز صورت‌ می‌گیرد.
جانوران‌ و گیاهان‌ نیز قادر هستند انرژی‌ موجود در غذاها و مواد را به‌ صورت‌ گرما دربیاورند كه‌ این‌ هم‌ نوعی‌ تبدیل‌ انرژی‌ است‌. تا اینجای‌ قضیه‌ حالتی‌ عادی‌ دارد، اما برخی‌ از جانوران‌ وگیاهان‌ هم‌ وجود دارند كه‌ صورتهایی‌ دیگر از انرژی‌ را هم‌ تولید می‌كنند كه‌ تقریبا غیرمعمولی‌ است‌، اما نكات‌جالبی‌ را دربر دارد. برای‌ نمونه‌ جانوران‌ و گیاهان‌ ویژه‌ای‌ وجود دارند كه‌ قادر هستند نور تولید كنند و حتی‌ماهیها و جاندارانی‌ كه‌ ساكنین‌ خشكی‌ هستند نیز می‌توانند انرژی‌ الكتریكی‌ تولید كنند. یكی‌ ازشناخته‌شده‌ترین‌ جانورانی‌ كه‌ تولید نور می‌كنند حشره‌ای‌ به‌ نام‌ حشره‌ شبتاب‌ است‌. این‌ حشره‌ قادر است‌ درزمان‌ بسیار كوتاهی‌ به‌ میزان‌ قابل‌ توجهی‌ نور تولید كند. این‌ عمل‌ جالب‌ توسط‌ بخش‌ ویژه‌ای‌ از بدن‌ جانور كه‌برای‌ همین‌ منظ‌ور اختصاص‌ داده‌ شده‌ است‌ انجام‌ می‌پذیرد. جالب‌ اینكه‌ تولید نور در این‌ حشره‌ به‌ منظ‌ور برقراری‌ رابط‌ه‌ با سایر همنوعانش‌ به‌ كار می‌رود و در زندگی‌ او نقشی‌ اساسی‌ دارد. كرم‌ شب‌تاب‌ نیز این‌خاصیت‌ را داراست‌. البته‌ كرم‌ شب‌تاب‌ نور یكنواخت‌ و سبزرنگی‌ تولید می‌كند كه‌ تا حدودی‌ متفاوت‌ است‌.
تولید نور به‌ وسیله‌ این‌گونه‌ حشرات‌ با روش‌ خاصی‌ انجام‌ می‌گیرد. آنها نور را توسط‌ یك‌ ماده‌ شیمیایی‌ به‌نام‌ ((لوسی‌ فرین‌)) تولید می‌كنند كه‌ این‌ ماده‌ جالب‌ تقریبا شبیه‌ به‌ كلروفیل‌ موجود در گیاهان‌ است‌ و همانگونه‌كه‌ انرژی‌ نور توسط‌ كلروفیل‌ به‌ مواد شیمیایی‌ تبدیل‌ می‌شود، در این‌ حشرات‌ عكس‌ این‌ عمل‌ با كمك‌ ماده‌ای‌خاص‌ انجام‌ می‌پذیرد. البته‌ برخلاف‌ نور تولیدشده‌ در لامپها و یا شمعها، نوری‌ كه‌ توسط‌ این‌گونه‌ جانداران‌تولید می‌شود هیچ‌گونه‌ گرمایی‌ را به‌ همراه‌ ندارد و درحقیقت‌ این‌ گونه‌ حشرات‌ كوچك‌ قادر به‌ انجام‌كارهایی‌هستند كه‌ ما از انجام‌ آنها عاجز هستیم‌. آنها نور را تولید می‌كنند بدون‌ آنكه‌ ذره‌ای‌ از انرژی‌ لازم‌ ومصرف‌شده‌ را به‌ گرما تبدیل‌ كنند. بسیاری‌ از تك‌سلولیهای‌ میكروسكوپی‌ گیاهی‌ و جانوری‌ كه‌ در تاریكی‌زندگی‌ می‌كنند هم‌ می‌درخشند كه‌ البته‌ دانشمندان‌ تاكنون‌ نتوانسته‌ علت‌ بسیاری‌ از این‌ درخشیدنها را به‌ دست‌ بیاورند، هرچند كه‌ تاحدودی‌ مشخص‌ است‌ كه‌ انرژی‌ مواد غذایی‌ به‌ نور تبدیل‌ می‌شود. تقریبا بسیاری‌از ماهیهای‌ اعماق‌ اقیانوسها هم‌ قادر به‌ ایجاد نور هستند. ماهیها از این‌ حالت‌ خاص‌ استفاده‌های‌ فراوانی‌می‌كنند. برای‌ نمونه‌، نوعی‌ ماهی‌ در اعماق‌ دریاها وجود دارد كه‌ این‌ ماهی‌ از ماهیهای‌ دیگر تغذیه‌ می‌كند. درجلوی‌ دهان‌ این‌ ماهی‌ عجیب‌ و غریب‌ زائده‌ای‌ درخشان‌ وجود دارد كه‌ این‌ زائده‌ با نوری‌ جالب‌ و جذاب‌می‌درخشد و درخشش‌ این‌ زائده‌ باعث‌ می‌شود كه‌ ماهیهای‌ كوچكتر كه‌ نقش‌ ط‌عمه‌ را ایفا می‌كنند به‌ ط‌رف‌ آن‌جذب‌ شوند و سرانجام‌ هم‌ شكار شوند.
بعضی‌ از انواع‌ قارچهای‌ استوایی‌ هم‌ قادر به‌ تولید نور هستند و جالب‌ اینكه‌ این‌ نور به‌ اندازه‌ای‌ بسیار زیادتوسط‌ آنها تولید می‌شود. در ط‌ول‌ جنگ‌ جهانی‌ دوم‌ تعدادی‌ از سربازان‌ از نور این‌ قارچها استفاده‌ می‌كردند.
آنها این‌ گونه‌ قارچهای‌ نورانی‌ را در تاریكی‌ شب‌ به‌ همراه‌ خودشان‌ داشتند و از آن‌ برای‌ روشن‌ شدن‌ و پیداكردن‌ مسیر استفاده‌ می‌كردند. صورتهایی‌ دیگر از تولید انرژی‌ نیز در بین‌ جانداران‌ گوناگون‌ وجود دارد.
بعضی‌ از جانوران‌ دریایی‌ نیرویی‌ حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ ولت‌ برق‌ تولید می‌كنند و با این‌ برق‌ بالا ط‌عمه‌های‌خودشان‌ را فلج‌ می‌كنند. این‌ جریان‌ حتی‌ قادر است‌ یك‌ انسان‌ كامل‌ را از پای‌ دربیاورد. برخی‌ دیگر از ماهیها وجانداران‌ جریانهایی‌ را با شدت‌ كم‌ تولید می‌كنند و از آنها همچون‌ رادار استفاده‌ می‌كنند و طعمه‌های‌ خود رامی‌یابند. برای‌ نمونه‌ نوعی‌ سگ‌ماهی‌ وجود دارد كه‌ با این‌ امواج‌ تولیدشده‌ ماهیهای‌ كوچك‌ را، كه‌ در لای‌ شنهاپنهان‌ شده‌اند، پیدا می‌كند. بنابراین‌ جانداران‌ تنها مصرف‌كننده‌ انواع‌ انرژی‌ نیستند، بلكه‌ می‌توانند انرژی‌ را به‌صورتهای‌ گوناگون‌ هم‌ تبدیل‌ كنند.
نرگس پدرامی
منبع : سوره مهر