شعر مذهبی، برخاسته از نهاد مردم است

«سعید بیابانکی» از شاعران نام آشنای این روزهای کشور است. شاعری که بیشتر شهرت خود را مدیون شعر مشهور عاشورایی خود است که:
دشت می بلعید کم کم پیکر خورشید را
برفراز نیزه می دیدم سر خورشید را
این غزل و اشعار گوناگون مذهبی او، بیابانکی را به عنوان شاعری متعهد به جامعه شعری کشور معرفی کرد. او چند سالی است به دنیای شعر طنز نیز رو آورده و در این عرصه آثار قابل قبولی از خود به جا گذاشته است.
به بهانه برگزاری هجدهمین دوره کنگره سراسری شعر «میلاد آفتاب» در خمینی شهر اصفهان به سراغ او که سخنگوی ستاد برگزاری کنگره است رفتیم تا درباره شعر آیینی کشور و لزوم برگزاری کنگره های این چنینی گفتگو کنیم.
▪ آقای بیابانکی؛ وضعیت کنونی شعر آیینی کشور را بویژه در تعامل با شعر آیینی گذشته چگونه ارزیابی می کنید و در این بین جایگاه شعر آیینی مفرح و شاد یا به عبارتی مولودیه ها چگونه است؟ آیا شعر مذهبی امروز ما بیش از حد به سمت سوگ و اندوه نرفته است؟
ـ در مقایسه با شعر آیینی گذشته، به عقیده من شعر آیینی امروز، هم از لحاظ کمی و هم از لحاظ کیفی پیشرفت داشته است و این پیشرفت پس از انقلاب بیشتر به چشم می آید. در ادبیات گذشته بار شعر آیینی بیشتر به دوش پیشکسوتها بود، اما بار شعر آیینی امروز بیشتر به دوش جوانان است و این جوانان هم از نظر زبان و هم از نظر محتوا آثار جدیدی را ارائه می دهند. بخش عمده این تحول، خودآگاه؛ اما بخشی از آن هم ناخودآگاه است.
بخش خودآگاه این تحول را باید به پای جشنواره ها و کنگره های آیینی بگذاریم که بویژه در ده سال اخیر بسیار زیاد شده است.جوانها برای اینکه بهانه ای برای حضور در این همایشها داشته باشند، به سمت سرودن شعر آیینی می روند و همین امر، آمار کمی شعر آیینی را بالا می برد و متعاقب آن، کمیت شعرهای قابل قبولی هم افزایش می یابد. بخش ناخودآگاه این تحول هم به اشعار کسانی باز می گردد که بدون توجه به جشنواره ها و کنگره هایی که برگزار می شود شعر می گویند.
این دو بخش، به اتفاق جریان شعر آیینی ما را شکل می دهند. از طرف دیگر می توان گفت، شعر آیینی گذشته ما بیشتر دم از مسلک می زد، اما شعر آیینی امروز دم از مذهب می زند. یعنی در شعر کلاسیک ما، بیشتر اندیشه ورزی در شعر آیینی حضور می یافته و خردگرایی و خردورزی را در متن خود داشته است، اما در شعر آیینی امروز، بیشتر به بعد عاطفی و حسی می پردازیم و این اتفاق به نظر من لازمه دنیای امروز است و به واقع، ما، بار خردورزی این مقوله را به پای گونه های دیگر ادبی چون داستان گذاشته ایم. در گذشته بار حکمت و عاطفه هر دو بر عهده شعر بوده است، اما امروز، وضعیت تغییر کرده و شعر آیینی از بعد آگاهی بخشی و خردورزی خارج شده است. اما در خصوص بخش دوم سؤالتان باید بگویم متأسفانه در کشور ما این گونه جا افتاده است که وقتی سخن از شعر آیینی به میان می آید، بلافاصله سوگواری به ذهن متبادر می شود.
البته بخشی از این همراهی به فضای شعری جامعه ما بر می گردد و به شعر ارتباطی ندارد، زیرا جامعه ما با اندوه و غم بیشتر خلوت می کند و انس می گیرد. نقطه مقابل جامعه ما، جامعه غربی است که بیشتر با شادی و فرح ابراز احساسات می کند. فرهنگ ما چندان اجازه شریک شدن در شادیها را نمی دهد. علت آن را هم نمی دانم. این مسأله در مقایسه با مراسمی که برای شادی های اهل بیت(ع) و عزای ایشان برگزار می شود، کاملاً قابل درک است.
شاید یکی از دلایل این مسأله این باشد که شهادت امامان معصوم(ع) بیشتر در طول تاریخ جریان ساز بوده است، اما در کل باید به این نکته اشاره کرد که در فرهنگ شرق شادیهای ما چندان سازمان یافته نیست، بلکه بیشتر سوگواریهای ما سازمان یافته است. شعر هم به تبعیت از این فرهنگ همین وضعیت را دارد. مثلاً در مولودی ها، مداحان اهل بیت(ع)، معمولاً به سراغ موسیقی هایی می روند که برای مردم آشناست و برای این کار ساخته نشده اند. همین حرکت اشتباه، نمونه ای از سازمان یافته نبودن شادیهای مذهبی ماست.
