فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی ، عوامل و نتایج

پانزده سال از فروپاشی «اتحاد جماهیر شوروی»، یكی از دو ابرقدرت سابق جهان گذشت، حادثه ای كه رییس جمهور فعلی روسیه آن را فاجعه ای راهبردی در عصر حاضر نامید.
فروپاشی «شوروی» كشور مشهور به دیوارهای آهنین اما بین مردم و مقامات این امپراتوری و سایر نقاط جهان باطیفی گسترده از واكنشها مواجه شد. در تاریخ هشتم دسامبر ، ۱۹۹۱ سران جمهوریهای روسیه، اوكراین و بلاروس در اقامتگاه «ویكسولی» در جنگلهای حومه «مینسك» پایتخت بلاروس گردهم آمده و نابودی اتحاد جماهیر شوروی و تشكیل «جامعه كشورهای مشترك المنافع» (همسود) را اعلام نمودند.هر سه بنیانگذار این «جامعه»، اینك بازنشسته شده و جالب است كه حتی خود آنها در درباره انگیزه اقدام آن روز اتفاق نظر ندارند.
«بوریس یلتسین» رییس جمهوری وقت روسیه می گوید: از فروپاشی شوروی متاثر شدم اما این امپراتوری نیز مانند همه امپراتوری های قبلی محكوم به نابودی و تشكیل جامعه همسود نیز تنها راه اجتناب از كشمكش های گسترده بود.«لئونید كرافچوك» رییس جمهوری وقت اوكراین معتقد است این ایده در مسكو و هنگام ملاقات یلتسین با «استانیسلاو شوشكویچ» رییس شورایعالی بلاروس مطرح شده بود و این دو همراه با «میخاییل گورباچف» آخرین رییس جمهوری شوروی، متن تصمیم جدید درمورد این امپراتوری را بررسی كرده بودند.
با این وجود رهبران و نمایندگان جمهوری باقی مانده شوروی سابق در عقد این توافق نقشی نداشتند.سه جمهوری بالتیك یعنی لتونی، استونی و لیتوانی نیز در واقع یك سال قبل از آن از چارچوب حكومت «مسكو» خارج شده بودند.اوكراین نیز چند روز قبل در دسامبر ۱۹۹۱بدنبال یك رفراندم، استقلال خود را از مسكو اعلام كرده بود و این به سود «كرافچوك» رییس جمهوری جدید بود كه عدم تابعیت خود را از مسكو ثابت كند.
«شوشكویچ» رییس پارلمان بلاروس میزبان اجلاس سه رهبر، می گوید: از اتحاد شوروی به هر شكل ناراضی بوده و تنها از این مساله نگران بود كه بر اثر درگیری احتمالی و انبار شدن سلاحهای هسته ای شوروی در بلاروس ، این ملت كوچك نابود شوند.اما «یلتسین» حتی از زمان حضور در كمیته مركزی حزب كمونیست در مسكو با «گورباچف» دبیر كل بیشترین اختلافات را داشت و دیدار در «ویسكولی» برای وی مناسب ترین فرصت تسویه حساب بود.
اما با وجود دیدگاههای متفاوت رهبران وقت اتحاد جماهیر شوروی، در واقع شرایط نامساعد سیاسی و اقتصادی و اجتماعی، اوضاع بین المللی و نارضایتی های مردمی از حكومت مركزی مهمترین عامل فروپاشی شوروی بود.»تهاجم شوروی به افغانستان، واقعه اتمی چرنوبیل ، افت شدید اقتصاد شوروی در شرایط كاهش بی سابقه بهای نفت تا بشكه ای شش دلار، سقوط ارزش پول ملی (روبل) و نایاب شدن اجناس و كالاها در مغازه هاو نافرمانی مردمی در سراسر كشور، فروپاشی شوروی رادامن زده بود.
صدها هزار نفر اعضای حزب كمونیست شوروی، این حزب را بعنوان ركن اساسی حكومت امپراتوری شوروی ترك كردند و دیگران پس از انتشار واقعیات حزب و كشور در رسانه های «دوران اصلاحات» حكومت گورباچف، به افشاگری دست زدند.آنها حقیقت گو شده و به خاطر افشای جنایات استالین و رژیم وی از حزب كمونیست اخراج می شدند.مردم ناراضی و عصیان زده در جمهوریهای شوروی سابق ناشی از دهها سال حكومت دیكتاتوری موجی را علیه سردمداران شوروی براه انداخته بودند.
