نفت و سیاست خارجی

نزدیک به نیمی از عمر صدساله نفت ایران در سازمان اوپک سپری شده است. اوپک در سال ۱۹۶۰ پایه گذاری شد و اکنون ۴۸ سال از فعالیت آن می گذرد. در طول جنگ تحمیلی عراق علیه ایران نیز ما تحت یک نوع تحریم نانوشته قرار گرفته بودیم که از سوی بسیاری از کشورهای دیگر اعمال می شد. به خصوص در رابطه با کشورهای منطقه و اوپک، این سازمان تنها جایی بود که امکان تعامل ما با کشورهای دیگر را برقرار کرده بود. سازمان اوپک که دارای تشکیلات بسیار پیچیده یی است حدود ۴۰ درصد از نفت خام جهان را عرضه می کند و این نفت به عنوان کالایی که به تنهایی می تواند ۱۳ درصد از تجارت جهان را به خود اختصاص دهد، مطرح است. از همین رو در سازمان اوپک ما شاهد تنوع رفتارهای سیاسی منبعث از موقعیت های هر یک از اعضا هستیم.
کشورهایی از خلیج فارس، آسیا، امریکای جنوبی و همچنین کشورهای عربی بسیاری در این سازمان به ایفای نقش می پردازند. عربستان سعودی به عنوان بزرگ ترین تولیدکننده نفت اوپک تا اکوادور به عنوان کوچک ترین کشور تولیدکننده نفت در اوپک حضور دارند که تفاوت تولید آنان از چندمیلیون تا ۴۰۰ هزار بشکه نفت در روز است.
قطر یکی دیگر از اعضای اوپک است که دارای بالاترین درآمد سرانه در جهان است. نیجریه و اندونزی نیز به عنوان کشورهای اسلامی و غیراسلامی از ملاحظات خاص خود در اوپک برخوردار هستند. کشورهایی با تمایلات سیاسی ضد و نقیض مثل عربستان سعودی که روابط ویژه یی با امریکا دارند و سایر کشورهای دیگری که در طول سال های مختلف روابط پر فراز و نشیبی با غرب و امریکا داشته اند، در اوپک به ایفای نقش می پردازند.
اندونزی به عنوان کشوری که خود زمانی تولیدکننده نفت بود، اینک به یک واردکننده خالص نفت تبدیل شده است که تا سال ۲۰۰۹ به علت اتمام ذخایر نفتی اش از اوپک خارج می شود.
براساس یک تعریف نانوشته در اوپک همواره قدرت در دست بشکه های بیشتر است هر چند که تمامی کشورهای عضو اوپک از یک حق رای برخوردار هستند ولی میزان قدرت و تاثیرگذاری هر کشوری در اوپک را تعداد بشکه های نفت مشخص و معین می کند. روابط دوجانبه ما در اوپک می تواند روی سایر کشورهای دیگر در اوپک اثر بگذارد. در عین حال روابط دوجانبه ایران و عربستان سعودی به عنوان دو کشور اصلی و بزرگ در اوپک می تواند در جهت دهی تصمیمات اوپک بسیار تاثیرگذار باشد.
در حالی که عربستان سعودی بیشترین سهم تولید نفت اوپک را یعنی ۲۷ درصد در اختیار دارد و ایران نیز ۱۴ درصد از این سهم را دارد، اگر سایر کشورهای عضو اوپک بخواهند به ظرفیت تولید خود بیفزایند و سهم بیشتری را به دست بیاورند با مقاومت کشورهای برتر مثل عربستان و ایران مواجه می شوند.
در واقع کشورها مقید هستند که این سهم را نگه دارند به این دلیل که این وجهه به آنان کمک می کند تا از آن به عنوان منشاء قدرت و تاثیرگذاری در اوپک استفاده کنند. در سال ۱۹۸۷ عربستان سعودی و ایران به طور غیررسمی توافق کردند به دنبال دبیر کلی اوپک نباشند و به عنوان قدرت های پشت پرده حضور داشته باشند تا مجبور نشوند سخنانی بگویند که بار سیاسی داشته باشد. اما در سال های اخیر ایران همواره به دنبال گرفتن جایگاه دبیر کلی بوده است.
در واقع بخشی از دیپلماسی نفتی در ایران در طول ۳۰ سال اخیر در سازمان اوپک شکل گرفته، طراحی شده و اعمال شده است.

دکتر فریدون برکشلی
چکیده یی از سخنرانی دکتر فریدون برکشلی رئیس سابق امور اوپک و روابط بین الملل در دهه ۶۰ در وزارت نفت

منبع : روزنامه اعتماد