▪ مداحان در این عرصه همیشه گلایه می کنند که شاعران، شعرهای مناسب مداحی در ایام ولادت را در اختیار ما نمی گذارند و این مسأله را علت اصلی به حاشیه رفتن مداحی در مراسم مولودی می دانند.نظر شما در این باره چیست؟
ـ به نظر من تهیه مواد اولیه برای مداحان وظیفه شاعر نیست.خود مداحان هستند که باید به سمت تهیه و سفارش دادن شعر بروند. مداحان به هیچ عنوان مسیر طبیعی خلق یک موسیقایی را طی نمی کنند. تا جایی که من اطلاع دارم، مداحان برای شعرهایی که می خوانند، چیزی به شاعران پرداخت نمی کنند و می توان گفت که اصلاً مقوله شعر برای مداحان مهم نیست!
▪ از کنگره «میلاد آفتاب» به عنوان نمونه ای از همایش های شعر آیینی بگویید و از راز ماندگاری و استمرارش...
ـ بزرگترین ویژگی «میلاد آفتاب» آن است که به بخش دولتی وابسته نیست و شاید تنها ویژگی منحصر به فرد آن همین موضوع باشد.
به عقیده من مسؤولان فرهنگی با نگاه به این جشنواره، می توانند پی ببرند که تصدی گری کمتر دولت در عرصه فرهنگ، جواب بهتری در پی خواهد داشت. بزرگترین برنامه هایی که وابسته به دولت برگزار می شوند کنگره شعر دفاع مقدس و جشنواره شعر فجر است.
چه میزان از این برنامه ها مورد اقبال مردم واقع می شود و چه میزان این برنامه ها در سالم سازی و جریان سازی شعر مؤثر بوده اند؟ مقایسه این برنامه ها با «میلاد آفتاب» نشان دهنده همه چیز است. البته دولت هم به «میلاد آفتاب» کمک می کند، اما دخالتی در کار نیست. کنگره، هیأت مدیره ای هفت نفره دارد که زیر نظر آن ستاد اجرایی بیش از صد نفره ای تشکیل می شود و همه به صورت افتخاری و خود جوش برای برگزاری این کنگره تلاش می کنند. این کنگره در خمینی شهر کاملاً جا افتاده است و به نوعی تابلویی فرهنگ در شهر به شمار می آید. از چند هفته پیش از آغاز ماه شعبان، مردم پیگیر برگزاری کنگره هستند. بسیاری از مردم به صورت نقدی و غیرنقدی یاریگر کنگره هستند. این اتفاقها باید برای دولت الگوسازی کند.به عقیده من بهتر است دولت در این گونه همایشها دخالت مستقیم نکند، بلکه باید بیاید و به گروهی یا نهادی غیردولتی اعتماد کند و با تأمین بودجه، یاریگر همایش باشد. هر چند در طول این هجده سال، ما از نظر خبری، تحریم بودیم و علت اصلی آن هم غیردولتی بودن کنگره بود.البته در چند سال اخیر، مطبوعات در این راستا یاریگر ما بودند. نکته قابل توجه این جاست که بودجه این همایش بسیار ناچیز است و شاید نهایت هزینه هایی که سال گذشته شد به سیزده میلیون تومان می رسید.
این در حالی است که این رقم فقط هزینه تبلیغات جشنواره های بزرگ است.
▪ و از کنگره امسال، زمان، مکان و میهمانان آن بگویید.
ـ کنگره روزهای پانزده، شانزده و هفدهم مردادماه در سالن سینما فرهنگ خمینی شهر برگزار می شود. برنامه در واقع تلفیقی است از شعر خوانی و اجرای گروه های موسیقی محلی به صورت زنده. سعی ما، امسال این بوده که میهمانان جدید را به کنگره دعوت کنیم. از استاد محمدعلی بهمنی، یوسفعلی میرشکاک، علی انسانی، سهیل محمودی، محمد سلمانی، محمدجواد غفورزاده(شفق)، محمود اکرامی، مصطفی رحماندوست، افشین علاء، رضا رفیع، ناصر فیض، خلیل جوادی، امیر مهدی نژاد، شهرام شکیبا، سیدحمید رضا برقعی، سیامک بهرام پرور، گروس عبدالملکیان، خسرو احتشامی، پریش شهرضیایی و دکتر صابر امامی میهمانان خارج از استان کنگره هستند.
سال پیش، چند تن از دوستان طنزپرداز را به برنامه اضافه کردیم و با استقبال خوبی مواجه شدیم. امسال هم این کار را با میهمانان بیشتری انجام دادیم و هر شب دو تن از شاعران طنزپرداز اجرای برنامه دارند. به هر حال ایام شادی و ولادت هم هست و امیدواریم این نوآوری شور و شعف بیشتری به جمع منتقل کند.
بخش دیگری هم در سالن جانبی برگزار می شود.در این بخش «مصطفی رحماندوست» و «افشین علاء» برای کودکان شعر خواهند خواند و با کمک کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، برای کودکان برنامه ای ویژه خواهیم داشت.
▪ و حرف آخر؟
ـ از دوستان رسانه ای می خواهیم این حرکت فرهنگی- مردمی را پوشش خبری مناسب بدهند تا مسؤولان در تأمین بار مالی جشنواره تا حدی یاریگر ما باشند.

محمدرضا شالبافان

منبع : روزنامه قدس