انقلاب های دمكراتیك، اروپای شرقی را نیز فرا گرفت، دو آلمان متحد شده و پیمان دفاعی «ورشو» متلاشی شد.بروز جنگ میان ارمنستان و آذربایجان بر سر قره باغ، حوادث خونین در تفلیس و باكو بدست ارتش شوروی و كودتای ۱۹اوت ۱۹۹۱ در مسكو، عوامل دیگر موثر فروپاشی بزرگترین ابرقدرت شرق بود.در جریان حوادث ۱۹ اوت،كمونیست های ناراضی از سیاست های «گورباچف» كه وی را عامل اصلاحات و فراهم ساختن مقدمات فروپاشی می دانستند در غیاب وی در مسكو، كودتا كردند.
اعتراض مردم اجازه نداد آنها بیش از سه روز روی كار بمانند، یلتسین و اطرافیان وی كوتاچیان را مجبور به تسلیم كرده و گورباچف به مسكو بازگشت.اما وی پس از این حادثه نتوانست قدرت سابق خود را بازستاند و در تاریخ ۲۵دسامبر نیز رسما استعفای خود را اعلام كرد.
در همین روز سران ۱۱ جمهوری سابق شوروی (بجز گرجستان) در «آلماتا» پایتخت وقت قزاقستان به جامعه كشورهای همسود پیوستند.گورباچف آخرین رییس جمهوری شوروی در سال ۱۹۸۵ به قدرت رسیده بود و اصلاحات وی به فروپاشی منجر شد.شعار اساسی وی برای شوروی «سوسیالیسم با چهره انسانی» بود و قصد داشت با دمكراسی، شفافیت و «پرسترویكا» (بازسازی)، ساختار حزب كمونیست را نیز در این جهت اصلاح كند.به گزارش ایرنا مقاومت سرسختانه كمونیستها و محافظه كاران در مقابل این وضعیت ، امواج ایجاد شده بر اثر این جریان و آزادی بی سابقه مطبوعات و تلویزیون باعث شد حزب كمونیست و گورباچف بزرگترین قربانیان باشند.
نقش آمریكا و غرب در حادثه فروپاشی شوروی، كه با یكدیگر در حال گذراندن دوران جنگ سرد بودند را نباید از یاد برد گرچه آمریكا مدعی شد كه مایل به فروپاشی شوروی نبود و این نگرانی بیشتر بخاطر ترس از آینده سلاحهای اتمی این امپراتوری بود.
در اوكراین و بلاروس نیز مقادیر قابل توجهی سلاح هسته ای موجود بود و آمریكا تنها زمانی كه این سلاح ها به روسیه انتقال یافت و با یلتسین در مورد همزیستی به توافق رسید، اعلام نمود كه شوروی بخاطر شكست در جنگ سرد به موجودیت خود پایان داد.
همه جمهوریهای شوروی پس از فروپاشی، دوران سختی را سپری كرده و می توان گفت هیچیك از آنها حتی روسیه هنوز هم به سطح پیشرفت علمی و صنعتی خود در دوره شوروی بازنگشتند.روسیه نیز اینك در مرزهای چند قرن پیش قرار گرفته و خود را بیشتر با امپراتوری «شوروی - تزاری» مقایسه می كند.استفاده از آرم و پرچم تزاری و سرود ملی شوروی موید این امر است و میلیون ها نفر از مردم روسیه نیز مایلند دستاودهای شوروی سابق را بعنوان افتخارات خود بیاد آورند.
دولت مقتدر، پرواز یوری گاگارین به فضا، رقصندگان باله در مسكو و لنینگراد، پیشرفتهای پزشكی، علمی و آموزشی و مهدهای رایگان برای كودكان از جمله این رویاها هستند.بخشی از مخالفان با فروپاشی شوروی نیز، فروپاشی اخلاقی گسترده و شیوع مصرف گرایی، خشونت متاثر از فیلم های آمریكایی، اعتیاد و رشد مرگ و میر را سند ادعای خود می دانند.
به عقیده یك كارشناس روس، با وجود تجربه شكل گیری و فروپاشی شوروی، ظاهرا هنوز تاریخ آموزگار خوبی نیست.اتفاق روی داده در مورد شوروی به سهولت می تواند در اتحادیه اروپا یا پیمان ناتو نیز رخ دهد چرا كه همان كشورهایی وارد این دو شده اند كه خود قبلا به فروپاشی شوروی كمك كرده بودند.

منبع : روزنامه ابرار