بازتاب هویت ایرانی در شعر فارسی

«یكی از موضوعات جدی و دغدغه های اصلی ادبیات ما فارسی زبانان از گذشته های دور تاكنون، مسئله ملیت و وطن بوده و هست.» ترانه ها، تصنیف ها و اشعار شاعران ایران و جهان با این جمله آغاز می شوند؛ در كتابی كه «ایران ما» نامیده شده است.
۲۵۹ شعر از شاعران ایرانی و سایر كشورها كه اكثراً از همسایگان ما هستند، در پنج فصل «این همه ایرانی» ، «همه ملك ایران سرای من است» ، «نام خلیج فارس، چو تاریخ زنده است» ، «تو تنها نیستی ایران!» و «ای ایران ای مرز پرگهر» طبقه بندی و ارائه شده اند. اما علیرضا قزوه، نویسنده و شاعری كه جمع آوری این اشعار و نگارش مقدمه كتاب «ایران ما» را به عهده داشته است، اظهار می دارد كه این اشعار تنها گوشه ای از اشعار بسیاری است كه برای ایران سروده شده و این قدم آغازین باید توسط پژوهشگران تكمیل شود. ایران ما، به سفارش سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران و از سوی مؤسسه نشر شهر در ۳هزار نسخه به چاپ رسیده است.
▪اشعار این كتاب هم به ایران و هم به زبان فارسی مربوط می شوند، شما كدامیك از این دو را به عنوان موضوع كتاب ایران ما بیشتر مورد توجه قرار داده بودید؟
زبان فارسی بخش اعظمی از هویت ایرانی را به دوش می كشد و با توجه به اینكه فقط ایران و افغانستان هستند كه فارسی صحبت می كنند و می نویسند و سایر كشورهای فارسی زبان به روسی یا سریلیك می نویسند، به این ترتیب من بازتاب هویت ایرانی را در شعر فارسی مطرح كردم. در واقع كلیت كار بررسی ملیت در آثار شاعران و هنرمندان بود.
▪ برای جمع آوری این اشعار از چه روشی استفاده كرده اید؟
در این زمینه مجموعه ای در بازار كتاب یافتم كه لااقل در چند دهه اخیر ندیده بودم. فكر می كنم كه پرداختن به موضوع ملیت این روزها اهمیت یافته است.
وقتی به موضوع ملیت می پردازیم، با تمدنی ۶هزار ساله مواجه می شویم. در آن زمان تنها دو تمدن ایران و مصر در دنیا وجود داشت. ما می خواستیم این پشتوانه غنی را كه سایر كشورها نیز با چشم عظمت به آن نگاه می كنند، جلوی چشم مردم، به خصوص جوانان بیاوریم.
▪ اشعار این مجموعه مربوط به شاعران معاصر است. چرا برای نشان دادن ملیت در آثار شاعران از آثار كهن بهره نگرفتید؟
در فرصت كم ۶-۵ ماهه ای كه داشتیم تا كتاب را به همایش برسانیم، بیش از این امكان بررسی آثار مختلف نبود. كاویدن همه دیوان ها كار بسیار بزرگی است چون بدون در نظر گرفتن شاعران درجه ۲ و ،۳ هزاران دیوان از شاعران بزرگ ما به جا مانده است. ولی این مجموعه ای از آثار شاعران معاصر است كه اگر چه زیاد كامل نیست، ولی می توانم بگویم مجموعه ای دارای شعرهای خوب است. حدود ۴۰-۳۰ شعر دیگر هم بود كه به دلیل فرصت كم همایش به تایپ نرسید. به هر حال این مجموعه ای است كه در نتیجه تلاش ۶-۵ ماهه ما شكل گرفته و می تواند مجموعه ای كامل تر از این موضوع منتشر شود.
▪ در زبان شناسی نظریه ای هست كه اعتقاد دارد درك اشعار فارسی مربوط به قرن های گذشته توسط فارسی زبانان امروزی، نقطه ضعف این زبان محسوب می شود. چرا كه در طول این همه سال خود را به روز نكرده است و برخی نیز زیبایی فوق العاده زبان شاعرانی همچون سعدی را از یك جهت دلیل درجا زدن زبان فارسی با استفاده از الگوی زبانی این شاعران عنوان كرده و از سوی دیگر به زبان هایی همچون انگلیسی اشاره می كنند كه آثار شكسپیر را هر چند سال یك بار ترجمه مجدد می كند. شما به عنوان پژوهشگری كه روی این مسئله كار كرده اید، در این خصوص چه نظری دارید؟
این از یك طرف می تواند ویژگی مثبت زبان فارسی باشد و قدرت آن را نشان دهد و از سوی دیگر از لحاظ زبان شناسی اگر به مسئله توجه كنیم، خیلی از زبان ها مثل انگلیسی و روسی رشد كرده اند. مثلاً اگر امروز زبان روسی ۸۰ هزار واژه دارد، روسی اصیل كه در زبان پوشكین آمده دارای ۵ هزار واژه بوده است. بسیاری از این واژه ها از انگلیسی و فرانسه وارد روسی شده. این تعامل و پویایی زبان را نشان می دهد.
ولی از سوی دیگر ما هم با اعتقاد به یك زبان معیار از گذشته تا به حال، این امتیاز را داریم كه می توانیم شعرها و اندیشه های هزار سال پیش را بدون ترجمه و بی واسطه بخوانیم.
ما در حد وظیفه خودمان این كار را انجام دادیم و به نظر من این موضوع می تواند از سوی افراد دیگر پیگیری و تكمیل شود.

منبع : روزنامه همشهری